Tíminn - 10.03.1977, Blaðsíða 13

12
mmi.
13
Fimmtudagur 10. marz 1977
Fimmtudagur 10. marz 1977
Siðastliðinn fimmtn-
dag, 3. marz var leikið i
útvarpi leikrit eftir
konu ofan úr sveit,
Kristinu Sigfúsdóttur.
Kristin var fædd að
Helgastöðum i Saur-
bæjarhreppi i Eyjafirði
árið 1876 og hún lézt
árið 1953.
Þaö verður aö segjast eins og
er, aö maður bjóst ekki viö of
miklu af þessum höfundi, og
nafniö benti til þess aö þar væri
fjallað um rómantisk mál, en
ástalif sveitafólks á síöustu öld
er ekki neitt sérlega heillandi á
timum nektar og bersögli.
Virðulegt kvennafar og gifting-
ar í sveitum stenzt ekki neinn
samjöfnuö viö samtlmann, sem
fleygt hefur af sér fötunum.
Þaö kom þvi sannarlega á
óvart aö leikrit Kristinar er
prýöilega skrifaö verk og
áheyrilegt I bezta lagi, og þaö
vekur undrun að kona i sveit
skuli hafa getaö ritað svo ágætt
verk. Ekki af þvi að maður
haldi, að fólk i sveitum sé
heimskara eöa verr gert and-
lega en annaö fólk, heldur hitt
aö meginforsenda þess aö ná
árangri I leikritun er aö hafa séö
leiksýningar — og þaö fleiri en
eina, og hafa meö þeim hætti,
eöa öörum, kynnzt leikbók-
menntum, og hrekkur þó varla
til hjá mörgum.
Kristin Sigfúsdóttir skrifar
verk sitt af fullkomnu valdi á
máli og likingum, og leikbrögð
hennar eru mörg mjög snjöll og
þeim mun merkilegri, þar sem
hún hugsar þau aö þvi er viröist
sjálf, en tekur aöferðir sinar
ekki upp eftir öörum.
Sem dæmi um þetta er t.d. að
hún lætur prestinn lesa bréf frá
Ara syni ekkjunnar, eöa tengda-
mömmu, og kemur á þann ein-
falda hátt að miklum upplýsing-
um, sem timafrekt heföi veriö
aö koma á framfæri i venjulegu
Tengdamamma
eftir Kristínu Sigfúsdóttur
samtali. Hún blandar lika tali
um ullarvinnu og fleira inn i
leikinn og nær þannig stemmn-
ingu og litauðgi í verk sitt.
Margar likingar Kristinar eru
lika skemmtilegar, til dæmis
eins og sú meö ilátin. Vinnu-
manninum finnst maturinn
gleymast, og aö meiri áherzla
sé lögö á ilátin en matinn sjálf-
an: ílátunum fjölgar en matur-
inn minnkar stööugt. Margt
fleira gerir leikrit Kristinar Sig-
fúsdóttur aö bókmenntalegu af-
reki, sé miöað viö aöstæöur
hennar, aö búa einangruð i sveit
og hafa ekki notiö skólagöngu.
Aður en leikritiö var flutt,
sagði Vilhjálmur Þ. Gíslason,
fyrrverandi útvarpsstjóri deili á
höfundi, og mæltist vel að
vanda.
Kristin Sigfúsdóttir
Kristin Sigfúsdóttir var fædd
og alin upp i sveit. Hún fór
þegará unglingsárum aö föndra
viö skriftir, samdi m.a. leiki,
sem fluttir voru i heimahúsum,
og lék hún þá ásamt öörum
börnum i þessum leikritum.
Kristin naut ekki skólagö.ngu,
en las allar þær bækur sem hún
náöi i, og eftir aö hún var gift
oröin, þá haföi hún jafnan
pappir og skriffæri hjá sér i
eldhúsinu og skrifaöi meö
heimilisverkunum. Litla bóka-
hillu haföi hún meö fáeinum
bókum innan seilingar.
Margt af þvi fyrsta er hún rit-
aöi af sögum og ljóöum mun
hafa birzt i handskrifuöum
sveitablööum, og fyrsta verkið
sem eftir hana birtist á prenti,
var einmitt leikritiö Tengda-
mamma, sem útkom áriö 1923.
Ariö 1925 kom út eftir hana
skáldsagan Gestir, Gömul saga
I og II árið 1929, Sögur úr sveit-
inni 1924, pskastundin 1926 og
Árstiöirnar áriö 1929.
Margt af þvi sem hún ritaöi
áöur, kom fyrst á prent i Ritum
I-III árin 1949-1951.
Óprentuö leikrit eftir Kristinu
eru Melkorka, sem flutt var í út-
varp áriö 1954 og í 1 bæ og sveit,
sem frumsýnt var noröur á
Akureyri áriö 1941.
Ekki veit ég hvort þetta er
tæmandi ritverkaskrá, en ótrú-
legt má vera ef ekkert af æsku-
verkum,eða leikritum sem leik-
in voru heima, hefur varöveitzt.
Arið 1901 giftist Kristin Pálma
Jóhannessyni og bjuggu þau i
Kálfagerði frá 1908—1930 en
fluttu siðan til Akureyrar, og
þar bjó Kristin siðustu árin sem
hún liföi.
Eitthvað mun hafa veriö ritaö
um Kristinu Sigfúsdóttur og
meðal þeirra sem þaö hafa gert,
er Jón úr Vör.
Gildi leikbókmennta
af þessu tagi
Það er yfirleitt ekki venja
Timans aö fjalla um útvarps-
leikrit, þau eru yfirleitt ekki
tekin til meöferöar af dagblöö-
unum. Astæöan til þess aö viö
gerum nú undantekningu er aö
þarna er á feröinni mjög
óvenjulegur höfundur og með
einkar haglega gjört verk.
Vissulega staizt verkiö ekki
samanburö viö nútima leikritun
eins og hún gerist bezt, því bæöi
Kristin
undur.
Sigfúsdóttir, rithöf-
Baldvin Halldórsson, leikstjóri.
leiklist
hefur olbogarými höfunda
áukizt og höfundar eru á allan
hátt frjálsari en var fyrir hálfri
öld, eöa svo. Hinn kurteislegi
málflutningur Kristinar er siður
en svo leiöinlegur og maöur er
ósjálfrátt kominn með henni
upp á heiði, þar sem fólkið situr
viö vinnu sina I rökkrinu. Leik-
ritiö er lika einkar fróölegt um
þjóöhætti,sem nú eru horfnir og
ætti þvi aö kvikmynda verkiö,
meöan enn er til fólk sem kann
t.d. ullarvinnu eins og hún var
framkvæmd til forna, þvi þá
væri hægt aö slá tvær flugur i
einu höggi, kvikmynda ágætt
bókmenntaverk eftir konu úr
sveit og lýsa umhverfi þvi er
hún lýsir meö oröum, meö
myndum.
Um flutning leikritsins, eöa
frammistöðu einstakra leikenda
veröur ekki fjallaö hér. Leik:
stjóri var Baldvin Halldórsson,
en nafn hans er ávallt nokkur
trygging fyrir góöri leikstjórn
enda nálgaöist hann þetta verk
aö næmum skilningi — árang-
urinn varö lika eftir þvl.
Jónas Guðmundsson
Bóklýsingar
frá Finnlandi
Ein myndanna á sýningunni I Norræna húsinu.
Bóklýsing og hand-
ritalýsing er liklega
með elztu listgreinum i
Evrópu, þeirra er
fylgja siðmenningunni,
reyndar er hún nokkru
eldri en hið ritaða mál,
sem hún nú fylgir, en
myndletur er siður en
svo dautt og ómerkt
orðið, þótt þúsundir ára
séu siðan rúnir og bók-
stafir leystu það af
hólmi.
Vegvisirinn viö þjóöveginn er
myndletur, skiltiö, sem bannar
okkur — eöa leyfir aö nema
staöar, allt er þetta myndletur,
og kemur á sinn einfalda hátt i
staöinn fyrir fjölda oröa — og
tungumála.eins og til aö mynda
myndir, sem haföar eru til aö-
greiningar á kynjum i opinber-
um klósettum Evrópu og Ame-
rlku.
Islendingar eru ullar þjóö og
þjóöin þar sem allt er sagt meö
orðum. Þrátt fyrir áhuga okkar
á þvi aö varöveita sem allra
mest á prenti: ekkert má vera
ósagt, höfum við samt veriö ein-
kennilega tómlát um þaö aö lýsa
bækur, hvort sem þaö annars
voru nú kort, uppdrættir eöa
myndir, málinu til skýringar.
Helzt er það aö viö tjáum okkur
i myndmáli i ársreikningum
landsvirkjunar eöa seölabank-
ans, þar sem linurit eru dregin
niöur i fenin, svo aö segja niöur
á botn.
Auðvitaö eru bækur lýstar hér
á landi, einkanlega Barnabæk-
ur, en að bókarskreytingar séu
þungamiöja sögunnareraftur á
móti sjaldgæfara, nema ef vera
skyldi i barnabókum NjaröarP.
Njarðvik, sem geröi sögu eftir
myndum Halldórs Péturssonar
listmálara af dreng. Þá geröi
ung stúlka, Sigrún Eldjárn,
einkar haglega, myndir i
Spítalasögu fyrir börn, eftir
sama höfund, þ.e. Njörö P.
Njarðvik.
Hingaö til lands hefur nú bor-
izt farandsýning frá Finnlandi,
sem fariðhefurum Noröurlönd-
in á vegum finnska mennta-
málaráðuneytisins, en þar eru
Almenna.'bókafélagiö sendi frá
sér þrjár litlar ljóöabækur
snemma á þessum vetri. Hér vil
ég minnast þeirra hverrar fyrir
sig með örfáum óröum og gefa
lesendum Timans nasasjón af
efni þeirra og innihaldi.
Þórunn Elfa Magnúsdóttir
Elfarniöur
Almenna bókafélagiö
Þórunn Elfa er gamalkunnur
höfundur þó aö hún hafi ekki
mikið flikaö ljóöagerö sinni til
þessa. Þaö sem hér er fram bor-
ið er æriö sundurleitt, fjölbreytt
og sennilega aö flestra dómi
misjafnt aö gæöum. En hér er
ýmislegt athyglisvert. Yrkis-
efnin sum eru sérstaklega kven-
leg, móðurreynslan sjálf, og eft-
ir henni er vert aö hlusta.
Brúður ársins 1961 er siguróö-
ur þeirrar konu.sem meö list og
lagi veiöir þann mann er hún
kýs. Meira er þó lagt i Móöur-
gleöi og þó engu siöur Slokknaö
ljós. Konan má ekki vakna er
samiö loröastaö hins drottnandi
karlmanns og þar eru honum
lögö þessi orö I munn:
Ég er undir þeim dómi
að líf mitt veröur aö renna
gegnum móöurskaut
svo megi þaö tengjast
lifi kynslóðanna.
Vei, ó, vei,
að ég, maöurinn,
meistarinn,
kóróna sköpunarverksins,
herra himins og jaröar,
skuli ekki fær aö fæöa
börn min, sjálfur og einn.
Hvflik börn heföu þaö oröiö,
vitur og veikleika firrö.
Hins vegar fer hér eins og oft
vill veröa aö ekki er sýnt þaö
takmark sem liggur aö baki
frelsisþrá konunnar eöa hvaö
hún i raun og sannleika vill.
I ástavisum sinum segir Þór-
unn Elfa:
1 himnaranni ef hefði ég vist
held mér þætti dauflegt stund-
um,
ÞRJU
SKÁLD
bókmenntir
ef ég væri ekki kysst
og um mig fariö sterkum mund-
um.
Svört sorg heitir eitt ljóöiö og
er svo:
Hugur minn er gagntekinn
beiskju.
Svartir eitraöir dropar
drjúpa á hjarta mitt,
einn eftir annan,
óteljandi.
Þórunn Elfa Magnúsdóttir.
Svartir, eitraðir sviöandi drop-
ar,
svo aö mér finnst
sem hvergi muni
ósáran blett aö finna.
Ég þrái friöinn eilifa,
þrái þig,
Dauöi
Anna Tauriala frá Helsinki flutti
um bókiýsingar.
sýnd verk eftir 13 fremstu
barnabókaskreytendur Finna,
og eru tekin með verk og
höfundar hálfa öld aftur I tlm-
ann. Meöal þeirra, sem þarna
sýna, eru Tove Janson, Björn
Landström, Camilla Michwit,
Katriin Vlajamaa-Rissanen,
Arne Nopsanen, Mana Karma,
og Anna Tauriala, en sú siöast-
nefnda hefur flutt fyrirlestur I
Norræna húsinu, en þar voru
finnskar barnabækur og
höfundar þeirra til umræöu.
fólk í listum
fyririestur i Norræna húsinu
Finnskar
barnabókalýsingar
á islandi
Anna Tauriala er munahönn-
uður og grafiklistamaöur, en
hefur nú snúiö sér aö bóklýsing-
um handa börnum einvöröungu,
en auk þess teiknar hún leik-
föng, semur bækur handa börn-
um og fleira. Hún hefur hlotið
verölaun fyrir vinnu sina, bæöi i
Finnlandi og i öðrum löndum.
'Þaö sem vekur athygli okkar
er fyrst og fremst hin afburða
góöa tækni finnsku teiknaranna,
hvort sem þaö nú er popplist
Rissanen, eöa hinar nákvæmu
og áhrifamiklu myndir Björn
Lindström.
Tove Janson er lika frábær
listakona og geöþekkar eru
vatnslitamyndir Mana Karma,
sem fara einna næst þvi aö vera
raunveruleg myndlist uppi á
vegg af þvi sem þarna er sýnt,
nema ef vera skyldu myndir
Rissanen, sem minna i senn á
kinverskar nýársmyndir og
myndir I sængurfötum barna i
velferöarrikjunum. Allavega,
þá er okkur þaö ljóst aö Finnar
kunna vel aö lýsa bækur handa
yngstu kynslóðinni.
Sýningar i
Norræna húsinu.
Þaö er svolitiö til óþæginda,
að ekki liggja frammi nein gögn
eins og sýningarskrár á sýning-
um i Norræna húsinu, og á það
einkum viö um sýningar I and-
dyri hússins, eöa i bókasafninu,
en þetta veldur fjölmiölum
nokkrum öröugleikum, þvi upp-
lýsingar i sýningarskrám
tryggja aö rétt sé með fariö og
aö nöfn útlendra listamanna séu
rétt eftir höfö. Þessu þyrfti aö
bæta úr. Þetta þurfa ekki endi-
lega aö vera vandaðar skrár frá
sjónarmiöi prentlistarinnar,
heldur aöeins upplýsingar um
listaverkin og listamennina. Ég
vil nefna sýningu eins og sam-
keppnina um byggöir I Vest-
mannaeyjum. Þar var engar
leiöbeiningaraöfá.Segja má aö
tillöguuppdrættirnir séu eins
konar sýningaskrár sjálfar, en
allavega var þaö bagalegt aö fá
t.d. ekkert aö vita um verö-
launahafana.
Eriendar sýningar ná betur
tilgangi sinum, ef unnt er aö
fjalla um þær i fjölmiölum, en
þaö er naumast hægt án þess aö
blaöamenn og gagnrýnendur
hafi aögang aö handhægum
upplýsingum.
Það kann aö viröast aö sýn-
ingar I forstofum húsa séu i eöli
sinu minni háttar, en svo er
ekki. Margar mjög áhugaverö-
ar og skemmtilegar sýningar
hafa verið haldnar i forstofu
Norræna hússins, sem verö-
skulda aö einhverjar skýrslur
um þær birtist i blöðunum.
Jónas Guömundsson
Samt strýk ég
bleikri óstyrkri hendi
gegnum jarpan, sveittan
hárflóka minn
og bið heitt og innilega
um frest,
svo hugur minn
nái aö veröa
bjartur og beiskjulaus,
er ég kveö þig
erfiöa en undursamlega
Lif.
Þetta er eflaust skynsamleg
bænagjörö en ekki myndi saka
þó henni væru samferða ein-
hverjar bendingar um ráö til aö
losna viö hina eitruöu beiskju
þvi aö ýmis góö ráö eru þar
vissulega til.
Magnea Matthiasdóttir:
Kopar.
Almenna bókafélagið.
Magnea Matthiasdóttir er
skemmtilega hög aö draga upp
myndir. Hún gerir þessa mynd
af venjulegum janúarmánuöi i
Reykjavik:
dökk skýin yfir
götuljós speglast
bilar á hraðferð
i pollunum
kvöldiö er þögult
og blá draugaljós
sjónvarpsins
flökta i gluggum
þessi borg á sér lit i
huga fólksins
gráan
og blautan.
Og vist er þetta eðlileg spurn-
ing á timum lifsflótta og upp-
gjafar:
langar þig aldrei
aö herpa þig saman i hnút
draga inn magann
og skýla höföinu milli
hnjánna?
langar þig aldrei
aö þurrka sjálfan þig út
eins og lélega teikningu
meö alltof mörgum villum?
langar þig aldrei
aö sofna frá vandamálum
vökunnar
brauöstriti —
vixlum -sty r jöldu m
og vakna i bjartari veröld?
ertu aldrei þreyttur?
Seinni hluti bókarinnar ber
nafniö Til mannanna minna. Þar
ersitthvaö sagt á eftirminnileg-
an hátt um þrá konunnar:
Komdu sæll mjúkeygöi maöur
meö bros á vör
komdu snöggvast inn úr
næðingnum
og vermdu þig
þú þekkir mig varla meö nafni
eöa i viöræðu
en samt hef ég oft horft i
augu þín
i draumum minum
komdu snöggvast inn
mjúkeygði maöur
og vermdu þig.
Þá þykir mér skemmtilega lýst
viöhorfum sjómannskonunnar:
þaö er ekki sanngjarnt
aö viö þurfum alltaf aö
skilja
þegar hjörtu okkar fara að
slá i sama takt
eftir strætinu öslar fólk
krapiö með regnfyllt vit
þunga i augum
og bognar herðar undan
ábyrgö
Magnea Matthfasdóttir.
þaö er ekki réttlátt
aö likamar okkar séu slitnir
isundur
þegar þeir hafa loks fundiö
hvor annan
en þaö ku styrkja ástina
og gjaldeyrisforða
þjóöarinnar.
Eöa þessi saknaöarorö:
veistu
aö þegar þú ert ekki hjá mér
heldur dregur fimmþúsund-
kalla
úrsjó
til aö borga meö skuldir
þá hægja ljósin innra með
mér dansinn
dagarnir teygja óþarflega
mikiö úr sér
og steypast i sama mót
vissiröu þaö?
Mega karlmenn ekki vel við
una þessi kveöjuorð sem eru
siöust I bókinni?
Ef þaö væru ekki þessir menn
meö hlýjar hendur
og hver sitt bros
— hvar væri ég þá?
þeir gripa þétt um hjarta
mitt
meö sinu lagi
eigna sér likama minn
ræða málin langt fram á
nætur
vakna við hliö mina
og kveöja aö lokum
ef þaö væru ekki allir
þessirmenn
myndi mér eflaust leiöast.
Sveinbjörn Baldvinsson.
Sveinbjörn Baldvinsson:
t skugga mannsins.
Almenna bókafélagiö.
Sveinbjörn Baldvinsson er
kornungur maöur, enn á
menntaskólaaldri. 1 þessu
fyrsta kveri hans er viöa tekiö
vel til oröa. Sveinbjörn viröist
hafa alla buröi til aö geta staöiö
framarlega i flokki þeirra ungu
manna sem hafa veriö að
kveöja sér hljóös siöustu árin.
Sveinbjörn er sem vænta má
barn sins tima og þvl er hann
fulltrúi þeirrar kynslóöar sem
trúleysi og tómleiki mótar f lestu
fremur. Þvi segir hann:
Á ystu mörkum eiliföar
og óendanleika
langt úti 1 lifvana
myrkrinu
liggur dáiö barn
i lofttæmdri likkistu
úr plasti.
A legsteininum stendur:
Hér hvilir
tilgangur lifsins.
Dánarorsök ókunn.
1 annan stað túlkar hann
hræösluna sem er annaö höfuö-
einkenni kynslóöar hans:
Vélmenni meö vorið
i úrbleikum augunum
ganga um göturnar
heltekin af hræðslu
viö tæknilegar truflanir.
ekkert svar
ekkert lif
enginn dauöi
afhverju þú?
afhverju ég?
Og ekki er gengið fram hjá
firringunni:
1 milljónum steinsteypubúra
vafra um
milljónir af blindum
einmana sálum,
sem þjást af andlegri isingu
Þetta er ömurlegt lifsviöhorf
enda verður það mörgum of-
raun. Sér þá þetta unga skáld
ekkert sem vera má til huggun-
ar? Þekkir hann ekkert sem
veita megi lifstrú og gleöi?
Vist þekkir hann yndislega
hlið á lifinu. Sá yndisleiki er
bundinn mannlegum samskipt-
um, óspilltum kenndum hlýju og
tryggðar.
1 undraheimi hamingju
og friöar
leiðumst við glöö
i gegnum hörmungar lifsins
fordómar
þröngsýni
ekkert fær skiliö okkur
sundur
leiöin er löng
en áfangar hennar
samt alltof stuttir
aö minnsta kosti
alltof stuttir
fyrir okkur
Hann yrkir lika um vorbrosiö:
Þaö var sólskin
þú brostir
og mér fannst þú segja:
sjáðu, voriö er að koma
og i brosandi augum þlnum
speglaöist himinninn og
voriö
en kannske sagöiröu bara:
geturöu lánaö mér
strætómiöa------?
Aö sjá himinninn og vorið
speglast I augum annars er
hamingja, lifsnautn. Sllkum
leiöist ekki. Þeim veröur leiöin
of stutt.
Hver veröa yrkisefni hins
unga skálds á komandi timum?
Veröur það óttinn, firringin
tómleikinn?
Eöa veröur það fögnuöur
þeirra sem eiga saman, vilja
fylgjast og hafa fundiö sér verk-
efni, tilgang, takmark?
H.Kr.