Tíminn - 28.04.1976, Side 13

lYIiðvikudagur 28. apríl 1976
TÍMINN
13
JSB í HÁSKÓLABÍÓI
Johann Sebastian Bach (1683-1750).
Jóhann Sebastian Bach; Messa
I h-moll
Stjórnandi: Ingólfur Guö-
brandsson
Flytjendur: Pólýfónkórinn og
kammerhljómsveit
Einsöngvarar: Guðfinna Dóra
ólafsdóttir, Asta Thorstensen,
Ruth L. Magnússon, Jdn Þor-
steinsson, Ingimar Sigurðsson,
Halldór Vilhelmsson.
A föstudaginn langa, 16. april,
flutti Pólýfónkórinn ásamt
kammersveit H-moll messu Jó-
hanns Sebastians Bachs i Há-
skólabiói. Þetta voru aörir
hljómleikarnir af þrennum i
þetta sinn, og var þeim útvarp-
að, fyrri hlutanum beint. Tón-
leikarnir voru afrakstur 19.
starfsárs Pólýfónkórsins, en
Ingólfur Guðbrandsson stofnaöi
hann árið 1957: „Þótt tónlistar-
störf Ingólfs séu aöeins unnin i
hjáverkum frá erilsömu starfi”,
segir i vandaöri og veglega
myndskreyttri tónleikaskrá,
„hefur hann átt frumkvæöi aö
flutningi fjölda tónverka,
smærri og stærri, sem heyrzt
hafa ifyrsta sinn á Islandi undir
stjóm hans, og má þar nefna
m.a. Mattheusarpassfu og
H-moll messu J.S. Bachs. önnur
stórverk Bachs, sem Ingólfur
hefur flutt hér, eru Jólaóratórl-
an og Jóhannesarpassian”.
Enda kom aö þvi i haust aö
Ingólfur gekk á fund Páls P.
Pálssonar, e.t.v. segjandi eitt-
hvaö á þessa leið: „Ég þyrfti
eiginlega aö taka nokkra tima i
hljómsveitarstjórn — ég ætla
nefnilega aö fara aö færa upp
H-moll messuna”.
Um H-moll messuna
H-moll messan var samin á
árunum 1738—1738. En þótt hún
sé talin eitt af stdrvirkjum
mannsandans var hún aldrei
flutt i heild á dögum Bachs —
þaö varö fyrst áriö 1835. Hún er
nefnilega hákaþólsk, samin um
hinn heföbundna róm-
versk-kaþólska messutexta, og
á þessum tima gætti áhrifa
kaþólskrar messugeröar æ
minna i kirkjum þýzkra mót-
mælenda, og þýzkan var langt
komin meö aö ryöja latinunni úr
vegi.
Bach var um þessar mundir á
höttunum eftir nýrri stööu.
Hann átti i erjum viö borgar-
stjómina i Leipzig, sem hann
hélt fram aö veldi nemendur I
skóla Tómasarkirkjunnar skv.
pólitik en ekki tónlistargetu,
enda væri árangurinn eftir þvi.
En borgarfulltrúar svöruöu þvi
til.aö árinni kenndi illur ræöari,
og Bach gæti hvorki kennt né
haldiö aga. Þegar hinn kaþólski
Agúst III varö kjörfursti I Sax-
landi (1732), og ári siöar kóngur
i Póllandi, skrifaöi Bach honum
til Dresden og óskaði eftir stööu
viö hiröina og titli sem verndaöi
sig gegn heimsku borgarráös-
manna. Þessari umsókn fylgdu
Kyrie og Gloria, sem nú eru
hluti H-moll messunnar. Agúst
tók sér 3 ár til aö svara bréfinu,
en Bach flutti verkin I Leipzig
og bætti smám saman viö
Credo, Sanctus, Osanna,
Benedictus, Agnus Dei, og Dona
nobis pacem. E.t.v. vonaöi hann
að Agúst III léti flytja þessa
kaþólsku messu I Póllandi, en
svo varö ekki, og aldrei mun
hún hafa hljómaö i kaþólskri
kirkju, segir Durant.
,,Á heimsmælikvarða”
H-moll messan er mikiö verk,
og það hlýtur jafnan aö teljast
til nokkurra tiöinda þegar hún
er flutt, hér sem annars staöar.
Enauglýsingastandið i kringum
þennan flutning hefur tekiö á sig
annarlegar myndir — aö þvi lát-
iö liggja aö hann væri ,,á heims-
mælikvaröa”, en stjórnandinn
geröur aö pislarvotti fyrir þaö
aö list hans var hafnaö á Lista-
hátiö, þrátt fyrir það aö ekkert
nema brezkir útsölusöngvarar
(heimsfrægir þó) væru i boöi.
Flutningurinn á föstudaginn
langa tókst um margt stórvel.
Þótt ýmislegt heföi mátt betur
fara voru tónleikarnir hinn
ánægjulegasti viöburöur, enda
segir svo um Bach I tónleika-
skrá: „Smálög þau, er hann rit-
aöi vandvirknislega meö eigin
hendi I minnisbók sina fyrir
meira og minna ófima eöa leti-
gjarna nemendurna — og alla
götuna til hinna göfugustu og
margslungnustu stórafreka tón-
bókmenntanna, þar sem
mannshugurinn hefur risiö hæst
i snilld sinni, voru öll unnin með
fágætu hugarfari hins háttprúöa
manns, sem trúöi einlæglega á
Drottin Guö sinn — og fann ná-
lægö skapara allra fagurra
hluta”.
Pólýfónkórinn er vel æföur og
syngur hreint, og hljómsveitin
var skipuð einvalaliöi. En flutn-
ingur svo flókins stórverks
krefst öruggrar stjórnar, og
hana vantaöi tilfinnanlega, bæöi
á tónleikunum, þar sem inn-
komur voru ekki gefnar (fyrr en
I mesta lagi eftir á), og slag
stjdrnandans virtist tónlistar-
fólkinu óskiljanlegt, auk þess
sem höndum haföi sýnilega ver-
iö kastaö til æfinga meö hljóm-
sveitinni.
Kórinn
t Pólýfónkórnum eru 148
söngvarar, 53 sópranar, 54 alt,
19 tenórar og 22 bassar„,Kórinn
er þvi nær þvi helmingi of stór
til aö syngja pólýfóniu svo vel
sé, þvi kontrapunkturinn týnist.
En kórinn er mjög agaöur,
vafalaust eru allir kórfélagar
læsir á nótur, og þeir munu
njóta reglubundinnar raddþjálf-
unar á vegum hans. En söngur
hans einkennist af einhverju
undarlegu — gleöi — eöa nátt-
úruleysi, kórinn viröist hvorki
geta sungiö veikt né sterkt,
heldur þembist alltaf áfram
með sama mezzoforte-tónstyrk.
Svona er auövitaö auöveldast aö
syngja hreint — þá fyrst reynir
á yfirburöi kórs þegar veru-
legra styrkleikabreytinga er
krafizt. Af tónleikunum á föstu-
daginn má ráða aö kórinn skipt-
ist i „kjarna” og „statista” —
kjarninn gerirallt rétt þrátt fyr-
ir stjórnandann, en statistarnir
fylgja á eftir. Þetta kom vel
fram I hinni vandasömu inn-
komu „et ascendit in coelum” i
50. takti kórsins „Et resurrex-
it....”: Stjórnandinn gaf enga
innkomu, hluti af kórnum kom
inn rétt, en hinir tindust inn á
eftir.
Einn, tveir og nú
Þótt Ingólfur Guöbrandsson
sé óragur aö takast á hendur
flutning hinna stærstu og flókn-
ustu verka tónbókmenntanna er
ljóst aö hann er þess mjög van-
búinn — á þessu sviöi er hann
fyrst og fremst söng- og kór-
stjóri. Hraöaval (ef um „val”
var aö ræöa) var oft handahófs-
kennt og sumir kaflarnir allt of
hraðir. Fyrsti kórinn, Kyrie
eleison (Adagio-Largo) var
fluttur a.m.k. þriöjungi of hratt,
kórinn Cum sanctu spiritu var
alltof hraöur til þess aö pólýfón-
ian nyti sin, og i Resurrex-
it-kórnum var tempóiö „kramp-
agtigt”.
„Dýnamik”, þ.e. styrkleika-
breytingar, voru svo til engar i
flutningnum, eins og áöur var
sagt, hvorki hjá kór né hljóm-
sveit — allir spiluöu og sungu
mezzoforte ailt I gegn.
Taktslag stjórnandans virtist
ekki koma til skila — þegar
verkið „spilaöi sig sjálft” gekk
allt vel, en viö vandasöm takt-
skipti fór allt i handaskolum: I
Gloria in excelsis veröa takt-
skipti I 101. takti „et in terra
pax”, úr 3/8 i 4/4 þar sem flutn-
ingurinn riölaðist gersamlega
um hriö. 1 upphafi ariunnar
Laudamus te áttaöi hljóm-
sveitarbassinn sig ekki á takt-
slaginu fyrr en I 3. takti. Og viö
hraöaskiptin i 126. takti Confit-
eor unum baptisma ráfuöu allir
i timalausri eyöimörk um hriö
áöur en nýr púls fór aö slá af
sjálfu sér. Sömuleiöis má vafa-
laust kenna óöruggu slagi
stjórnandans hinn slappa púls
fiðlueinleiksins i upphafi
Laudamus te, og ótaktfast sam-
spil flautu og orgel-grunnbassa i
arfunni Benedictus qui venit in
nomine domini.
Nú viröist mega um það deila
hvort H-moll messan eigi aö
spila sig sjálf, þ.e. hver að
syngja með sinu nefi, eöa henni
eigi aö stjórna. En hvort sem
þaö var meö vilja gert eöa ekki
var hinu fyrra ráöi fylgt á föstu-
daginn langa. Aö súkum flutn-
ingi er þaö helzt aö finna, aö
hann vill veröa tilviljanakennd-
ur og einhæfur, auk þess sem
ýmsir þættir týnast sem I ljós
mundu koma ef stjórnandi heföi
áhrif á styrkleikahlutföll radd-
anna I kór og hljómsveit. Þann-
ig týndist t.d. gersamlega hiö
mikilvæga fornkirkjustef, sem
fyrst kemur fram i bössunum i
73. takti kórsins Confiteor unum
baptisma, þegar þeir syngja
„confiteor unun baptisma in re-
missionem peccatorum...”, og
tenórarnir taka upp helmingi
hægar i 91. takti. Þá mun þaö
teljast almennt stjórnunaratriði
hvernig hljómsveitin „fraser-
ar” — t.d. var alltof áberandi
„búmm-búmm” i bassanum,
sem vel heföi mátt spila bundn-
ara (sérlega áberandi I dúettn-
um Et in unum Dominum).
Aö endingu ber að nefna, und-
ir haus stjórnunar, afkáralegan
framburð kórs og einsöngvara á
latinunni, sem var upp á ensku.
Er vandséö hverju slikt sætir,
annað hvort átti aö nota þýzkan
eöa islenzkan framburö, þótt
enskan sé til margra hluta nyt-
samleg er latinuframburöur ör-
ugglega ekki einn þeirra. Text-
inn Pleni sunt coeli et terra
gloria ejusi Sanctus var borinn
fram „sjöli” og „idsjus”, Agnus
alltaf boriö fram „anjus”, glor-
ia judicare vivos frb. „dsjudi-
kare” og Dei unigenltum frb.
„unidsjenitum”.
Um ariur og einleikara
Allir einsöngvarar utan Rut
Magnússon stigu fram úr rööum
kórsins og sungu sinar ariur,
sem segir talsvert um gæöi
hans. Siöari dúett þeirra Guö-
finnu og Astu (Et in unum Dom-
inum) tókst stórum betur en
Christe eleison, sem var heldur
tætingslegur. Dúettinn Domine
Deusminnir meira á veraldlega
óperu en kirkjutónlist, og var
geöþekkur I flutningi þeirra
Guöfinnu og Jóns Þorsteinsson-
ar. Jón söng Benediktus laglega
— hann viröist vera efnilegur
tenórsöngvari, komst vel upp á
G en varö aö taka A i falsettu.
Vanþakklátasta arian I verkinu
er bassa-arian Quoniam tu solus
sanctus, sem Ingimar Sigurös-
son söng viö undarlegt undirspil
homs og fagotta. Ingimar hefur
sérkennilega hratt vibrató fyrir
Ingólfur Guöbrandsson.
bassa, svo að á einum staö, i
langdregnu „Jesu”, minnti
röddin mest á undirstööudýr is-
lenzks landbúnaöar. Halldór
Vilhelmssonsöng Etinspiritum
sanctum — hann átti viö of mik-
inn undirleik hljómsveitarinnar
aö striöa auk þess sem hann
mun hafa veriö kvefaður. En
Halldór ergóður bassasöngvari,
og fór niöur á Fis þar sem
Fischer-Diejkau veröur frá aö
hverfa. En Rut átti heiöurinn af
verstu og beztu ariunni. Hún réö
ekki viö Laudamus te (Bach
með sinum trillum og skraut-
nótum er liklega ekki hennar
maöur), en bezti einsöngskafli
tónleikanna var Agnus Dei, sem
húnsöng.Fórþarsaman frábær
söngur og fágaö undirspil. Ef
eitthvað mætti aö finna, þá and-
aöi hún á undan „mundi” i 12.
takti i staö þess aö halda tónlin-
unni órofinni fram i 13. takt.
Tveir einleikarar báru af:
Kristján Þ. Stephensen er frá-
bær óbisti sem mundi sóma sér
hvar sem er, og sama máli
gegnir um Lárus Sveinsson
trompetleikara. Báöir skiluðu
sinum hlutverkum af stakri
snilli.
Afl þeirra hluta
sem gera skal
Ingólfur Guöbrandsson hefur
unniö mikiö og þarft starf á
sviöi íslenzkra menningarmála
meö stofnun og rekstri Pólýfón-
kórsins. Tónleikar hans hafa
fariö sibatnandi meö árunum
vegna þess aö stjórnandinn hef-
ur borið gæfu til þess að koma
upp Ikringum sig harðsnúnu liði
kunnáttufólks, raddþjálfurum
og hljóöfæraleikurum, auk þess
sem hann hefur vafalaust lært
mikiö sjálfur af reynslu 19 ára.
Allt hefur þetta kostaö mikla
peninga, og vér hljótum að
fagna hverjum þeim peninga-
manni sem vill nota aöstööu
sina til aö kaupa sér sess meö
listamönnum, hvemig svo sem
þeir peningar eru til orönir, við
smjörllkisgerö eöa sútun i suð-
rænni sól.
25.4. SiguröurSteinþórsson