Tíminn - 02.04.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Köstudagur 2, april 1976.
Jómfrúrræða Kristjóns Ármannssonar á Alþingi:
KOMA ÞARF í VEG FYRIR ATVINNULEYSI
OG BÚSETURÖSKUN í N-ÞINGEYJARSÝSLU
Égvil iupphafimálsmins leyfa
mér að nota þetta tækifæri og
bera fram beztu þakkir til hæst-
virtrar rikisstjórnar fyrir yfir-
lýsingu hennar um, að hlaupið
verði undir bagga með okkur ibú-
um á Kópaskeri og öðrum þeim,
sem orðið hafa fyrir verulegum
búsifjum af völdum undangeng-
inna náttúruhamfara, svo og
háttvirtum alþingismönnum fyrir
undirtektir þeirra, og þykist ég
þess fullviss, að þar mæli ég fyrir
munn ibúa á þessu svæði. Þings-
ályktunartillaga sú, sem ég hef
lagt hér fram á þingskjali n r.435
er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela rikis-
stjóm að gera nú þegar ráð-
stafanir til að koma i veg fyrir
alvarlegt atvinnuleysi og frekari
búseturöskun i Norður-Þing-
eyjarsyslu á þessu ári.”
Tillögu þessari hef ég látið
fylgja örstutta greinargerð.
„Astæðurnar fyrir flutningi
þessarar þingsályktunartillögu
eru m.a.
1. Það alvarlega ástand, sem
skapazt hefur i vesturhluta sýsl-
unnar vegna undangenginna
náttúruhamfara.
2. Grundvöllur hefðbundinnar
útgerðar frá Þórshöfn er brostinn
á sama tima sem nýtt og fullkom-
ið frystihús stendur tilbúið til
notkunar.
3. Yfirvofandi rekstrarstöðvun
togaraútgerðar á Raufarhöfn, en
hún er undirstaða atvinnulifs
staðarins.
4. Brýn nauðsyn fyrirgreiðslu
til þeirra ungu bænda i Hólsfjalla-
byggð, sem þar hyggja á fasta
búsetu. En hætta er á, að þeim
snúist hugur verði dráttur þar á,
og er þá e.t.v. skammt að biða al-
gerrar eyðingar byggðar i Fjalla-
hreppi.
5. Dráttur sá, sem orðið hefur á
framkvæmd þingsályktunartil-
lögu Alþingis frá árinu 1972 um
gerð sérstakrar byggðaþróunar-
áætlunar fyrir Norður-Þingeyjar-
sýslu.”
Þar sem hér er nánast um
punkta að ræða þykir mér ástæða
til að gera nokkuð nánari grein
fyrir þeim.
Ekki ennþó hægt að
gera sér grein fyrir
tjóninu
Það er þvi miöur nokkuð langt i
land með að hægt sé að gera sér
tölulega grein fyrir þvi beina
tjóni, sem oröið hefur i þeim
hreppum, sem hér um ræðir, en
það er Presthóla-, öxarfjarðar-
ogKelduneshreppur. Endaá eng-
an hátt séð fyrir endann á af-
leiðingum þessara hamfara. Ég
segi afleiðingum með þá von i
brjósti, að þessum náttúruham-
förum sé lokið um sinn, en um það
er þvi miður ekkert hægt að full-
yrða og vissulega segir sagan svo
og okkar visindamenn, að við
ýmsu megi búast. Sem dæmi um
það má nefna, að allt frá áramót-
um hefur verið staðið i þrotlausri
baráttu við vemdun bújarða i
öxarf jarðarhreppi og i dag
standa menn i nákvæmlega sömu
sporum og sömu óvissunni og
kostnaðurinn við þetta farinn að
skipta milljónum. Einnig eru bæ-
ir vestan Jökulsár sem tilheyra
Kelduneshreppi i hættu, þvi að
enginnveit, hvar Jökulsá kann að
þóknast að velja sér farveg til
sjávar eftir þær landslags-
breytingar, sem þarna hafa átt
sér stað.
En allar götur er það ljóst, að sé
miðað við ibúafjölda, tekjur og
efnahag ibúa á þessu svæði, þá er
tjónið gifurlegt. En ég legg
áhenzlu á það, að til allrar
hamingju er ekki hér um þær töl-
ur að ræða, sem hrella þurfi hátt-
virta alþm. eða hæstvirtan fjár-
málaráðherra. 1 öllum þeim
bunka af skjölum, sem voru hér á
borði minu, þegar ég kom i hátt-
virt Alþingi, rakst ég á fréttabréf
frá fjórðungssambandi Norð-
lendinga, þar sem m.a. sagði, að
Presthólahreppur hefði á s.l. ári
haldið uppi búsetuþróun i
Norður-Þingeyjarsýslu. Þetta er
út af fyrir sig ánægjulegt, en sagt
út frá þeirri staðreynd, að á s.l.
ári f jölgaði ibúum i hreppnum um
15, — ég endurtek, um 15 manns.
Þetta segir nú e.t.v. nokkuð um
umfang vandamálsins svona séð
t.d., frá sjónarhóli rikisútgjalda i
það minnsta ef 15 manns geta
haldið uppi búsetuþróun i heilli
sýslu.
Helmingur íbúðarhúS"
annabyggðurósiðustu
fimm órum
Kópasker er litið þorp, en var i
örum vexti og má sem dæmi
nefna, að um helmingur ibúðar-
húsa á Kópaskeri eru byggð á s.l.
5 árum. Einnig má nefna sem
dæmi, að ibúafjöldinn hefur frá
þvi árið 1970 og til 1, des. 1975
aukizt um rétt tæplega 50%. Á
Kópaskeri býr mikið af ungu og
bjartsýnu fólki og uppi voru
margvislegar hugmyndir um
áframhaldandi uppbyggingu á
staðnum, kannske einkum i
félagslegum efnum, en allar
framkvæmdir á vegum hins opin-
bera og sveitarfélagsins hafa um
langan aldur legið niðri með öllu,
eða þvi sem næst . Meðal þess,
sem efst var á baugi hjá okkur,
var bygging skóla, heilsugæzlu-
stöðvar, félagsheimili og sýslu-
bókasafns, svo að nokkuð sé
nefnt. En ég óttast það mjög og,
ekki að ástæðulausu, að t.d. það
unga fólk, sem ég áðan nefndi,
gefisthreinlega uppog leitiá önn-
ur mið, ef verði nú stöðvun á upp-
byggingu staðarins. Og ég leyfi
mér að leggja áherzlu á það, að
yfirlýsing hæstvirtrar rikis-
stjórnar fari sem fyrst að sjá sér
stað á borði og framkvæmd henn-
ar verði þess eðlis, að fólkið finni
að það geti i fyrsta lagi náð þeirri
stöðu, sem komin var og i öðru
lagi haldið ótrauð áfram þar
sem frá var horfið.
Það var eftir mikinn fund, á
okkar mælikvarða alla vega, sem
haldinn var á Kópaskeri 1971 að
mig minnir, og á grundvelli þessa
fundar, sem Gisli Guðmundsson
lagði fram tillögu til þings-
ályktunar hér á háttvirtu Alþingi
um gerð byggðaáætlunar fyrir
Norður-Þingeyjarsýslu. Á þess-
um fundi voru mættir alþingis-
menn kjördæmisins og ef mig
misminnir ekki, tveir ráðherrar.
Þessi fundur var nokkuð vel
undirbúinn af okkur heimamönn-
um og við skiptum með okkur
verkum til þess að tala yfir
hausamótum gestanna, ef svo má
að crði kveða og mér var falið það
hlutverk þá, að tala málefnum
Kópaskers. A þessum fundi gerði
ég mjög að umræðuefni hafna-
mál okkar á Kópaskeri, en i jarð-
skjálftanum 13. jan. s.l. fór
bryggjan mjög illa og þegar er
ljóst.að á þessu ári a.m.k. verður
hún ekki notuð til vöruflutninga i
það minnsta. En eins og við höf-
um iraunog veru veriðsettir með
okkar bryggju og hafnarmann-
virki, hefur hún fram til þessa þvi
miður verið okkur ákaflega litils
virði sem slik, og það eru ekki
mörg ár siðan Kópasker var t.d.
algerlega tekið út af sakrament-
inu, ef svo má segja, þ.e.a.s. út af
áætlun strandferðaskipa. Strand-
ferðaskip hafa ekki lengur við-
komu þar og ég vil þvi leggja á
það sérstaka áherzlu, að nú i
sambandi við það mikla tjón, sem
orðið hefur á þessu mannvirki
okkar, þá verði látin fara fram
rannsókn á öðrum möguleikum,
sem leyst gætu þann mikla
vanda, sem við höfum ætið staðið
frammi fyrir í hafnamálum. Ef
önnur lausn finnst, þá verður hér
um að ræða fjárfrekt verkefni, en
ég tel hins vegar óráð að fara nú
að henda tugmilljónum kr. i við-
gerð á þvi, sem eins og ég áður
sagði er okkur svo grátlega 1 ítils
virði sem slik, fyrr en slik könnun
eða rannsókn hefur farið fram.
Kristján Ármannsson, varaþing-
maður Framsóknarflokksins i
Norðurlandskjördæmi eystra.
Grundvöllur útgerðar
brostinn þótt frysti-
húsið sé fullkomið
Þá er ég kominn að 2. lið.
Grundvöllur hefðbundinnar út-
gerðar frá Þórshöfn er brostinn á
sama tima sem nýtt og fullkomið
frystihús stendur tilbúið til
notkunar. Astæðan Jyrir þessu er
fyrst og fremst "gegndarlaus
ágangur annarra á hin hefð-
bundnu mið þeirra Þórshafnar-
manna, og ekki þarf að minna á
framferði Breta á friðaða svæð-
inu þarna rétt fyrir utan, sem
vissulega á sinn þátt i þessu. En
heimamenn hafa lagt til, aðsett
yrði einhvers konar löggjöf, er
veitti þeim forgang að nýtingu
sinna hefðbundnu miða með sin-
um hefðbundnu veiðiaðferðum.
Þórshafnarbúar misstu af lest-
inni, ef svo má segja, i sambandi
við kaup á skuttogara, enda voru
þeir i þeim efnum nokkuð hik-
andi. Hér er vitaskuld um að ræða
vandamál, sem aðeins er hluti af
enn miklu stærra vandamáli, sem
er vemdun og nýting fiskimiða
okkar, og við verðum einnig að
vona, að hér sé um timabundna
erfiðleika að ræða. En mér er
kunnugt um, að nú að undanförnu
hafa átt sér staö viðræður heima-
manna og alþingismanna, m.a.
við hæstvirtan forsætisráðherra,
um bráðabirgðalausn, og hafa
þær einkum beinzt að þvi að
kanna, hvortekki væri grundvöll-
ur á aflamiðlun, sem virðist já-
kvæðasta lausnin til bráðabirgða
ef unnt reyndist að framkvæma.
En þessari athugun verður að
hraða, þvi að nú i dag eru á milli
50-60 manns á atv.leysisskrá á
Þórshöfn. Jafnframt verður svo
vitaskuld að vinna að framtiðar-
lausn. Heimamenn hafa t.d. lagt
til, aðefldyrði fiskileit, m.a. með
þvi að kanna, hvort ekki fyndust
rækjumið eða skelfiskmið þarna
rétt við bæjardyrnar hjá þeim, en
i þeim efnum hefur þeim ekki
fundizt nóg að gert.
Gullið kom og
gullið fór
Þá er það 3. punktur. Yfirvof-
andi rekstrarstöðvun togaraút-
gerðar á Raufarhöfn, en hún er
undirstaða atvinnulifs staðarins.
Raufarhöfn er sá þéttbýliskjarni í
Norður-Þingeyjarsýslu, sem hef-
ur hvað mesta sérstöðu. Sú var
tiðin, aðRaufarhöfn malaði gull i
þjóðarbúið, en svo fór sem fór og
ástæðulaust að rekja það hér.
Sildin kom og sildin fór og hefði
það út af fyrir sig átt að verða
okkur viðvörun, sem það að visu
varð að nokkru leyti. En það er
ekki fyrr en nú á allra siðustu ár-
um, sem heimamenn áttuðusig á
þeirri breytingu, sem orðin var og
þessi staður, sem fyrr malaði
gull, stóð uppi allslaus, þvi litið
var eftir af gullinu á Raufarhöfn.
En skipt var yfir og af vanefnum
ráðizt i kaup á skuttogara. Og
það, sem fyrst og fremst hefur
staðið þeirri útgerð fyrir þrifum
er, að alla tið hefur verið við slik
vanefni að striða, að eðlilegum
rekstrargrundvelli hefur ekki
tekizt að ná. Hreppsfélagið hefur
verið svo hlekkjað þessum
stöðugu erfiðleikum útgerðarinn-
ar, að það hefur bitnað á allri
eðlilegri uppbyggingu og öðrum
bráðnauðsynlegum verkefnum
þess. Það er þvi bráðnauðsynlegt
að veita Raufarhafnarbúum þá
fyrirgreiðslu, sem nægja mundi
til þess að tryggja þann grunn,
sem þeir eru að berjast við.
Hólsfjallabyggð er í
verulegri hættu
4. liður. Brýn nauðsyn er á
fyrirgreiðslu til þeirra ungu
'* bænda i Hólsfjallabyggð, sem þar
hyggja á fasta búsetu, en hætta er
á, að þeim snúist hugur verði
dráttur þar á og er þá e.t.v.
skammt að biða algerrar eyðing-
ar byggðar i Fjallahreppi. Hóls-
fjallabyggð er i verulegri hættu,
og það svo,að ástæða þótti til, eft-
ir að samþykkt var tállaga um
gerð sérstakrar byggðaáætlunar
fyrir Norður-Þingeyjarsýslu, að
gera aðra, sem ætti að hafa for-
gang, og það var til tryggingar
byggðar á Hólsfjöllum, ekki að-
eins i Fjallahreppi, heldur átti
það einnig að ná austur yfir.
Þrir ungir bændur hófu búskap
i Fjallahreppi i trausti þess, að
þeim yrði veitt sú fyrirgreiðsla,
sem nauðsynleg var, en á þessu
hefur staðið, ogernú einn þeirra
horfinn á braut, og slikt hið sama
verður um þá tvo, sem eftir sitja,
að þvi er ég hef héyrt, fáist ekki
nú á þessu ári sú fyrirgreiðsla,
sem lagt var til, að veitt yrði i
áðurnefndri áætlun eða greinar-
gerð frá nefnd, sem skipuð var i
það mál. Og ég legg áherzlu á
það, að þá er, eins og segir i
greinargerð e.t.v. skammt að
biða algerrar eyðingar byggðar i
Fjallahreppi.
Var það tilviljun eða
aprilgabb?
Þá er ég kominn að 5. og siðasta
tölulið i greinargerð minni.
Drætti þeim, sem orðið hefur á
framkvæmd þingsályktunartil-
lögu Alþingis frá árinu 1972, um
gerð sérstakrar byggðaþróunar-
áætlunar fyrir Norður-Þingeyjar-
sýslu. Hefði nú verið unnið með
eðlilegum hætti og i anda þeirrar
till. til þingsályktunar frá 1972
sem áður greindi, væri að öllum
likindum óþarft fyrir mig að
leggja hér fram þá tiilögu, til
þingsályktunar sem ég er nú að
fylgja hér úr hlaði. Það var 1.
april 1975, sem gefin var út heil-
mikil bók, er bar nafnið Byggða-
þróunaráætlun Norður-Þing-
eyjarsýslu, skýrsla og tillögu-
drög. Ég þykist nú vita, að bæði
dagsetningin, 1. april, og sú stað-
reynd, að þessi ritsmið er mosa-
græn að lit, sé tilviljun, en tákn-
rænt eigi að siður að minu mati.
Niðurstaða skýrslunnar sýnir svo
neikvæða stöðu Norður-Þing-
eyjarsýslu, að segja má, að kom-
ið hafi ýmsum á óvart, og jafnvel
ýmsum er sýsluna byggja. A
sama tima og ibúatala landsins
hefur tvöfaldazt, hefur engin
fjölgun orðið i sýslunni.
Á sama tima og allt ætlar að þvi
er virðist um koll að keyra i
þjóðarbúinu, og talað er um 5-10%
minnkun þjóðartekna, búa ibúar
Norður-Þingeyjarsýslu við 25%
lægri brúttómeðaltekjur en
landsmeðaltal. Þá er gjaldahliðin
óuppgerð, svo sem 10-15 kr. dýr-
ara hvert kg. vöru, sem sækja
þarf langan veg, eða þjónusta
sem seld er með okurverði, eins
og simakostnaður og ótal margt
fleira.
Það ótti að efla trúna
Tilgangurinn með gerð þessar-
arbyggðaáætlunaráttiaðvera sá
að auka samkeppnisfærni þessa
landshluta, að auka og efla trú
heimamanna og annarra á
framtiðarmöguleika þessa
byggðariags, og snúa við þeirri
óheillaþróun.sem verið hefur. En
svo að tilganginum sé náð, þarf
ekki að koma til aðstoð eða styrk-
ir. Það er hátt sungið um það,
m.a. hér á hæstvirtu Alþingi, að
islenzka þjóðin hafi lifað um efni
fram og geri enn, og rétt mun það
vera. En ég held, að öll þjóðin
verði ekki með sanni sökuð um
það, og ég held, að ef þeir, sem
sekir eru væru látnir greiða eðli-
lega yfirdráttarvexti, til þeirra,
sem gætt hafa stöðu sins hlaupa-
reiknings, væri betur og öðruvisi
umhorfs i okkar þjóðfélagi.
Nefnd byggðaáætlun mun fyrir
nokkru hafa verið send hæstvirtri
rikisstjórn til staðfestingar, en
virðist eiga i nokkrum erfiðleik-
um með að komast þaðan aftur,
hverju sem veldur. Hvernig stað-
ið var að gerð þessarar áætlunar
sætti mikilli gagnrýni heimaaðila
og þá sérstaklega sú furðulega
ákvörðun að sleppa undirstöðuat-
vinnuvegi sýslunnar, landbúnað-
inum. Mig langar með leyfi herra
forseta.að vitna hér i inngang að
nefndri áætlun,enþarsegir m.a.:
„Stjórn Framkvæmdastofnun-
ar tók ákvörðun um áætlunargerð
þessa hinn 12. sept. 1972, og
fylgdu þau fyrirmæli að aðal-
áherzla verði framan af lögð á at-
vinnulif sjávarþorpa landshlut-
ans. Þetta byggðist á mikilvægi
þéttbýlisstaðanna varðandi at-
vinnulif, og byggðaþróun
sýslunnar. Einnig gætti i þessu
vissrar varkárni gagnvart óskum
um meiri stuðning við þróun
venjulegrar búvöruframleiðslu
en almennt er veitt. Ég endurtek,
einnig gætti i þessu vissrar var-
kárni gagnvart óskum um meiri
stuðning við þróun venjulegrar
búvöruframleiðslu en almennt er
veitt. Auk þess sem Landnám.
rikisins hefur sérstöku hlutverki
að gegna við áætlunargerð um
varðveizlu búskapar i byggðum,
sem standa höllum fæti. Hins
vegar var talið mjög áhugavert
að kanna hvers konar nýja mögu-
leika á sviði landbúnaðar, sem
ekki njóta verulegs almenns
stuðnings, ég endurtek, sem ekki
njóta verulegs almenns stuðn-
ings, svo sem fiskirækt.” Tilvitn-
un lokið.
Blekkingaáróður
1 þessari tilvitnun kemur’mjög
skýrt fram, að minu mati, dæmi
um þann blekkingaáróður, sem
égleyfi mérað nefna svo, meðvit-
aðan eöa ekki, um það skal ég
Framhald á bls. 23
811

■