Tíminn - 19.12.1976, Blaðsíða 14

14
aSM'í
Sunnudagur 19. desember 1976
Ingólfur Davíðsson:
„Komir pú á Grænlands-
grund, ef gjörir ferð svo langa
þér vil ég kenna aö. þekkja
sprund, sem þar i buxum
ganga”. Svo kvaö Siguröur
Breiðfjörö, en hann dvaldi á
Grænlandi i 4 ár (1831-1834) aö
kenna Grænlendingum hákarla-
veiðar og starfa sem byrkir viö
konungsverzlunina. Siguröur
hafði heimþrá, eins og sjá má i
hinum þokkafulla mansöng Ur
Númarimum. „Móðurjörð, hvar
maður fæðist — mun hún eigi
flestum kær” o.s.frv. Ætti ein
hver söngvari að taka sig til að
syngja það ljóð fyrir alþjóð. Sig-
urður kunni samt aö ýmsu leyti
vel við sig á Grænlandi og yrkir
saknaðarljóð er hann fór þaðan,
en i þeim eru m.a. þessar gull-
fallegu visur: ,,Þaö er vinskaps
orsök ein yðar verð að lofa. Is-
lendinga öldruð bein i ykkar
skjóli sofa.
Geymið þið feðra gömlu bein
sem grafar feldur ornar,
geymið á sinum stað hvern
stein,
sem styöja tóptir fornar.”
Nú gengur kvenfólk varla
lengur i skinnbuxum á Græn-
landi. En ætli bláar vinnubuxur
séu ekki orðnað einkennisbún-
ingur i staðinn? Enginn Islend-
ingur reynir nú aö kenna Græn-
lendingum hákarlaveiði, en is-
lenzkur fjárstofn hefur verið
fluttur til Grænlands, og is-
lenzkir sauöamenn hafa dvalið
þar sem kennarar i fjárrækt.
Ungir Grænlendingarkynna sér
islenzkan búskap i seinni tið.
Mikið er ritað og rætt um
grænlandsmál i Danmörku — og
hefur lengi verið. Grænlending-
ar vilja fá aukna stjórn mála
sinna og nú eru lika námurétt-
indi mjög á dagskrá, en Græn-
land er talið allauöugt að málm-
um. Deilt er um hver i raun og
veru eigi undirstöðu eða grunn
landsins, Grænlendingar sjálfir
eða danska rikið, en til þess telst
Grænland. Hafis, jöklar og köid
veðrátta gerir námurekstur erf-
iðan og mjög fjárfrekan. Siðustu
áratugi hafa Danir og sumir
Grænlendingar, stutt mjög að
þvi að færa byggðina saman og
koma Grænlendingum fyrir i
þorpum og þéttbýli. En þetta
hefur að ýmsu leyti gefizt illa.
Strjálbýlisfólkið kann ekki við
sig á nýju stööunum — og hljót-
ast oft vandræði af, m.a. aukinn
drykkjuskapur og llfsleiöi.
Þetta er flókið mál. Grænland
er ekki Danmörk!
Nýlega birtist i Berlingske
Tidende viðtal viö Hans C.
Christiansen forstjóra konung-
legu Grænlandsverzlunarinnar,
erhannsjötugur lét af starfi eft-
ir 20 ára þjónustu. Koma hér
glefsur úr viðtalinu. Christians-
en litur yfir liðin 20 ár. Vöru-
Hutningar til Grænlands hafa
vaxið úr 64 þúsund tonnum'upp
1110 þúsund tonn. Og frá Græn-
landi úr 38 þúsund tonnum I 61
þúsund tonn. Mannfjöldinn hef-
uraukiztumhelming —I 50 þús-
und. Árið 1956 var ferðamanna-
fjöldinn til og frá Grænlandi
með skipum 2930 og flugleiðis
300. En 1975 er oröin geysileg
breyting á þessu, þvi þá feröuð-
ust 674 með skipum, en 19.500
flugleiöis tilog frá landinu. Ekki
hefur byltingin orðið minni i
innanlandsferöum. Arið 1956
ferðuðust 2600 með skipum en
1975 voru þeir 34.920 og 59 . 245
Eskimóakona skerpir á katlinum
með flugvélum. Peningaveltan
við vöruverzlun hefur tífaldazt.
Um skeið jókst mjög þorskafli
báta við Grænland og voru gerð-
ar miklar áætlanir, er á þvi
byggðust. En svo tók náttúran
óþyrmilega I taumana. Lofts-
lagsbreytingin er hófst um 1963
gerði i rauninni flestar Græn-
landsáætlanir að engu. Áður
fóru þorskveiðar stöðugt vax-
andi en nú tók sjórinn að kólna
og minnkaöi þorskaflinn á bát-
ana um 40%.og árið eftir (1964)
30% þar af. Siöan 1962 hefur
þorskaflinn minnkað um allt að
90%. Hið kalda loftslag hefur
lika haftáhrif á sauðfjárræktina
á Suöur-Grænlandi. Búið var að
reisa sláturhús fyrir 20 þú'.und
dilka. En i fyrra lækkaði slátur-
fjártalan niður i 7 þúsund og
gott þykir ef slátrað verður
meir en þremur þúsundum I ár.
Harður vetur, mikill snjór, sein
vorkoma og mikið votviörasum-
ar, já og léleg spretta lagðist á
eitt tilað fækka fénu. Ég man
ekki eftir svo slæmu sumri, seg-
ir Hans Christiansen.
Þaö er halli á útgerö þorsk-
bátanna. Draga mætti-úr þeim
rekstrarhalla með þvi að fækka
þeim eða stöðva veiðarnar. Það
kostar um 4 kr. danskar að
veiða 1 kg af þorski, sem við
seljum á 1.85. En ef úr veiöum
dregur stöðvast verksmiðjur og
atvinnuleysi ógnar, svo ekki er
hægt að stööva veiðarnar. Við
verðum að stunda lika aðra arð-
vænlegri veiði sem uppbót, og
erum m.a. byrjaöir á rækju-
veiðum, en þvi miður hefur sú
veiði minnkað aftur i Diskoflóa.
Utan skerja er allt fullt af út-
lendum veiðiskipum. Við verð-
um sem fyrst að fá viðurkennda
okkar landhelgi — og koma út-
lendingunum af grunnmiðum.
Þrir fjórðu áhafna kútteranna
eru Grænlendingar, en fáir yfir-
manna. Þaðernú verr, að erfitt
reynist að fá Grænlendinga til
að vinna lengi eöa nógu stöðugt
svo þeir geti orðið yfirmenn.
Þetta er mikið vandamál. Hugs-
unarhátturinn verður að breyt-
ast. Skrifstofubáknið veldur lika
vissum erfiðleikum og tefur oft
nauðsynlegar framkvæmdir og
breytingar. Þaö vill taka ár og
daga að koma málum i gegnum
kerfið. Eitthvað á þessa leið
virðist hinn aldni verzlunar-
stjóri lita á viss grænlenzk mál-
efni.
Grænland er stórt og Græn-
landshaf 300 km breitt. Þó hefur
löngum verið talið að i sérlega
góðu skyggni mætti af miðju
hafi sjá til Snæfellsjökuls á ís-
landi og Hvitserks á Grænlandi.
Jafnvel hefur verið fullyrt að
komið gæti fyrir að frá fjöllum
Vestfjarða mætti sjá Græn-
landsjökuli hillingum. „Brattur
er Grænlandsbryggjusporður”
kvað Jón forni.
Grænland er i vestri, Græn-
land er i noröri og Grænland er i
suðvestri! Lengd þess er talin á-
lika og frá Islandi til Spánar. Og
það sem mörgum kemur á óvart
— Grænland nær langt suður
fyrir Island, þar sem hin forna
Eystribyggð lá, eru grösugir
dalir og hliðar. Nafn Eiriks
rauða á landinu hefur ekki að-
eins verið auglýsing, heldur
einnig stuðzt við staðreyndir.
Nýkomnar eru út „Græn-
landsmyndir” (Grönlandsbill-
eder) 1860-1920, eítir Keld Hans-
en, texti bæði á dönsku og græn-
lenzku,. Segir höfundur m.a. að
alls konar „þjóðlifsfræðingar”
hafi rannsakað Grænlendinga
að undanförnu. Læknar hafa
gert heilsufars- og blóðrann-
sóknir, aðrir athugað sögu og
lifnaðarhætti, veiðiaðferðir sér-
staklega, rissað i minnisbækur
sinar og tekið ógrynni mynda,
en litið hafi birzt um allt þetta á
grænlenzku, og sjaldan hafi hin-
um innfæddu verið sendar
myndir. Þegar ég heimsótti eitt
plássið, segir Keld, voru þar
þrir leiðangrar samtimis
(danskur, franskur og kanad-
fskur) og allir spurðu sömu
spurninganna, svo veiði-
mennirnir voru orðnir æði
hissa!
Arin 1967-1970 dvaldi Keld
Hansen meðal veiðimanna i Up-
ernavikhéraði til athugana.
Segir mjög bagalegt að ekki fá-
ist lán til byggingar frystihúss.
Það þýðir að duglegur veiði-
maður fer aðeins svo sem tvisv-
ar I viku i veiðiferð, svo hann
geti veitt i matinn handa sinni
fjölskyldu. Þýðingarlaust að
veiða fleiri seli, þvi kjötið myndi
bara skemmast. Hvað á lika að
gera við hið mikla umfram,
magn af selspiki, sem áður var
brennt i lýsislömpum? Arið 1964
hætti Grænlandsverzlun að
kaupa það, þvi að markaður
brást erlendis.
A sama tima voru flestir torf-
kofar Grænlendinga rifnir og
reist timburhús i staðinn. En
þar með urðu menn alveg háðir
aðfluttri oliu til upphitunar og
ljósa. Vist eru timburhúsin og
hinir dýru mótorbátar mikil
framför, en hafa jafnframt,
nokkuð snögglega kollvarpað
ævagömlum þjóðfélagsháttum
Grænlendinga. þ.e. veiðimann-
anna. Aður fengu allir sem að-
stoðuðu við löndun og með-
höndlun hvals og sels hlutdeild I
veiðinni, og allir hjálpuöust að.
En nú, þegar veiði-
maðurinn þarf að borga af bæöi
bát og húsi, hlýtur hann að
verða sjálfum sér næstur, og
þarf ekki heldur hina almennu
aðstoð. Vélbátarnir hafa gert
veiðimönnunum fært að flytja
samani þorp og þéttbýliog geta
samt sótt á gömlu miðin. Oft
taka þeir kajaka sina með um
borð og nota þá svipað og fyrr-
um. Allt horfir þetta til fram-
fara, en við verðum jafnframt
að kenna Grænlendingum
margt fleira um vinnu og verzl-
un og nýja samvinnuhætti, ef
val á að fara. Ekki eru allir
Grænlendingar veiðimenn?
spyr blaðamaður. Nei, i raun og
veru lifir aðeins tiundi hver
maður af veiðum, en samt eru
veiðar mikilsveröur þáttur — og
veltur á miklu að vel takist. í
nyrztu byggðunum Upernavik
og Thule er ekki um aðrar
tekjur að ræða, að segja má.
Þegar sjávarhiti lækkaði um
eina gráðu dró mjög úr þorsk-
veiðunum. En i staðinn hefur
komið meira af sel og hval. Hef-
ur þetta haft mikil áhrif á ýms-
an hátt. Meðan þorskveiðarnar
gengu vel, var farið að lita niður
á selveiðimennina i hinum
dreifðu byggðum. En nú þegar
verr gengur i útgerðarbæjun-
um, verða veiðimennirnir hetj-
ur að nýju i augum almennings.
Kennslumál eru mjög á dag-