Tíminn - 30.04.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Föstudagur :(0. april 1976
Áróðurshugarfar mó ekki búa
að baki tillögum um dómsmál
Sagt frá ræðu Ólafs Jóhannessonar í umræðum um þingsályktunartillögu Sighvats Björgvinssonar
og fleiri um rannsókn sakamála
A fundi sameinaös þings i
fyrradag flutti Ólafur Jóhannes-
son mjög greinargott yfirlit um
dómsmáiakerfiö. Tilefniö var
þingsályktunartillaga, er Sig-
hvatur Björgvinsson (A) mælti
fyrir um rannsókn sakamála.
Þingsályktunartillagan, sem
Sighvatur flytur, ásamt þeim
Jónasi Arnasyni (Ab) og Karvel
Pálmasyni (SFV), gerir ráö fyrir
þvi, aö rikisstjórnin geri nú þegar
ráöstafanir til þess, aö öil þau
dómaraembætti, sem hafa meö
höndum rannsókn umfangsmik-
illa sakamála, geti ráöiö til starfa
nauðsyniegan fjölda lögfræðinga,
rannsóknarlögreglumanna og
bókhaldsfróðra manna i þvi skyni
aö hraöa rannsókn þessara mála,
svo að þeim veröi lokiö sem allra
fyrst.
i greinargerð með tillögunni er
minnzt á þrjú mál, sem lengi hafa
verið til meðferðar, svokallað
Jörgensens-mál, Klúbbmál og
gjaldþrotamál Vátryggingar-
félagsins.
i framsöguræðu sinni kvaðst
Sighvatur Björgvinsson ekki
áfellast dómsmálaráðuneytið né
einstaka embættismenn. Hins
vegar væri það ljóst, að réttar-
gæzlukerfinu hefði reynzt um
megn að leysa hlutverk sitt af
hendi á viðunandi hátt. Tillaga
sin væri ekki flutt i áróðursskyni.
Sem fyrr segir flutti Ólafur Jó-
hannesson mjög itarlegt yfirlit
um islenzka dómsmálakerfið og
svaraði ýmsu þvi, sem fram kom
i ræðu Sighvats Björgvinssonar.
Fer ræða dómsmálaráðherra hér
á eftir, örlitið stytt:
Raunverulegur
áhugi, en ekki
áróðurshugarfar
„Égvilfagna þeim áhuga, sem
birtist i þessari þingsályktunar-
tillögu á þvi að gera úrbætur i
meðferð opinberra mála. Ég geng
út frá þvi, eins og kom reyndar
lika fram hjá flutningsmanni, að
hún sé sprottin af raunverulegum
áhuga á þessum málum, en ekki á
þvi áróðurshugarfari, sem þvi
miður hefur einkennt of mikið
umræður um þessi mál að undan-
förnu.
Óheillaþáttur
áfengisins
Það er að sjálfsögðu svo, eins
og öllum er ljóst, að ýmiss konar
afbrot hafa farið vaxandi hér á
landi og það er heldur ekkert sér-
stakt fyrir þetta land, eins og
flutningsmaður kom lika að. Hins
vegar mundi það verða of langt
mál hér að ætla að kryfja til
mergjar orsakirnar fyrir þvi, að
svo er. En ég hygg, að þær séu
margháttaðar. Ég vil þó segja
það, að ef ég ætti að nefna eitt at-
riði öðru fremur, sem á sinn þátt i
vaxandi og fjölgandi brotum hér
á landi, þá er það áfengi, það er
aukin áfengisneyzla. — óhófleg
áfengisneyzla. Og ég hygg, að það
yrði auðvelt að sanna með tölum,
að langsamlega mestur fjöldi
þeirra brota, sem um er að ræða,
á rætur að rekja til áfengisneyzlu.
Þetta gildir ekki aðeins um hin
svokölluðu ölvunarbrot, þar sem
þetta liggur i augum uppi, eins og
umferðarbrot og önnur þau brot,
sem standa i sambandi við með-
ferð ökutækja og slys, sem af
hljótast, heldur er það einmitt
svo, að mörg þau óhugnanlegu of-
beldisverk, sem unnin eru og hafa
farið mjög i vöxt hér á landi eins
og annars staðar, eiga lika mjög
oft rætur að rekja til áfengis-
neyzlu. Það eru menn, sem eru
undir áfengisáhrifum, sem
standa að slikum brotum. Hitt
bætist svo lika við, að neyzla
fikniefna hefur farið hér mjög
vaxandi. Ég vil ekki vera með
neina spádóma um það, hvernig
þar um fari i framtiöinni. Von-
andi getur maður verið svo bjart-
sýnn, að vona að það takist að
hefta fikniefnaneyzlu hér. Og það
er ekki vafi á þvi að þaö eru ýmis
alvarleg brot, lika þessi, sem ég
nefndi, sem framin eru undir
áhrifum eða i sambandi við nautn
ýmiss konar eiturefna. Samt sem
áður hygg ég, að fjöldi þeirra sé
tiltölulega litill samanborið við
hin brotin, sem eiga rætur sinar i
ofneyzlu áfengis. Og þaö er i raun
og veru heldur ekki of langsótt að
rekja rætur ýmissa fjársvika-
mála og viðskiptamisferlis til of-
nautnar áfengis, til óhófslegra
lifnaðarhátta, sem hlutaðeig-
endur hafa ekki haft efni á, og
hefur áfengi oft átt sinn þátt þar f.
Uppeldishlutverkið
En hitt er lika sorgleg stað-
reynd, að uppeldishlutverk hjá
okkur virðist ekki hafa tekizt eins
og skyldi. Börn og unglingar
sækja ekki alltaf i skólana það
veganesti, sem þau ættu þangað
að sækja. Og þess vegna er það
staðreynd, eins og flutningsmað-
ur vék að, að það er mikill vandi
að fást við þetta unglingavanda-
mál, þvi að þarna stendur þannig
á, að aldursstigið færist neðar, og
það er ekki um það að ræða að
koma refsingum við gagnvart
þessum unglingum, þvi að þeir
eru i mörgum tilfellum innan við
sakhæfisaldur. Þess vegna er það
barnaverndarmál og mál, sem
heyra undir menntamálaráðu-
neytið. En þetta er e.t.v. eitt það
alvarlegasta og þýðingarmesta
ihugunarefnið fyrir okkur, hvers
vegna og hvernig hefur okkur
mistekizt á þessu sviði, svo sem
raun ber vitni um.
Samstarfsnef nd
dómsmálaráðuneytis
og menntamála-
ráðuneytis
Það er auðvitað leitazt við að
ráða við þau vandræði með ýms-
um hætti af þeim yfirvöldum,
sem með þau ma'l fara, barna-
verndaryiTrvöfd'um, og mennta-
málaráðun. Við höfum nýlega
ákveðið, ég og menntamálaráð-
herra að setja á stofn samstarfs-
nefnd fulltrúa úr dómsmálaráðu-
neytinu og fulltrúa úr mennta-
málaráðuneytinu til þess að fjalla
sérstaklega um þessi mál og at-
huga þau. Það vill svo vel til, að
það eru starfandi áhugamanna-
hópar að þessum málefnum, sem
hafa komið auga á þá bresti, seip
hér er um að ræða. Þeir kunna
kannski ekki nein töfraráð en
vilja þó eiga hlut að þvi að reyna
að leysa þessi mál. Og ég hygg, að
það sé mjög heppilegt, ef það er
hægt að koma við samvinnu á
milli frjálsra áhugamannasveita
og hlutaðeigandi yfirvalda um
þessi efni.
Vilja dómsmála-
ráðuneytisins
hefur ekki vantað
Það er alveg rétt eins og
flutningsmaður sagði, að það
hefur verið mannfæð hjá ýmsum
embættum á dómsmálasviðinu.
Það hefur reyndar verið reynt að
bæta úr þvi i vissum tilfellum, án
þess þó að hafa við nægilegar
heimildir að styðjast þannig að
það hafa bæði verið ráðnir lög-
reglumenn og löglærðir fulltrúar
fram yfir það, sem heimild hefur
Ólafur Jóhannesson
verið til, til embætta. Og þessi
störf eða stöður hafa kannski ver-
ið svo árum skiptir, án þess að
þau hafi fengið viðurkenningu hjá
þeirri nefnd, sem á um þetta að
fjalla. Nú átti eins og kunnugt er
að taka þetta föstum tökum i
vetur i sambandi við afgreiðslu
fjárlaga, og fara yfir þá starfs-
menn, sem þannig hafa verið
ráðnir óheimilli ráðningu, og
leyfa þá, sem alveg voru taldir
óhjákvæmilegir, en skera hitt
niður. Það er ekki þvi að neita, að
talsverður fjöldi af þessum
mönnum, sem voru þannig á skrá
voru á sviði lögreglu og dóms-
mála, og sem betur' fór
fundu þeir nokkuð marg-
ír náð íyrir augum fjár-
veitinganefndar en allmargir
voru lika skornir niður, og standa
dómsmálayfirvöld frammi fyrir
þvi, að framfylgja þessu. Þeim
ber að láta þessa menn hætta og
fá kannski alls ekki greidd laun
þeirra, ef þeir starfa áfram, eða
þá hætta á það að láta þá starfa i
þeirri von, að þeim verði greidd
laun áfram, þar sem það er álitið
alveg óhjákvæmilegt. Það er þess
vegna ekki áhugaleysi, hvorki hjá
dómsmálaráðuneytinu, né
einstökum embættum, að það eru
þar ekki starfandi fleiri menn, og
það svo margir menn, sem þarf
til þess að anna þeim störfum,
Sighvatur Björgvinssson
sem á þessar stofnanir hlaðast,
heldur blátt áfram það, að það
hefur staðið á fjárveitingavaldi
að veita nauðsynlegar fjárveit-
ingar i þessu skyni.
Þessí tillaga leysir
ekkivandann
Þess vegna er það, að þó að
þessi tillaga sé góðra gjalda verð,
þá léysir hún ekki vandann að þvi
leyti til, aö hún sér ekki fyrir fjár-
veitingum til þess að greiða fram
úr þessu. Og það hefði f sjálfu sér
verið eðlilegra, að á þessi mál
hefði verið litið með þvi hugar-
fari, sem i þessari þings-
ályktunartillögu er, þegar fjárlög
voru afgreidd. Það vantar ekki,
að það hafi legið fyrir beiðnir frá
embættum um starfsmenn, og
þeim beiðnum hafi verið komið á
framfæri, bæði frá nefnd, sem
fjallar um þetta og samkvæmt
sérstökum lögum og eins við fjár-
veitinganefnd. En þetta má ekki
— og á ekki af minni hálfu — að
skoða sem gagnrýni á fjár-
veitingavaldið. Ég veit það eins
og aðrir hæstvirtir þingmenn, að
þar er i mörg horn að lita, og það
verður að velja og hafna. Þegar
menn verða kannski að velja á
milli nauðsynlegrar og
óhjákvæmilegrar heilbrigðis-
þjónustu og starfa hjá dómstól-
um, þá getur það verið erfitt og
vandasamt val. Og ég get ekki láð
neinum, þótt hann verði veikur
fyrir þvi, að sinna þörfum nauð-
synlegrar heilbrigðisþjónustu eða
uppeldismála. En hitt verð ég að
leggja áherzlu á_, að þó að áhugi á
þeim málum, se’ rhikilla og góðra
gjalda verður, þá má hann ekki
verða til þess að hann bitni á
dómstólum og starfsemi
dómstólanna, þvi að hún er nauð-
synleg. Það er auðvitað nauðsyn-
legt að halda uppi löggæzlu, það
játa allir. Og það er nauðsynlegt
að láta dóma ganga yfir þá, sem
sekir eru, og enn þá nauðsyn-
legra, þó að þeir, sem fyrir sökum
eru hafðir, reynist ekki sekir að
þeir verði sýknaðir. En til þess að
kanna þetta þarf rannsókn og
starfslið.
Rannsóknarlögregla
ríkisins
Ég held að enn þá raunhæfari
úrlausn i þessum efnum, sem hér
er um að ræða, sé samþykkt
frumv. um rannsóknalögreglu
rikisins, sem ég hef lagt fram hér
fyrir alllöngu og hlaut, þegar ég
lagði það fram, mjög goðar
undirtektir, — ég vil segja
óvenjulegar undirtektir. En það
frumvarp er búið að vera aillengi
i nefnd og þvi miður er ekki
nefndarálitið komið enn. Þó
minnir mig, að hæstvirtur
flutningsmaður eigi sæti i þeirri
nefnd, og nú vil ég biðja hann að
beita sinum áhrifum — ásamt
öðrum góðum mönnum í þessari
nefnd til þess að það komi nú
fram álit um þetta. Ég held, að
það væri tæpast talinn vottur um
mikinn áhuga Alþingis á þessum
málum, ef það ekki lætur einu
sinni frá sér fara nefndarálit um
mál sem þetta. Þá held ég, að allt
tal um þessi mál verði túlkað svo,
að það komi ekki frá hjartanu,
heldur einhvers staðar annars
staðar frá.”
Nýtt dómsstig
Það er ekki aðeins það, að það
vanti kannski löglærða fulltrúa og
bókhaldsfróða menn að embætt-
um, heldur geti annað starfslið
verið þar af skornum skammti,
og þess vegna geta hlutir komiö
þannig fyrir að það dragist bara
afgreiðsla skjala dómsgerða. Ég
fól s.l.sumar hagræðingaráöu-
naut að gera úttekt á tilteknum
embættum og gera tillögu um
það, hvernig mætti koma viö
bættum vinnubrögðum á þessu
sviði, og ég vænti, að skýrsla um
það efni muni mér berast innan
skamms. Ég mun alveg á næst-
unni leggja fram frumvarp um
skipan dómstóla á héraðs-
dómstiginu, þar sem gert er ráð
fyrir, að bætt verði við nýju
dómsstigi. Það mun ekki fá af-
greiðslu á þessu þingi, enda eðli-
legt, að þaö taki lengri tima og
þurfi meiri athugunar við. En
hinsvegar væri mjög æskilegt að
fá frumvarp um rannsóknalög-
reglu afgreitt á þessu þingi. Þá
mun ég enn fremur á næstunni
leggja fram frumvarp varðandi
skipun i dómaraembætti, þar sem
reynt verður að mæta þeirri
gagnrýni sem komið hefur fram i
sambandi við þau mál og ætti
jafnframtlika að geta létt nokkuð
starf veitingavalds.
Ekki of haldnir
af launum
Það er alveg rétt, sem
flutningsmaður sagði, að það
stendur oft fyrir framgangi
rannsóknar opinberra mála —
sakamála — ef menn vilja kalla
þau það, að það eru ekki fyrir
hendi löggiltir endurskoðendur.
Það má vel vera, að það sé lauk-
rétt, sem hann sagði, að það séu
engir löggiltir endurskoðendur
lengur við skattrannsóknastjóra-
embættið. Ég hef náttúrlega ekk-
ert með skattrannsóknir og skatt-
rannsóknaembættið að gera,
heldur heyrir það undir fjármála'-
ráðuneytið. Ef ef þetta er svo, þá
býst ég við, að e.t.v. megi orsak-
anna leita i þvi, að löggiltir
endurskoðendur telji sig ekki of
haldna af þeim launum, sem fast-
launuðum rikisstarfsmönnum eru
ætluð. Og þess vegna gæti jafnvel,
þó að sú heimild fáist nú, sem
gert er ráð fyrir i frumvarpi um
rannsóknalögreglu rikisins, að
verði veitt heimild til þess að ráða
löggilta endurskoðendur eða bók-
haldsfróða menn, þá verði erfitt
að fá menn til þess að fastráða sig
þannig. Menn vilja heldur reka
sjálfstæða starfsemi. En ég bað
þann mann, yfirsakadómarann i
Reykjavik, sem er þessum mál-
um kunnugastur að taka saman
fyrir mig nokkurt yfirlit um þau,
en langsamlega flest þessara
mála, sem hér er um að ræða, eru
við hans embætti. Og ég ætla að
leyfa mér að lesa upp þessa stuttu
greinargerð frá honum, þvi að ég
held, að hún sé til fróðleiks fyrir
menn, og þeir geti þá betur áttað
sig eftir en áður, hvernig þessum
málum er fyrir komið, — og þó að
menn geti ekki áttað sig á þvi, við
stuttan upplestur hjá mér, þá
kemst þessi greinargerð þó með
þeim hætti inn i þingtíðindin.
Þessi greinargerð er svohljóðandi
með leyfi hæstvirts forseta:
Skiptingin
,,Hér á eftir er miðað við opin-
bert mál i viðtækari merkingu,
þ.e. við allar opinberar aðgerðir i
sambandi við refsiiyiál frá þvi
brot kemur til vitundar yfirvalda
þar til máli hefur verið endanlega
lokið með refsingu eða öðrum
viðurlögum fullnægt. Þessum
ferli má skipta i þessa þætti:
1. Rannsóknarstig, sem nær frá
þvi að rannsóknaryfirvöld fái
rannsókn út af ætluðu broti til
rannsóknar, þar til rannsókn er
lokið og hún afgreidd til rikissak-
sóknara.
2. Sá timi, er máðið er til af-
greiðslu hjá rikissaksóknara.
3. Málsmeðferð I héraði. Það er
timinn frá þvi að ákæra er send
sakadómi þar til dómur er upp
kveöinn. Hér við bætist einnig sá
timi, sem liður frá dómsuppsögn
þar til dómsgerðir eru sendar frá
dóminum til saksóknara.
4. Málsmeðferð i hæstarétti, ef
þvi er að skipa.
5. Fullnustustig.
Rannsóknarstigið
Flest mál eru fyrst rannsökuð
af rannsóknarlögreglu. Bókhald
Framhald á bls. 15