Tíminn - 25.04.1976, Blaðsíða 14

Tíminn - 25.04.1976, Blaðsíða 14
14 TÍMINN Sunnudagur 25. aprll 1976 Menn og málefni Menningarvikur og gleðimót héraðanna Á Sauðárkróki hefur um árabil veriö haldin sæluvika. Sæluvika Skagfirðinga Kflarvika og Edinborgarhátíð erualþekkt nöfn á viöhafnarmikl- um menningarviöburöum i út- löndum. Ef horfiö er frá stórþjóö- um til smáþjóöar, má nefna ölafsvökuna i Þórshöfn, þar sem Færeyingar tjalda árlega þvi, sem þeir hafa bezt fram aö færa á mörgum sviðum. Hér á landi á ein sllk vika langa sögu. Það er sæluvika Skagfirö- inga, sem haldin hefur verið á Sauöárkróki um marga tugi ára, i upphafi nátengd sýslunefndar- fundi héraösbúa. Hún hefur alla tið veriö gleöimót mikiö, en jafn- framt haft á sér menningarsniö, þar sem talað orð, söngur, kveð- skapur og leiklist lifgaöi geöiö og lvfti andanum, enda flaug frægö sæluvikunnar landshornanna á milli. Um langan aldur hefur það veriö mörgum Skagfiröingnum kappsmálaö komastheim á sælu- vikuna, endurlifa fyrri gleöi- stundir meöal sveitunga og ætt- ingja og eignast nýjar til þess að orna sér við. Sæluvikan var einstakt fyrir- bæri, sem aðrir gátu ekki státaö af en Skagfirðingar, og þaö mun aldrei hafa hvarflað aö mönnum aö láta þennan sið niöur falla, eft- ir aö hann haföi komizt á — slikur sólskinsblettur var þessi mann- fagnaöur i skagfirzku mannlifi. Sjálft nafniö, sem þessi mann- fagnaöur fékk, segir sina sögu. Héraðsbragur °9 umhverfismótun Oft er talað um bæjarbrag, sveitarbrag, héraðsbrag. Þess er að visu að gæta, að alhæfing er jafnan varhugaverð. Samt sem áöur eru þessi orð ekki til oröin út i bláinn. Það er tfl héraösbragur, og ef litið er á héruðin á Norður- landi, dylst varla, að hvert þeirra hefúr sinn héraðsbrag — skilin jafnvel undraskörp. Þingeyingar, Eyfiröingar, Skagfiröingar og Húnvetningar — allir hafa þeir sitt yfirbragö, sinn héraösbrag. Ekki endilega hver einstaklingur, þvi að hvergi eru allir menn felld- ir i sama mót, sem betur fer, heldur nógu margir þeirra, sem gefa byggðarlögunum lá og litu, ef svo má segja. Liklega er ekki nein tilviljun, að þaö voru Skagfiröingar, sem riöu á vaöiö og mótuöu sæluviku sina og hófu hana til vegs án fordæmis. Þeir eru aö visu ekki mestir félagshyggjumenn frá fornu fari, þeirra Norölending- anna, en trúlega eru þeir mestir samkvæmismenn. Þeir eru söng- menn, hestamenn, vlsnagerðar- menn og gleöimenn — dálitið I ætt viö boöskap þekktrar visu, sem Marteinn okkar Lúter er sagöur hafa ort utan vert viö fræöi sin hin meiri og minni, og skal þó ekki á Skagf iröinga boriö, að þeir séu ekki upp og ofan sk'mmtiiegri menn en gamli betumunkurinn eins og hann hef- ur lifað I opinberri kenningu sinni. En tónelskur var hann vist. Ef til vill er þaö héraöiö sjálft, sem hefur laöaö fram og ræktaö þá eiginleika, sem Skagfiröingum hafa jafnan veriö eignaöar af þeim, sem til þekktu, sföan menn fóru aö reyna aö gera sér grein fyrir héraðsbrag. Það kemur af sjálfu sér, aö þeir séu hestamenn sökum mikils haglendis, sem vel til þess er fallið aö fleyta fram mörgum hrossum. Hestarnir greiddu mönnum för milli bæja og sveita á meðan ekki voru til vegir og ökutæki. Meginhérað Skagafjaröar er einn mestur dal- ur á landi hér, og Héraösvötn frjóvguöu vföar lendur, svo aö þar varö betra til heyfanga en viða annars staöar og slævöu áhyggjur, sem hvflt gátu eins og mara á þeim, er ógreitt áttu um heyskap i grasleysisárum. Og þó aö Héraðsvötn væru farartálmi langan tima árs, þá voru þau llka skeiövöllurá vetrum, þegar vötn voru á haldi og Isar þöktu flat- lendið. Þannig er það kannski héraðið sjálft, sem er forsenda þess og frumhvöt, að Skagfiröingar efndu til sæluviku, sem var svo stör i sniöum, að hún bar nafn með rentu, meöan fólk i öörum byggðarlögum lét sér nægja miklu minna og miklu óskipulegri viöleitni til dægradvalar og tilbreytingar. AAannfagnaðar- vikur í öðrum héruðum Eiginlega gegnir furöu, hve fordæmið skagfirzka bar seint ávöxt I öörum héruöum. Þaö er fyrst nú i seinni tiö, að fariö hefur verið aö dæmi þeirra i nokkuð mörgum héruöum lands- ins. Aö visu efndi Menningar- félag Austur-Skaf tfellinga (aísökunarbeiöni,ef rangt er meö nafniöfarið) um skeiö til manna- móta, sem gekk i þessa átt, þótt á öörum árstima væri i samræmi við staöhætti á heimaslóöum þess. Viöar kann eitthvað svipaö aö hafa gerzt. En til svipmikillar héraðsviku, þar sem saman fór fjölbreytt menningarviöleitni og almennur gleöskapur, var fyrst efnt utan Skagafjaröar, er grann- ar þeirra komu á Húnavöku sinni. Siöan hafa komiö til Árvaka Sunnlendinga, Héraösvaka á Fljótsdalshéraöi, Borgfiröinga- vaka og Sumargleöi Þingeyinga, og má þó vera, aö ekki sé hér allt taliö. Hefur sums staöar veriö haft á nokkuð annar háttur en gerist 1 Skagafiröi, þannig aö þessar hátiðir eru ekki aö öllu leyti bundnar viö einn staö, heldur eru sumir þættir þeirra f samkomuhúsum úti um sveitir, svo að þeir, sem tæpast eiga heimangengt um langan veg, geti betur notiö þeirra. Þetta er rifjaö upp sökum þess, aö hér er um aö ræöa gagnmerk- an þátt i menningarlifi lands- manna. Aö visu má vera, aö ekki fari allt fram sem skyldi á þess- um vökumog vikum, alltaf og alls staöar. En eigi að siöur hljóta þær aö veröa mikill aflvaki, ef vel er aö þeim staöiö reglu haldiö uppi, ogreynt eftir föngum aö vanda til þess, sem þar er flutt. Þær knýja fólk til þess aö reyna getu sina I glunu viö ýmiss konar verkefni og þroska hana, leggja sem mest af mörkum sjálft, og þær auka samvinnu, samblendni og sam- hugð fólks, sem annars pukrast kannski um skör fram hvert i sinu koti eöa skoti. Þær rjúfa tilbreytingarleysiö, likt og sjálf jólin rjúfa skamm- degiö með birtu sinni og hátiða- brag og heimkomu ástvina af fjörrum slóöum, og hafa einnig á þann hátt gildi fyrir mannlif i dreifðri byggð. Að vera með í leiknum Þvilikrar tilbreytni var þörf hér áður fyrr, og hennar er kannski enn frekar þörf nú. Félagslif i landinu stendur viöa ekki lengur meö sama blóma og þaö geröi framan af öldinni, þrátt fyrir allar framfarir og samgöngubæt- ur. Þar veldur meöal annars fá- menni i sveitum, samfara mikl- um búsumsvifum, og annriki viö margháttuö störf i kaupstööum og kauptúnum. En þar kemur einnig til, aö sjónvarp og útvarp er viöa frekt á nauman tima fólks. Og þó aö hvort tveggja sé þarfaþing, og aö minnsta kosti sumt, sem þar er aö sjá og heyra, meira en ómerki- leg dægradvöl, þá getur þaö þó aldrei komið til jafnsviö þaö, sem fólk gerir sjálft eöa á hlutdeild aö. Sannleikurinn er sá, aö ekkert er jafnhættulegt sannri menningu mannsins, hugarflugi hans og sköpunargetu og aö láta sér lynda þaö eitt aö vera mataöur af öðr- um sýknt og heilagt, án þess aö leggja nokkuö af mörkum sjálfur. Sjónvarpsefni og útvarps, leik- flokkar af ööru landshomi, tón- listarmenn aö sunnan, mynd- listarmenn á yfirreisu — allt er þetta gott og gilt og hið þakkarverðasta, ef vand- aö er, og til þess falliö að glæöa áhuga ogbæta smekk, þeg- ar vel tekst til. En ávöxt ber þaö ekki, nema fólkið, sem sér og heyrir, geri eitthvaö meira en veita þvi viötöku, er aö þvi er rétt. Þaö blessast ekki aö hafa þaö einætu, sem komiö er meö á færi- bandi, og láta þar viö sitja. Hinn miklu bóklestur Þingeyinga á nitjándu öld vikkaöi sjóndeildar- hring þeirra og vakti þeim skiln- ing á straumum og stefnum i bók- menntum og þjóðfélagsmálum, en þvi aöeins náöi þingeysk menning þeim blóma, sem æ siö- an er getið sem eins hins merki- lega þjóöfélagsfyrirbæris, að þeir lögöu sjálfir hönd á plóginn, ortu sjálfir tileinkuðu sér hugsjónir, og þróuðu með sér samfélags- kennd i oröi og verki. Jarðvegurinn, sem í er sáð Að sumu leyti er nú betri aðstaða en áður viöa um byggöir landsins fyrir fólk til þess að láta það sjást i verki, hvers það er megnugt, ef það viil beita sér. Merkilegu kerfi tónlistarkennslu hefur veriö komið á i nokkrum héruöum aö minnsta kosti. Leiklistaráhugi er ótrúlega mikill mjög viöa um land, jafnvel I fá- mennum sveitum vflar fólk ekki fyrir sér aö setja á sviö sjónleiki af þvi tagi, sem annars eru viö- fangsefni leikhúsa i mesta þétt- býli landsins. Myndlistaráhugi og myndlistarviöleitni hefur skotið dýpri rótum en nokkru sinni fyrr. Spurningakeppni sú milli sveitar- félaga og sýslna, sem nú tiökast er gagnleg, þótt leikur sé og likleg til þess aö glæöa fróðleiksfýsn og vekja umhugsun um margvisleg efni. Aftur á móti er viö búiö, aö orö- listsé á iskyggilegu undanhaldi i þessu landi, þar sem jafnvel þeir, sem daglega leggja fjölmiðlunum til efni, mega sumir hverjir telj- ast þess nálega ómegnugir aö orða hugsanir sinar svo, að vanmátturinn æpi ekki upp á alla, sem vita jafnlangt nefi sinu. Og ljóöagerö og visna er I djúpum öldudal, eins og likum lætur, þeg- ar óbundin ræöa af hversdagsleg- asta tagi er svo mörgum um megn. Liklega er þó þaö fólk, sem aliö hefur aldur sinn úti á lands- byggðinni, sem svo er kölluö, talsvert betur á vegi statt um málfar. En þvi miður viröist sem skólarnir, margir hverjir, séu aö minnsta kosti ekki neinir varnar- garöar gegn fátæklegu og bág- bomu málfari, svo að ekki sé fastar aö oröi kveöiö. Hér dugar ekkert minna en aö, sú alda risi, að allir sem vilja heita menn með mönnum, finni sér skylt að aga málfar sitt og tungutak, auðga það, fága og rækta, likt og gerðist innan ung- mennafél, fyrr á tið. Eitt hlut- verk, sem ætti aö ætla vökunum og vikunum vitt um land, væri aö hefja orölistina aö nýju á sem hæst stig, gera kröfur um gott málfar og Islenzkt tungutak. Hvi mætti ekki verölauna einhverja þá i héraöi, eöa veita þeim ein- hverja viöurkenningu, er þar tala eöa skrifa þróttmest, fegurst og hreinast mál, eins og Borg- firðingar og kannski fleiri sýna þeim sóma, sem skara fram úr i snyrtilegri umgengni. Samvinna við sjónvarp og útvarp Hér hefur verið látin uppi sú von og trú, að héraðsvökurnar geti orðið nýr vaxtarbroddur menningar i landinu. Það væru tíöindi, sem ekki ætti aö liggja i láginni, þótt blöö og útvarp hafi frá mörgu að segja um vigaferli vitt um heimsbyggðina, mannrán og hermdarverk, hanaat stór- veldanna og sláturfélagið CIA. Það, sem bezt tekst á þessum héraösvökum, ætti raunar aö flytja alþjóð, bæði til uppörvunar þeim, sem þar eiga hlut aö máli, og vegna þess, aö það er væntan- lega fullgilt, innlent efni. Otvarp og sjónvarp ætti að vaka yfir þvi að fá það til flutnings, þvi að þeg- ar öllu er á botninn hvolft, þá er ekki nema fremur litill hluti Is- lands innan Hringbrautarinnar i Reykjavik og ekki alveg sjálfgef- iö, að öllu, sem vert er aö halda á lofti, sé þjappað þar saman. Kannski felastþó i þessum orö- um ósanngjarnar aödróttanir, ef þau eru tekin of bókstaflega, þvi aö bæöi útvarp og sjónvarp hafa vissulega sótt nokkurt efni út á land, og sumt hreint ekki af lak- ara taginu. En það væri um- hugsunarefni, hvort ekki ætti aö fela mönnum, sem þar eiga heima, að hafa meira hönd i bagga um val þess og með- höndlun (og er þaö sagt án þess aö kasta rýrö á ágæta menn, sem feröazt hafa um landiö I efnis- söfnuná vegum þessara stofnana og staöiö sig meö prýöi), jafnvel fela þeim aö sjá um dagskrár eða dagskrárhluta meö nauösynlegri aöstoð og leiðsögn. Sjálfur hef ég áöur boriö fram þá tillögu, aö hver sýslunefnd I landinu kysi útvarpsnefnd til þess aö leita hófanna viö útvarpsráö og dagskrárstjóra um eina kvöld- dagskrá á ári og ráöstafa gerö hennar heima fyrir. Þetta er orö- iö enn timabærara nú, þegar mik- ill undirbúningur um flutning vandaðs efnis er haföur I mörgum héruöum landsins I sam- bandi viö vökurnar. En margt af þvi, sem þar kæmi til greina ætti aö sjálfsögöu betur heima I sjón- varpi. Þaö á vel viö aö enda þetta rabb meö Itrekun á slíkri ábendingu. — JH.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.