Tíminn - 25.04.1976, Blaðsíða 28

28
TÍMINN
Sunnudagur 25. apr!l 1976
ATLAS
SUMARDEKK
520-10 kr. 5.995-
600-13 kr. 6.521-
650-13 kr. 7.051-
700-13 kr. 7.902-
A78-13 kr. 8.578-
520-14 kr. 7.469-
590-14 kr. 6.751-
C78-14 kr. 8.609-
E78-14 kr. '8.036-
F78-13 kr. 9.626-
G78-14 kr. 10.054-
C78-15 kr. 7.422-
E78-15 kr. 7.993-
F78-15 kr. 10.394-
G78-15 kr. 11.242-
H78-15 kr. 11.794-
H78-15 Gróf kr. 12.708-
L78-15 Gróf kr. 13.758-
E60-15 kr. 9.410-
F60-15 kr. 9.906-
G60-15 kr. 10.366-
Atlas Big Daddy. Breiður Bani.
Opið um helgina
Sambandsins
HJÓLBARÐAR
HÖFÐATÚNI 8 SÍM116740
aui
7B er 5 manna bill með
góðu rými, sem fótleggjalangir
farþegar kunna að meta.
aai
JBhefur framúrskarandi
skemmtilega aksturseiginleika.
aaaa
OBBer framhjóladrifinn
bill, sem hentar þess vegna
vel við islenskar aðstæður á
snjóugum og blautum vegum.
aaasB
Bill, sem vert er að skoða. j
aaaa
BBB er fáanlegur 2ja og
3ja dyra. 3ja dyra billinn gefur
hleðslumöguleika allt að I cu m
5 fullorðnir 50 kg farangur eða
1 fullorðinn 330 kg farangur.
FIAT EINKAUMBOÐ A ISLANDI
Davíð Sigurðsson h.f.
Síðumulo 35 Simar 38845 — 38888
® í'mótun
öðrum dúr en hugvekjur hins sæla
biskups, Péturs Péturssonar. Fór
ég þá að tálga, og sagði um leið:
Þetta er ekki guðsorð. Við það
espast karlinn, svo að hann bend-
ir á mig og segir að ég sé á beinni
leið til helvitis. Rýkur þá upp
kerling ein, em var heima, og
þótti mjög vænt um mig. Fara
þau i hár saman, og var gagns-
laust að bera klæði á vopnin.
Kerlingin var hamslaus af reiði
og þótti mér hún hafa miklu bet-
ur. Man ég það eitt, að hún sagði,
að hann hefði allra manna óhrein-
asta fylgju, og hefði hún þó marg-
ar ljótar séð. Þótt undarlegt sé,
beit þetta nokkuð á karl, enda var
hann sagður kominn af blendnu
fólki. Sagði kerling honum að
steinþegja og haga sér skikkan-
lega meðal vel kristins og al-
mennilegs fólks. Hafði helvitis-
predikarinn hægt um sig úr þvi.
Honum tókst þó að „frelsa” i bili
húsbændur á tveimur bæjum.
Bóndinn á öðrum þessum bæ
kom alloft heim. Hafði hann
hætt að bölva og nota tóbak.
Ræddi hann við afa minn um
frelsun sina og sagði meðal ann-
ars þessi orð, sem ég gleymi
aldrei: „Þótt ég vildi syndga, þá
gæti ég það ekki.” Þetta þótti afa
minum ganga guðlasti næst. Eftir
eitt eða tvö ár rann þó frelsunar-
móðurinn af þessu fólki. Um-
ræddur bóndi fór nú aftur að
bölva og taka tóbak, og allt komst
i sitt örugga og kristilega far.
Brotizt til
mennta
— En svo að við snúum okkur
að sjálfum þcr: Svo hleypir þú
heimdraganum og ferð út i
veröldina?
— Já, ég fór átján ára til
Reykjavikur. Jón heitinn
Magnússon skáld, sem hafði unn-
ið tvö sumur á sildarstöðinni i
Djúpavik, en hún er i landi Kjós-
ar, bauð mér að búa hjá sér fyrst
um sinn, en svo fór, að ég var þar
til húsa frá 1922-1927. Fyrirætlan-
ir minar voru engan veginn ljós-
ar. Mig langaði mest til prent-
náms, en sú iðngrein reyndist þá
lokuð. Ég vann fyrir mér um
veturinn, var i alls konar hlaupa-
vinnu, þvi að atvinnuleysi var þá
mikið. Ég var i kvöldskóla
KFUM, þrjú kvöld i viku, að mig
minnir, og hafði m.a. Arni Frið-
riksson, siðar fiskifræðing, fyrir
kennara, en hann var þá vist i
sjötta bekk menntaskólans. Hann
hvatti mig mjög til þess að lesa
undir gagnfræðapróf utan skóla,
og siðan til stúdentsprófs. Ég
sagði honum, að ég ætti ekki
grænan eyri, og gæti ekki búizt
við verulegum fjárstyrk að heim-
an. Honum óx þetta ekki i augum,
sagði, að eins væri ástatt um sig.
Ef ég væri heppinn með sumar-
vinnu, myndi hún hrökkva langt
til, og með það sem á vantaði,
yrðu einhver ráð. Þetta fór eftir
spá hans. Ég var til sjós sumarið
eftir og vann mér svo mikið inn,
að ég gat lesið veturinn eftir utan-
skóla undir gagnfræðapróf. 011
min menntaskólaár gat ég að
mestu kostað mig sjálfur. Var ég
ýmist til sjós eða tilsláttarmaður
á sildarstöðvum á Siglufirði. Oft-
ast fékk ég vinnu i Reykjavik
daginn eftir að ég losnaði úr
skólanum.
• Andlegur sjónhringur minn
vikkaði mikið þessi ár. Bæði af
sjálfu náminu, og ekki siður af
þvi, sem ég las óviðkomandi þvi,
en það voru býsnin öll. Og siðast
en ekki sizt af viðkynningu við
ýmsa menntaða ágætismenn,
einkum Jón Magnússon og Baldur
heitinn Sveinsson. Til hans kom
ég mjög oft, hann leiörétti nokkr-
ar islenzkar ritgerðir, sem ég
skrifaði til þess að æfa mig undir
gagnfræðapróf. Vakti hann at-
hygli mina á ótrúlega mörgum
atriðum, sem varða islenzka
tungu, og er hann hinn bezti kenn-
ari i þvl efni, sem ég hef haft. Hjá
honum kynntist ég ýmsum af-
burðamönnum, svo sem Páli
Eggerti Ólafssyni.
Háskólaárin
í Frakklandi
Að loknu stúdentsprófi var ég
staðráðinn i þvi að lesa sálarfræði
og heimspeki. Ég hafði lesið
Sohopenhauer nokkuð mér til
gagns. Kant reyndist mér ofviða.
Margar bækur Agústs H. Bjarna-
sonar og Guðmundar Finnboga-
sonar hafði ég lesið, svo og Nýal
Helga P.éturss. Ég treysti mér
hvorki i guðfræði né læknisfræði,
og á lögfræði hafði ég engan
áhuga. Ef ég hefði ekki komizt ut-
an, hefði ég lagt stund á islenzk
fræði, enda dáði ég mjög Sigurð
Nordal.
— Fórst þú svo til framhalds-
náms I Frakklandi strax að stúd-
entsprófi loknu?
— Já, ég fór til Parisar um
haustið. Min reynsla er sú, að at-
vikin velji oft fyrir menn og ráði
miklu um, hvernig lif þeirra
ræðst. Hins vegar er undir
manninum sjálfum komiö,
hvernig hann bregzt við þessum
atvikum. Ég hafði ætlað mér að
stunda háskólanám i Edinborg,
og hafði Baldur Sveinsson aflað
sér vitneskju um nám þar og
námskostnað. Svo bárust mér
fréttir um, að miklu ódýrara væri
i París. Afréð ég þvi að fara þang-
að, eftir að hafa talað við Björgu
Þorláksson. Hvaða áhrif þetta
hefur haft á lif mitt, er mér
ómögulegt að segja um, en vfst
er, að það hefði ráðizt nokkuö á
annan veg.
Parisarháskóli, eða Sorbonne,
var þá i röð fremstu háskóla i
heimi. Kennarlið var fjölmennt
og margbreytt, þar störíubu
margir beztu visindamenn
Frakka. Engu siður vænleg til
þroska voru hin almennu menn-
ingarlegu áhrif, sem þetta mikla
menntasetur og glæsiborg höfðu á
mann. Þá voru þar margir gáfað-
ir tslendingar við nám, eins og
Kristinn heitinn Björnsson lækn-
ir, Þórarinn heitinn Björnsson
skólameistari og Magnús G.
Jónsson dósent. Auk þeirra voru
þar miklir listamenn eins og As-
mundur Sveinsson og Gunnlaugur
Blöndal og siðar Einar Bene-
diktsson skáld. Hann var um flest
hinn stórbrotnasti, glæsilegasti
og merkilegasti maður, sem ég
hef kynnzt.
Námið var erfitt, en þó gafst
mér timi til þess að lesa feiknin
öll, einkum fagurbókmenntir,
sem komu ekki náminu við, nema
þá óbeint. Ég hafði alltaf tilhneig-
ingu til þess, kannski of mikla.
Þvi sagði Baldur Sveinsson eitt
sinn við mig eitthvaðá þessa leið:
Lestu til prófs. Það er reyndar
ekki mikið að hafa próf, en það
getur verið vont að hafa það ekki.
— Þessu heilræði reyndi ég að
fylgja, og tókst það. Min mestu
þroskaár voru i Paris.
Fram til 1932 voru þar allmarg-
ir islenzkir námsmenn, peninga-
sendingar voru nokkurn veginn
reglulegar, ef einn varð uppi-
skroppa, gátu hinir lánað honum,
þangað til hann fékk peninga. Þá
bjó aldrei neinn okkar við sult, en
fjárráð okkar flestra voru mjög
af skornum skammti, svo að við
lifðum ekki I neinum holdsins vel-
lystingum og urðum að neita okk-
ur um margt.
Ég lauk prófi snemmsumars
1932, var heima fram i febrúar
1933, en þá hlaut ég styrk úr sjóði
Hannesar Arnasonar til fjögurra
ára, og nægði hann mér til þess að
lifa sæmilega. En þá kom babb i
bátinn. Kreppan var skollin á,
yfirfærslur komu oft óreglulega,
allir Islendingar farnir, svo að oft_
mátti maður hálfsvelta töluverð-
an tlma. En þetta komst upp i
vana. Maðurinn þolir ótrúlega
mikið, ef hann hefur heilsu og
viljinn er óbilandi. A þremur
árum lauk ég við doktorsritgerð
mina. Af þeim fóru tvö ár til
gagnasöfnunar og annars undir-
búnings, en rétt ár var ég að rita
hana. Hún er allmikið rit, 320
blaðsiður I stóru broti.
— Hvenær komst þú svo heim
frá námi?
— Ég kom heim um mitt sumar
1936. Þá voru hér erfiðir timar,
atvinnuleysi, kreppa. Ég varð að
lúta að ýmsum störfum, sem voru
timafrek og vanlaunuð, og timi og
aðstæður til fræðiiðkana mjög
bágborin, eins og menntamenn,
jafnaldra mér, hafa flestir reynt
á sjálfum sér. Flest það sem eftir
mig liggur á islenzku er rita.ð að
loknum vinnudegi, oft litilsverðu
þreytandi vafstri, um siðkvöld,
nætur, árla morguns, áður en
haninn gól. Um þau eða önnur
störf min, sorg og gleði og lifs-
reynslu á fullorðins árum, vil ég
ekki ræða. Þú færð nóga, opin-
skárri menn mér til þess að ræða
um slik efni. Hér með er bezt að
við ljúkum þessu viðtali.
Islenzk menning
hefur aldrei veriö
máttugri en nú
— Þetta þykir mér nú satt að
segja nokkuð endasleppt, en
vissulega vil ég ekki vera of nær-
göngull við þig. En mig langar, ef
ég má, að leggja fyrir þig eina
spurningu að lokum: Hvað heldur
þú um framtfð islenzkrar menn-
ingar?
— Ég er enginn sjáandi eða
spámaður, dreg aðeins sennileg-
ar ályktanir af samtiðinni, eins og
hún birtist mér i reynslu minni.
Aldrei hefur Isl. menning ver-
ið eins máttug og fjölbreytt og
hún er nú. Hún er borin uppi af
hundrað sinnum fleiri mennta-
mönnum og á margfalt fleiri svið-
um en þegar ég var að alast upp.
Suma þessa menntamenn má
kalla afreksmenn, fjölmargir eru
starfsamir hæfileikamenn. A sið-
•ustu árum, einkanlega þó siðast
liðinn áratug, hefur verið komið
upp mörgum rannsóknarstofnun-
um, og eru sumar innan háskól-
ans eða i tengslum við hann, en
aðrar ekki.
Það er reyndar rétt, að starfs-
skilyrðum sumra þessara stofn-
ana og einstakra visindamanna
er áfátt, misjafnlega er að þeim
búið, sumum dável, öðrum lak-
lega. Þessir menn munu hafa for-
ystuna i islenzku menningarlifi,
verða forgöngumenn. Og hinn
nafnlausa múg er ég ekki heldur
svo mjög hræddur um, þótt ýms-
ar blikur séu á lofti i svipinn.
Mér finnst, þegar á allt er litið,
og þrátt fyrir allt sem aflaga fer,
við hafa staðið okkur vel sam-
anborið við nágrannaþjóðir okk-
ar. Þótt borgarmenning þeirra
standi á fornum merg, hafa
borgirnar samt vaxið þeim yfir
höfuð. Ég vona til dæmis, og
treysti þvi fastlega, að við verð-
um aldrei svo afvegaleiddir af
hrokafullri hálfmenntun eða fals-
menntun, að við þykjumst of finir
til þess að vinna öll þau störf, sem
islenzka þjóðin þarfnast, þvi að
annars gerumst við okkar eigin
böðlar og leitum þess óhapparáðs
að flytja inn misjafna útlenda
menn til þeirra, eins og ýmsar
grannþjóðir okkar hefur hent, og
hafa þær með þvi myndað sér
vandamál, sem þeim hefur ekki
tekizt að ráða fram úr nema á
ómannúðlegan hátt.
Ég sé engin merki til þess, að
slikt muni gerast hér. Ég trúi þvi,
og styðst við likur, að islenzk há-
menning og alþýðumenning muni
i náinni og fjarlægri framtið
verða samtengdar traustum
böndum, eins og ávallt hefur ver-
ið. Við munum ekki heldur reisa
ómennskar borgir, þar sem öll
tengsl við náttúruna eru slitin, og
leggjast munu að nokkru leyti i
eyði, þegar kvöl og tómleiki ibú-
anna eru orðin svo mikil, að þau
knýja þá til að gæta vits sins. Hin
nýja islenzka menningargerð er i
sköpun, og fer ekki fram án
ýmissa mistaka, sem menn verða
að koma auga á og leiðrétta.
Þetta er skoðun min. Ég mótaðist
af annarri menningargerð, sem
aldrei kemur aftur, en lengst af
lifði ég i dögun hinnar nýju
menningargerðar. — VS.
Hjúkrunarfræðingar
Hjúkrunarfræðingar óskast til sumaraf-
leysinga.
Upplýsingar veita forstöðukona simi 96-
41333 og framkvæmdastjóri simi 96-41433.
$júfirftl)úsið í Husdvík s.f.