Tíminn - 01.06.1977, Side 13

Mi&vikudagur 1. júni 1977.
13
Arbók Feröafélags Islands 1977.
Riststjóri Páll Jónsson.
Ritnefnd: Eyþór Einarsson,
Haraldur Sigurösson,
Páll Jónsson og
Siguröur Þórarinsson.
Landið og heimahagar 249 bls.
lsafoldarprentsmiöja h.f. 1977.
Ein er sú útgáfa I landi voru,
sem minna er rætt um opinber-
lega en vert væri. Þaö eru ár-
bækur ýmissa félaga. Má þar
t.d. nefna Arbók Hins Islenzka
fornleifafélags, Arbók Feröafél-
ags íslands, Sögu, tlmarit Sögu-
félagsins, o.fl. Þaö er mála
sannast, aö I sllkum ritum birt-
ist ósjaldan efni, sem verö-
skuldar ekki slöur athygli og
umræöur en margt þaö sem
kallast fagurbókmenntir og er
lesiö og metiö sem slíkt.
Sú Arbók Feröafélags Is-
lands, sem hér er til umræöu, er
hin fimmtugasta I röðinni. Hinn
27. nóv. næstkomandi er hálf öld
liöin frá þvl aö félagiö var stofn-
aö, og þvl er sú nýbreytni gerö,
aö I staöinn fyrir aö lýsa tiltekn-
um landshluta eöa héraöi er efni
þessarar árbókar greinar og
ljóö. Höfundar eru margir, og
þegar litiö er yfir nöfnin I efnis-
yfirlitinu, er augljóst, aö mjög
hefur veriö vandað til efnis I
þessa árbók Ferðafélagsins.
Meöal þeirra sem eiga þar efni
eru forsetinn, dr. Kristján Eld-
járn, Halldór Laxness, Hannes
Pétursson, Hjörtur Pálsson,
Ólafur Jóhann Sigurösson, Sig-
uröur Blöndal, Siguröur Þórar-
insson, Sveinn Skorri Höskulds-
son og Vilhjálmur Hjálmarsson
menntamálaráöherra. Mörg
fleiri nöfn væri hægt aö nefna,
þvl höfundar eru um tuttugu, en
þar sem allra höfundanna var
skilmerkilega getiö I frétt hér I
blaöinu fyrir skömmu, verður
þessiupptalninglátinnægja hér.
Þá er og rétt aö taka þaö fram
strax, áöur en lengra er haldiö,
aö lítil von er til þess aö hægt
veröi aö gera hverri grein og
ljóöi, sem þessi árbók flytur,
full skil I einni blaöaumsögn,
þar sem rúm er takmarkaö. En
þótt gerr kunni aö veröa sagt frá
einu en ööru hér á eftir, þá staf-
ar þaö hvorki af tómlæti né van-
mati á því sem minna er um
rætt, þvl sannleikurinn er sá, aö
allt efni þessarar árbókar verö-
skuldar fyllstu athygli, og er
höfundum slnum til sóma I hvl-
vetna.
Dr. Kristján Eldjárn skrifar
grein sem hann nefnir Skaga-
garöur —fornmannaverk. Þetta
er ákaflega skemmtileg grein,
og hin athyglisveröasta fyrir
margra hluta sakir. Margir,
sem kannast mætavel viö Garö-
skaga, munu sjaldan eöa aldrei
hafa heyrt talaö um Skagagarö-
inn, og þeim er ærinn fróöleiks-
auki I því aö lesa þessa grein
forsetans. Hann telur allar llkur
tilþess, aöhiö mikla mannvirki,
Skagagaröurinn, sé ævaforn, og
gengur út frá þvi aö Garöur á
Garöskaga hafi nafn af Skaga-
garöinum. Hitt kann aö koma
meira á óvart, aö dr. Kristján
Eldjárn segir þaö styöjast „viö
býsna góöar gamlar heimildir
aö akuryrkja hafi veriö tiltölu-
I heimahögum
ari grein, aö þótt þaö kunni aö
taka útivistarmanninn nokkurn
tlma aölædra aö meta slík lista-
verk, þá ,,er tilvinnandi aö
kunna þaö."
Næsta ber að nefna grein
eftir Hjört Pálsson dagskrár-
stjóra. Hún heitir Að skynja
landið. Þessi grein er svo stór-
vel skrifuð, að hrein unun er
aö . Höfundur tekur lesendur
slna meö sér noröur I Fnjóska-
dal, þar sem hann fæddist og
átti heima fyrstu átta ár ævi
sinnar, — og tæplega þó.
Þar hefur líf hans einkum
tengzt tveim bæjum, Sörlastöö-
um og Hálsi, og sllkar eru lýs-
ingar Hjartar, aö lesandanum
finnst hann oröinn dável kunn-
ugur á báöum bæjunum. Okkur
er sem viö sjáum og heyrum
geiturnar I kjarrinu fyrir ofan
túniö á Sörlastööum, og bæjar-
lækurinn á Hálsi er fyrr en varir
oröinn vinur okkar.
En Hjörtur Parsson gerir
margt fleira I þessari ágætu
grein en aö rekja æskuminning-
ar slnar úr Fnjóskadal og af
Akureyri. Hann fer meö okkur
noröurleiöina frá Reykjavlk til
Akureyrar. Vlöa er fariö fram-
hjá sögustööum, og höfundur
tengir feröalagiö sögu og bók-
menntum á áhrifamikinn hátt.
Þó er þar eitt, sem mig langar
aö gera athugasemd viö. Höf-
undur segir á bls. 102: ,,...og
kannski er nærtækara aö minn-
ast tveggja kota I grenndinni,
Víöimýrarsels og Brekku, þar
sem Klettafjallaskáldiö var I
heiminn boriö og Bólu-Hjálmar
tók stöustu andvörpin röskum
tveimur áratugum seinna.”
Þetta er ekki alveg rétt, þótt
litlu muni. Þótt nafn Stephans
G. hafi löngum veriö mjög tengt
Vlöimýrarseli, þá fæddist hann
ekki þar, heldur á ööru smákoti,
þarna rétt hjá Víöimýri. Þaö hét
Kirkjuhóll.
Enn fremur tekur Hjörtur
Pálsson lesendur slna meö sér
vestur á Snæfellsnes, en þar
sem undirritaöur er gersamlega
ókunnugur á þeim slóöum, er
hyggilegast aö ræöa sem fæst
um þann hluta greinarinnar.
Hér skal staöar numiö um
grein Hjartar Pálssonar, og er
þó fátt eitt sagt. En ráölagt skal
mönnum aö lesa hana, og þaö
vandlega.
Eysteinn Jónsson, fyrrv. ráö-
herra, skrifar grein sem heitir
Náttúruvernd — feröalög —
landnýting. Eins og nafniö
bendir til, er þar rætt um sam-
búö lands og þjóöar I vlöum
skilningi og á breiöum grund-
velli. Höfundur nefnir margt,
sem gert hefur veriö, ætlunin er
aö gera og gera þarf, svo aö
saman fari náttúruvernd og aö
búiö sé I haginn fyrir feröa- og
útivistarfólk. Grein Eysteins er
stutt, en kemur vlöa viö og segir
mikiö. Og aö greinarlokum læt-
ur höfundur I ljós þá von, ,,aö
bókmenntir
lega mikil á Suöurnesjum á
miööldum.” Og enn fremur, aö
þar muni „skilyröi veöurs og
lands vera meö þeim betri til
kornræktar hérlendis.”
Freistandi er aö taka sér þaö
bessaleyfi aö birta enn eina til-
vitnun I grein dr. Kristjáns Eld-
járns:
„Eins og allar fornminjar
beinir Skagagaröurinn hug
manns aö lífi og starfi fólksins I
landinu fyrr á tlö. Þetta er hiö
sögulega sjónarmiö andspænis
fornminjum og slst ber þaö aö
lasta. En til er annað sjónarmiö,
feguröarsjónarmiöiö. Rústir
geta veriö mjög fagrar rústir og
land I sameiningu.” Og rétt er
þaö sem segir aö lokum I þess-
takast muni aö finna farsæl ráö
til lausnar þeim vandkvæöum,
sem enn eru á samskiptum
þjóöarinnar viö land sitt”.
Bjartmar Guömundsson á
þarna grein, sem heitir Hrauniö
hrjúft. Þar er vitaskuld átt viö
Aöaldalshraun I Suöur-Þingeyj-
arsýslu. Auk náttúrulýsinga og
glöggrar staöfræöi er þar lýst
skiptum fólks viö hrauniö I ald-
anna rás, allt frá sauöamönnum
sem hurfu I hrauniö fyrr á öld-
um og sáust aldrei siöan, til þess
er greinarhöfundur og annar
maöur til lenda þar I vetrar-
ævintýri I náttmyrkri, hrlö og
kafaldsófærö, en sleppa heilir
og lifandi, án þes's aö hafna I
einhverri sprungunni eöa gjót-
unni, sem voru allt I kringum
þá.
Og vel mættu lesendur hug-
leiöa þessi orö Bjartmars Guö-
mundssonar: „A fjóröaparti úr
öld hefur flestum fuglategund-
um hér fækkaö um helming eöa
meira, ekki þó af mannavöldum
heima fyrir.” (Bls. 20) Þvl vel
aö merkja: Grein Bjartmars
fjallar ekki aöeins um háska og
vetrarveöur I Aöaldalshrauni,
heldur eins og ekki siöur um sóí
og sumar, vor og eggtlö.
Nóbelsskáld vort, Halldór
Laxness, hefur einnig skrifaö
grein I þessa árbók. Þar ræöir
hann um þurrkun votlendis á ls-
landi og gróöurspjöll af völdum
ofbeitar, en segir i raun og
sannleika ekkert annaö en þaö
sem allir vita, og flestir viöur-
kenna. Og er nú skipt um frá þvl
er skáldiö kom þjóö sinni á
óvart meö nýstárlegum hlutum.
jafnvlst, aö þeir sem þeim fræö-
um unna, munu taka báöum
þessum greinum fegins hendi.
Hjálmar R. Báröarson skrifar
Hronstrandaþanka, og svo lif-
andi eru lýsingar hans á göngu-
ferö á Kálfatind á Hornbjargi,
aö lesandinn finnur næstum til
lofthræöslu. Sá, sem heimsækir
Jóhann vitavörö á Hornbjargs-
vita, þarf ekki aö láta sér
leiöast, og ekki heldur hinn, sem
les grein Hjálmars R. Báröar-
sonar.
Sveinn Skorri Höskuldsson
skrifar um æskustöövar slnar I
Skorradal. Greinin heitir Vatniö
og skógurinn, enda segir þar aö
„Skógurinn og vatniö voru þau
gæöi landsins, sem óbrigöulust
voru I Skorradal.” Og hvort
tveggja hefur bersýnilega haft
djúp áhrif á hinn unga svein. 1
greininni er gleöi og hryggö
ungs kúasamal I Vatnshorni lýst
Viö Hraunstind.
Fróöleg og merk er grein Sig-
uröar Blöndals skógarvaröar og
skógræktarátjóra, þar sem hann
litast um á Hallormsstaö. Hall-
ormsstaöur og Hallormsstaöar-
skógur eru sllkt undraland og
gimsteinn Islenzkra sveita, aö
ætla mætti aö vandalaust væri
aö rita um þann staö góöa grein,
en þarf þó reyndar ekki aö vera
léttara þess vegna. En þaö er
sannast aö segja aö grein Sig-
uröar Blöndals er bæöi fróöleg
og skemmtileg, hvort sem
mönnum leikur hugur á aö
fræöast um jaröfræöi staöarins,
landslagiö eöa sögu skógarins,
en öllu þessu lýsir Siguröur
Blöndal meö nærfærni hins
þaulkunnuga manns.
Og enn er farinn vegur. Margt
barf enn aö nefna af fjölþættu
efni þessarar árbókar. Ég neita
þvl ekki, aö ég varö fyrir nokkr-
um vonbrigöum, þegar ég sá aö
dr. Siguröur Þórarinsson haföi
tekiö sér fyrir hendur aö skrifa
um fossa á tslandi. Af hverju
skrifaöi hann ekki heldur um
æskustöövar slnar, Hofsárdal I
Vopnafiröi, þar sem er einhver
fegursta laxá á Islandi, aö
ógleymdum sjálfum Fossdal og
heiöunum þar I grenndinni? —
En auövitaö var þessi hugsun
mln aöeins ósjálfráö viökvæmni
manns fyrir æskustöövum sln-
um. Og eftir aö hafa lesiö hina
stórfróölegu grein Siguröar
Þórarinssonar um fossa á Is-
landi, er auðvelt aö fyrirgefa
honum, þótt hann skrifaöi ekki
um Vopnafjörö.
Um tvær af greinum þessarar
árbókar veröur ekki fjallaö hér
af þeirri einföldu 'ástæöu, aö
höfundur þessara lína telur sig
bresta til þess alla þekkingu.
önnur er grein Sveins Jakobs-
sonar um geislasteina, en hin er
grein Eyþórs Einarssonar um
fjallagróður á Islandi. Grasa-
fræöi hefur aldrei veriö hin
sterka hlið undirritaös, og
steinafræöi því síður. En hitt er
Ljósm. Póll Jónsson.
af mikilli nærfærni, og höfundur
efast um, „hvort mörg upp-
eldisáhrif bernsku minnar hafa
reynst mér hollari I lífinu en aö
hafa leitaö nautpenings I regn-
votum, þykkum skógi.”
Matthlas Jóhannessen rit-
stjóri skrifar Minningar um
öskjuferö. Honum tekst aö kalla
fram ferðastemningu, og grein-
in er glögg áminning til allra
feröamanna um þaö aö „I upp-
hafi skyldi endinn skoöa.” Af
öllu i grein Matthíasar þykir
mér vænzt um upprifjun þess,
hvers vegna Fjalla-Bensi sálugi
tókst á hendur sinn sérkenni-
lega starfa.
Vilhjálmur Hjálmarsson,
menntamalaráöherra, skrifar
grein sem nefnist frá Mjóafiröi
— Saga af svæöi. Þeir, sem vilja
vita, hvernig menn björguöust
viö erfiöar aöstæöur i haröbýl-
um sveitum fram á slöustu
tlma, ættu aö lesa þessa grein
vandlega. „Þaö var þá heldur
ekkert einsdæmi,” segir mennta-
málaráöherra, „aö sláttumenn
bindu upp mannbrodda, þegar
slá skyldi bröttustu ennin I
Höföanum.” — Þetta er nú allt
vel skiljanlegt, en síöan segir
frá því, aö maöur nokkur flutti
til þungavöru uppi I brekkum
meö þvl aö koma þar fyrir blökk
og köölum, en kaöalendarnir
lágu I sjó fram, þar sem bátur
var íyrir landi. „Slöan fór GIsli
út á fjörö á mótorbát sinum,
Valnum, keyrði á milli belgja og
dró sleöann ýmist upp eöa niö-
ur.” (En sleöinn var auðvitaö á
þurru landi, og meira aö segja
hátt uppi I brekkum) Ja, nú fer
aö fara um þá, sem naumast
vita hvaö verulegur bratti er, en
menntamálaráöherra segir
ennfremur: „Þessir flutningar
gengu eins og I sögu og voru til
mikils léttis.”
Þórleifur Bjarnason skrifar
um Skálakamb. Vlst mun þaö
fjall ekki auösótt né árennilegt
þeim, sem þungir eru á fótinn
eöa lofthræddir, og naumast
hefur Skálakambur veriö þægi-
legur nágranni þeim er þurftu
yfir hann aö sækja að vetrar-
lagi.
Hún er ekki löng greinin hans
Þórarins Guönasonar um fjöru-
feröir, en hún sýnir vel eftir-
væntingu fólks, sem liföi viö fá-
breytt kjör á brimasamri
strönd. Hverju skyldi hann Ægir
gamli skola á land núna? Og
mikill var fögnuöurinn, þegar
hægt var aö reiöa heim nýmeti
af fjörunni.
Blár teningur, heitir grein
Hannesar Péturssonar skálds
um Drangey. Auövelt er aö sjá
fyrirsér ungan dreng, sem horf-
ir yfir Skagafjörö „af Móun-
um.” Þá „vakti hvert byggðar-
lag um sig meö sér tilfinningar
sem þágu blæbrigöi sín af legu
þess I héraöinu og einnig þvl
sem ég vissi um fólkiö þar og
sveitarhætti.” Og sannarlega á
fullan rétt á sér þaö sem Hannes
skáld segir um Drangey, (og á
reyndar viö um allt land alls
staöar),aösá einn hefur „vit”á
þvi, sem hefur kynnzt því „meö
beinum slnum og skinni, I öllum
veörum.”
Gestur Guöfinnsson skrifar
um Galtardal og horfir á landiö
„út frá örnefnalegu sjónar-
miöi”, þótt hann leiti viöar
fanga. Hann segir aö greinarlok
um, aö ætlun sln hafi m.a. veriö
„aö vekja athygli almennings á
gildi örnefna og örnefnasöfnun 1
landinu.” Þótt örnefni tiltekinn-
ar bújarðar á Islandi hljóti aö
veröa aö mestu leyti séreign
fárra nákunnugra manna, þá er
samt vel til fundiö og smekk-
legt, aö birta slika ritsmlö sem
grein Gests I þessari árbók
Feröafélagsins, sem fjallar um
„landiö og heimahaga.”
Gengið á Skálafell, heitir stutt
grein, sem Anna Marla Þóris-
dóttir skrifar. Hún lýsir þar
einnig gönguferö á þetta fjall,
og útsýni þaöan, og loks stingur
hún upp á þvl, aö lömuöum og
fötluöum veröi gert fært aö fara
þangaö I „fjallgöngu” á bílum
sinum, svo aö einnig þeir geti
„glaözt viö þetta skemmtilega
og stórkostlega útsýni.” Þaö er
réttathugaöhjá Onnu Marlu, aö
nóg fjöll yröu samt eftir „handa
göngugörpum og fjallageitum,
þangaö sem mjög lltil hætta er
á, aö bilvegur yröi lagöur,” —
og hafi hún þakkir fyrir uppá-
stungu slna.
Eitthvert listrænasta efniö
sem þessi árbók hefur aö færa,
eru „Fjögur smákvæöi” eftir
Ólaf Jóhann Sigurösson. 011 eru
þau góö, en eitt þeirra finnst
mér þó bera af. Þaö heitir Miö-
nætti, og hefst á þessum llnum: -
Nú hefur sólguö aftur ægi hitt
og undir hinztu geisla I
rauöan hnykil,
þvegiö i öldum þræöi slna alla.
Mér kæmi ekki á óvart, þótt
þetta afbragöskvæöi ætti eftir
aö vera taliö meö beztu ljóöum
skáldsino.
Hér hefur aöeins veriö reynt
aö benda lesendum Tlmans á
hiö glfurlega fjölbreytta efni
þessarar árbókar Feröafélags
tslands, en hins naumast freist-
aö, aö leggja dóm á einstök at-
riöi. Til þess heföi þurft ýtar-
legra mál, og mun þó sumum
vafalaust þykja þessi grein þeg-
ar oröin nógu löng.
Auk mynda flytur svo árbókin
ýmislegt annaö efni, sem heita
má sjálfsagður fylgifiskur
slikra rita, svo sem ársskýrslu
félagsins, fréttir af siöasta aöal-
fundi og reikninga siöastliöins
árs. Og Siguröur Þórarinsson
skrifar látlaus og smekkleg
minningarorö um Sigurö heitinn
Jóhannsson fyrrv. vegamála-
stjóra sem lézt síöastliöiö haust,
en hann var eins og kunnugt er,
lengi forseti Feröafélags Is-
lands.
Aöstandendur Feröafélags Is-
lands og árbókar þess mega
vera stoltir af þvi lesefni, sem
þeir senda frá sér nú, á
fimmtugasta aldursári félags
slns.
—VS.