Tíminn - 02.04.1976, Blaðsíða 15

Föstudagur 2. april 1 »76.
TÍMINN
15
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins:
Ný aðferð
til nýtingar
á slógi og
urgangsfiski
gébé—Rvik. — „Ný aðferð til
nýtingar á slógi og úrgangs-
fiski” nefnist skýrsla sem
Rannsóknarstofnun fiskiðnað-
arins hefur nýlega gefið út.
Tilraunir sem þessi skýrsla
greinir frá, eru eitt viðamesta
veriiefni sem Rannsóknarstofn-
unin hefur tekizt á hendur.
Flestir sérfræðingar stofnunar-
innar tóku þátt i þessum
tilraunum, en þeim var stjórnað
af Geir Arnesen efnaverkfræð-
ingi. Tilraunirnar urðu a 11 -
kostnaðarsamar, en það er
erfitt að meta gagnsemi vinnu,
sem þessarar tii beinna fjár-
muna. Mikið af þeim niðurstöð-
um sem liggja fyrir, eru þess
eðlis að þær halda gildi sinu þótt
ýmsar aðstæður innanlands og á
fóðurvörumörkuðum erlendis
breytist. Skýrslan er tekin
saman og gefin út að öllu leyti á
kostnað Rannsóknarstofnunar
fiskiðnaðarins og verður hér
birtur stuttur útdráttur úr
henni.
Mönnum hefur lengi verið það
umhugsunarefni hvernig nýta
mætti það mikla magn af slógi,
sem árlega fellur til i verðstöðv-
um hérlendis. Rannsóknastofa
Fiskifélags íslands stóð árum
saman fyrir athugunum á þvi, á
hvern hátt mætti hagnýta slóg
með beztum árangri. Fyrst i
stað beindust þessar athuganir
aðallega að þeim möguleika að
slógið yrði aðgreint eftir liffær-
um og siðan hagnýtt á svipaðan
hátt og ýmis liffæri sláturdýra,
en úr þeim eru framleidd lifefni
og lyf.
Siðar sneri rannsóknastofan
sér að þvi að nýta slógið til
fóðurmjölsframleiðslu. Þær
tilraunir báru góðan árangur.
Siðan þá, hefur slógi verið
blandað i annan fiskúrgang i
fiskmjölsverksmiðjum, sér-
staklega á vetrarvertiðum
sunnanlands.
Haustið 1973 skipaði iðnaðar-
ráðherra nefnd til að kanna
grundvöll fyrir lyfja- og lifefna-
vinnslu á íslandi. Nefndin
skilaði skýrslu vorið 1974, um
áht sitt á nýtingu á ýmsum lif-
efnum hráefna hérlendis, m.a.
slógi. Raunvisindastofnun
Háskólans og Rannsóknastofn-
un fiskiðnaðarins unnu saman
að undirbúningsrannsóknum á
gangi sjálfsmeltingar, þ.e.
„hýdrólýsu” á fiskinnyflum,
sumarið 1974, en siðan hefur
Rannsóknastofnunin unnið að
tilraunum með framleiðslu
hýdrólýsata úr slógi.
Ekki ber þó að skilja, að
hýdróiýsa,á fiskúrgangi sé alis-
lenzkt fyrirbæri, þó að nokkuð
sérstök aðstaða skapist hér á
vetrarvertið, þegar ferskt slóg
er fáanlegt i miklu magni,
a.m.k. suðvestanlands. Sjálfs-
meltun og gerjun á fiski, er
aldagömul matreiðsluvenja i
Suðaustur-Asiu. Þessi aðferð,
gerir ráð fyrir þvi að gerlar
hjálpi til við hýrdólýsuna og
hindri um leið vöxt rotnunar-
gerla. Hér á Vesturlöndum
hefur þetta ekki þótt aðlaðandi
matargerð, en hins vegar hefur
á seinni'árum vaknað áhugi á
notkun meltra fiskafurða til
dýraeldis, einkum fóðrunar ali-
kálfa.
Aður en tilraunirnar hófust
hér, barst stofnuninni skýrsla
eftir Jón Ó. Ragnarsson efna-
veikfræðing og fjallar hún um
meltun fiskpróteins við basiskar
aðstæður. 1 samráði við Jón Ó.
Ragnarsson var ákveðið að
reyna þessa leið við meltun á
slógi og úrgangsfiski.
Flestir eða allir erlendu
rannsóknamennirnir sem vitn-
að er i i skýrslu Rannsókna-
stofnunar fiskiðnaðarins, gera
ráð fyrir að hýdrólýsöt úr fisk-
úrgangi yrðu notuð til eldis
ungra alidýra. Þó hefur verið
bent á það, að þessi afurð, ef
hún væri framleidd á hreinlegan
hátt, nálgaðist það sem kalla
mætti manneldismjöl og gæti
hugsanlega verið notuð i súpur
eða til iblöndunar i brauð eða
kex. Efnið, sem fæst þegar þessi
hýdrólýsöt eru úðaþurrkuð, er
ljóst, smákornótt duft, auðleyst
i vatni og mjög eggjahvituauð-
ugt, með allt að þvi 80-85%
próteini.
Nafnið hýdrólýsat er dregið af
vinnsluaðferðinni, en það er
kallað hýdrólýsa, þegar flókin
og fjölliðuð efni eins og eggja-
hvita eru brotin niður i smærri
einingar, i súrri eða basiskri
vatnslausn, með aðstoð efna-
kljúfa, i þessu tilfelli meltingar-
efnakljúfa fiskinnyflanna
sjálfra. Þessar smáeiningar
verða þá vatnsleysanlegar, þó
að eggjahvituefnin sjálf séu það
ekki.
Slóg sem til fellur á vetr-
arvertið, a.m.k. við Suður-
og Vesturland, er nýtt með þvi
að blanda þvi i bein og
fiskúrgang til þorskmjöls-
framleiðslu. Samkvæmt afla-
skýrslum undanfarinna ára
berst á land á svæðinu frá
Þorlákshöfn til Reykjavikur
(Vestmannaeyjar ekki með-
taldar) alls um 70-90 þúsund
tonn af óslægðum bátafiski á
timabilinu frá 1. október til 15.
mai. Á áðurnefndu svæði
mundu þvi falla til 7-9 þúsund
tonn af slógi yfir veturinn, en
samkvæmt mælingum má
reikna með að slógmagnið fyrir
utan lifur og hrogn, sé um 10%
af þunga fisksins.
Tilraunir sem Rannsókna-
stofnunin gerði á þessu ári,
sýndu að geyma mætti slóg i
togurum i a .m .k. eina viku og að
einnig megi nota smáfisk eins
og spærling til framleiðslunnar.
Geta þessi tvö siðast töldu atriði
orðið mjög þýðingarmikil til að
styrkja rekstur verksmiðju,
sem byggðist á þessari fram-
leiðslu, yfir sumarið og jafn-
framt auka hráefnismagnið
sem fáanlegt væri. Virðist að
öllu meðtöldu ekki ósanngjarnt
að áætla , að verksmiðja, sem
staðsett væri á Suðuinesjum,
ætti kost á 9-10 þúsund tonnum
af hráefni yfir árið.
1 þessar rannsóknir hefur ver-
ið varið miklum tima, fyrirhöfn
og fjármunum, en það er mat
höfunda að þvi hafi verið vel
varið, með tilliti til þeirra miklu
hagsmuna, sem hér eru i veði.
Höfundar skýrslu Rannsóknar-
stofnunar fiskiðnaðarins eru:
Björn Dagbjartsson, Geir Arne-
sen, Jóhann Þorsteinsson, Jón-
as Bjarnason, Páll ólafsson og
Trausti Eiriksson.
Aðferðin
Aðferðin byggir á eins konar
sjálfsmeltun, þar sem náttúr-
legir efnakljúfar eru nýttir við
ákveðin skilyrði til að brjóta
eggjahvitu hráefnisins niður i
smærri einingar, sem þá verða
vatnsleysanlegar. Þvi næst ma
framleiða úr meltuvökvanum
annaðhvort kjarna með 30-35%
vatnsinnihaldi eða úðaþurrkað
slógmjöl.
Eftirfarandi þættir voru eink-
um athugaðir i sambandi við
vinnsluskilyrði: Sýrustig,
meltunartimi, þynningaráhrif,
hitastig, viðbótarefnakljúfar og
gerlagróður. — Gerð var tölu-
vert stór tilraun, þar sem
nálægt 1.7 tonn af meltuvökva
voru unnin i tækjum
þurrm jólkurverksmiðju
Mjólkurbús Flóamanna. Sú
tilraun sýndi að nota má venju-
leg iðnaðartæki til vinnslu slóg-
mjöls úr meltuvökvanum.
Ennfremur var gerð tilraun til
slógsöfnunar og geymslu á slógi
i ammoniakvatni um borð i tog-
ara i veiðiferð og benda niður-
stöður til þess að veruiegu
magni af slógi megi safna i
veiðiferðum og skila á land
óskemmdu.
Oðaþurrkað slógmjöl er
ljós-gulleitt, mjög finkornótt
duft, með fisklykt og töluvert
beizku bragði. Miölið er alser-
lega leysanlegt i vatni. Raka-
sækni mjölsins er m jög mikil og
óvarið klessist það við geymslu.
Koma má að verulegu leyti i veg
fyrir þann galla, ef fitu er
blandað i meltuna fyrir þurrkun
og fituinnihald mjölsins þannig
aukið. Slógmjölið er svipað að
efnasamsetningu og venjulegt
þorskmjöl. en mjöl framleitt
úr blöndu af spærlingi og slógi, i
hlutföllunum 80:20 reyndist
hafa töluvert hagstæðari efna-
samsetningu.
Markaðskannanir voru fram-
kvæmdar á vegum Útflutnings-
miðstöðvar iðnaðarins og voru
niðurstöður þær, að verð á fisk-
hýdrólýsötum væri lágtog eftir-
spurn litil, vegna gifurlegra
birgða af undanrennudufti i
Efnahagsbandalagslöndunum.
Þá voru einnig framleidd og
send utan nokkur kg af slóg-
mjöli, sem sýnishorn til er-
lendra fóðurefnaframleiðenda
og voru svör þeirra mjög á
sama veg og fengust úr fyrr-
nefndri markaðskönnun, en
mjölinu sjálfu ekki illa tekið.
Unnin voru drögað vinnslurás
ásamt kostnaðar- og arðsemis-
áætlun fyrir slógmjölsverk-
smiðju, sem staðsett yrði á
R e y k j a n e s s v æ ð i n u . 1
kostnaðaráætlun er gert ráð
fyrir að nýta mætti jarðorku
sem orkugjafa að hluta. Sam-
kvæmt forsendum ætti slik
verksmiðja að skila allgóðum
arði þrátt fyrir það, að hráefnis-
magn takmarki árlega fram-
leiðslugetu um alit að 50% af
áætlaðri heildarframleiðslu-
getu. Ar^urinn vex hins vegar
mjög mikið með auknu fram-
leiðslumagni.
1 tengslum við slógmjöls-
vinnslu mætti að likindum þróa
aðferðir til annarrar nýtingar á
fiskúrgangi og úrgangsfiski. Má
þar nefna að lifur virðist hægt
að geyma vinnsluhæfa til lýsis-
vinnslu i ammoniaksblöndu
talsvert lengi og hugsanlega
mætti nýta lifrarþurrefni frá
lvsisbræðslu sem hráefni i slóg-
mjöls verksmiðju. Nokkur
árangur hefur náðst i fram-
leiðslu á fiskkrafti úr spærlingi.
Einnig mætti hugsanlega vinna
hráefni til lyfjagerðar, þar á
meðal hormóna úr sviljum og
galli, efnakljúfa úr fiskinnyíl-
um, kitin ogkitinsýru úr rækju-
og humarúrgangi o.fl.
Þá skal þess getið. að sótt
hefúr verið um einkaleyfi á að-
ferð til framleiðslu hýdrólýsata
úr slógi og úrgangsfiski.
Ef sú spá reynist rétt, að
framleiðsla á þurrmjólk muni á
næstu árum dragast saman,
hlýtur eftirspurnin eftir fóður-
efnum. sem komið gætu i
hennarstað aðvaxa. Þær undir-
búni ígsrannsóknir, sem skýrsla
þess fjallar um. munu þá koma
að fi llu gagni.