Fréttablaðið - 07.03.2006, Side 18

7. mars 2006 ÞRIÐJUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís
Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI: Trausti Hafliðason RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Eitt það fyrsta sem ég segi nem-
endum mínum á hverju hausti er
að ég ætlist til þess að hver og einn
geri sitt besta. Þeir eiga að leggja
sig fram, stefna að framförum og
gera eins vel og þeir geta, hver og
einn á hverjum tíma. Almennt
finnst mér þetta eiga að vera sú
grundvallarkrafa sem við gerum
til okkar sjálfra og til hvers ann-
ars.
Mikið vildi ég að fjölmiðlar
hefðu þetta að leiðarljósi almennt
þegar þeir nota ástkæra, ylhýra
móðurmálið. Ég nota reyndar fjöl-
miðla ekki svo reglulega að ég geti
tiltekið hér sérstök dæmi og nefnt
einn fjölmiðil öðrum fremur. En
eftir stendur sú staðreynd að við
okkur blasa stafsetningarvillur,
almennar ásláttarvillur og málvill-
ur, hvort sem við lesum eða hlust-
um. Sú spurning vaknar reyndar
hvort fólk sé almennt farið að
treysta svo á leiðréttingarforrit í
tölvum að það láti texta frá sér fara
án frekari yfirlestrar en þess sem
leiðréttingarforritið sér um. En,
svo góðra gjalda verð sem slík for-
rit eru, duga þau þó hvergi nærri
því þau hafa t.d. enga málvitund og
enga hugmynd um hvenær er rétt
að skrifa himinn og hvenær himin,
svo dæmi sé tekið. Né heldur gera
þau greinarmun á sögnunum að
tína og týna, sem hafa þó mikinn
merkingarmun eins og flestir vita.
En fréttamönnum blaða og ljós-
vakamiðla verður aftur og aftur
„fótaskortur á tungunni“. Það er
lágmarkskrafa að menn sem hafa
atvinnu af skrifum beri skynbragð
á atvinnutækið sitt, þ.e. tungumál-
ið og bregði t.d. ekki fyrir sig mál-
tækjum og orðtökum án þess að
vita nokkurn veginn hvað þau
merkja. Þá er betra að láta þau
liggja ónotuð. Og víða vantar
greinilega prófarkalesara.
Alvarlegustu og meinlegustu
villurnar eru þó í barnaefni ýmis-
konar. Þar má nefna barnabók-
menntir og þó enn frekar talsetn-
ingu barnaefnis fyrir sjónvarp og
geisladiska sem gefnir eru út fyrir
börn. Þar vaða ítrekað uppi mál-
villur og rangfærslur og auðvitað
læra börnin það sem fyrir þeim er
haft.
Þetta metnaðarleysi einkennir
ekki bara ljósvakamiðla, dagblöð
og tímarit. Skáldsögur og ævisög-
ur eftir viðurkennda höfunda frá
þekktum útgáfufyrirtækjum
sleppa ekki óskaddaðar til lesand-
ans. Þýðingarvillur eru á stundum
svo meinlegar að þær gera þá
kröfu til lesandans að hann hafi í
huga og skilji upprunalegt mál bók-
arinnar svo hann skilji merkingu
textans. Minnisstætt dæmi er úr
annars ágætri skáldsögu, þýddri
úr sænsku, þar sem söguhetja
stakk upp á því við félaga sinn að
þau tækju tröppuna. Ég verð að
viðurkenna að þar missti ég þráð
sögunnar og varð að rifja upp mína
litlu þekkingu á sænsku til að ná
samhenginu. Við nánari athugun
var vildi söguhetjan fara stigann í
stað þess að nota lyftuna.
Við mikinn og oft mjög ánægju-
legan lestur bókmennta af ýmsum
toga í vetur hef ég reyndar ekki
bara hnotið um meinlegar villur
ýmiskonar heldur hefur mér þótt
nokkuð skorta á ritstjórn.
Prófarkalestri hefur verið ábóta-
vant og endurtekningar eða lang-
lokur áberandi. Sú spurning vakn-
ar á stundum hvort rithöfundar fái
greitt fyrir hvert orð eða hverja
blaðsíðu, þannig að lengri bækur
gefi meira af sér en stuttar. Það
hlýtur að teljast til einhvers konar
ritstjórnar að benda höfundum á
slíka ágalla og gefa þeim góð ráð.
Þegar langlokur bætast við villur
eru sögurnar farnar að gjalda
metnaðarleysis, hvort sem við höf-
unda, útgefendur eða jafnvel próf-
arkalesara er að sakast. Mikið
hefur verið rætt um metnað í bóka-
útgáfu en magn er ekki alltaf ígildi
gæða. Margar góðar bækur komu
út í vetur en í mörgum tilfellum
hefði þó mátt gera enn betur með
vandaðri yfirlestri og gagnrýni
fyrir útgáfu, að ekki sé talað um
góðan prófarkalestur.
Það er góð og gild regla að lesa
vel yfir það sem maður lætur frá
sér fara. Enn betri regla er sú að fá
annan til að lesa yfir fyrir sig því
betur sjá augu en auga. Góðir og
gegnir stjórnendur ýmissa
fyrirtækja þurfa t.d. ítrekað að
senda frá sér texta af ýmsu tagi og
ættu að setja sér þá sjálfsögðu
vinnureglu að leita til góðs íslensku-
manns um yfirlestur. Slíkir finnast
í hverju fyrirtæki. Það er lág-
markskrafa að gera sitt besta
hverju sinni, hvort sem verið er að
skrifa stutta frétt eða pistil í dag-
blað, ræða við hlustendur og við-
mælendur í útvarpi eða sjónvarpi,
skrifa bók eða bréf í nafni stofnun-
ar eða fyrirtækis. Okkur má ekki
vera sama um meðferð
móðurmálsins. ■
Hlúum að móðurmálinu
Í DAG
MÁLRÆKT
INGA RÓSA ÞÓRÐ-
ARDÓTTIR
Það er lágmarkskrafa að
menn sem hafa atvinnu af
skrifum beri skynbragð á
atvinnutækið sitt, þ.e. tungu-
málið og bregði t.d. ekki fyrir
sig máltækjum og orðtökum án
þess að vita nokkurn veginn
hvað þau merkja. Þá er betra
að láta þau liggja ónotuð.
Þegar ég gekk í salinn á Ólympíu-
mótinu í skák í fyrsta sinn varð
ég snortin af þeirri sýn sem við
blasti. Að sjá konur frá Íran tefla
við skákkonur Ísraela, að sjá
menn frá óþekktum Afríkulönd-
um í sínu litríkasta pússi taka í
höndina á hindúum frá Indlandi -
það var eitthvað magnað við að
sjá þennan hóp sitja við sama
borð dag eftir dag, talandi saman
með því að hreyfa riddara og
peð.
Í slíkum anda fjölbreytni og fjöl-
menningar er Alþjóðlegu skákhá-
tíðinni, sem haldin verður frá 6.-18.
mars í Skákhöllinni Faxafeni 12,
m.a. ætlað að gefa Íslendingum
færi á að sjá með eigin augum þá
litríku flóru sem býr í heimi mann-
taflsins. Stefnt hefur verið saman
aragrúa fólks af ólíkum þjóðarbrot-
um, kynþáttum, trúarbrögðum,
kynslóðum og kynjum - frá öllum
heimsins hornum. Skákin hefur
þann sérstæða eiginleika að vera
tungumál sem allir geta lært. Bil
sem svo oft virðast ófyrstíganleg á
milli fólks eru brúuð með einföld-
um og tærum hætti yfir skákborði
þar sem leikgleði er í fyrirrúmi.
Skákin er þannig ein af fáum
keppnisgreinum þar sem fatlaðir
og ófatlaðir, blindir sem sjáandi,
sitja við sama borð til jafns á við
aðra. En betur má ef duga skal.
Aðstæður fyrir hreyfihamlaða
til að komast á skákviðburði á
Íslandi eru enn ófullnægjandi og
þeirri hlið mála hefur verið allt of
lítið sinnt. Þetta á nú að gera að for-
gangsverkefni, enda í anda skákar-
innar að brúa bil allra hópa eins og
yfirstandandi hátíð gefur til kynna.
Lyftuop er til staðar í Skákhöll-
inni Faxafeni þar sem 22. Alþjóð-
lega Reykjavíkurmótið fer fram,
en þrátt fyrir góðar tilraunir hefur
enn ekki tekist að tryggja fjár-
magn til lyftunnar. Ég hvet yfir-
völd og aðra sem vettlingi geta
valdið til að hjálpa okkur að bæta
úr þessu hið fyrsta. Málið er brýnt
því að það eiga allir að fá að sitja
við sama borð. Allir. ■
Skákhátíð fjölbreytileika
UMRÆÐAN
ALÞJÓÐLEGA
SKÁKHÁTÍÐIN
GUÐFRÍÐUR LILJA GRÉTARSDÓTTIR,
FORSETI SKÁKSAMBANDS ÍSLANDS
Eitt er skýrt við afsögn Árna Magnússonar. Ákvörðun hans kom flestum í opna skjöldu. Ráðherrann fráfarandi segir, að persónulegar ástæður liggi að baki því, að hann tekur
nú hnakk sinn og hest og yfirgefur svið stjórnmálanna til þess
að takast á hendur ábyrgðarmikið starf á fjármálamarkaðnum.
Það er trúverðug skýring. En hún breytir ekki hinu, að þessi
ákvörðun varpar kastljósi á aðstæður Framsóknarflokksins og
stöðu.
Ein og sér sýnist sú breyting, sem í dag verður á ríkisstjórn-
inni, hvorki veikja né styrkja Framsóknarflokkinn eða ríkis-
stjórnina í heild. En á það er að líta, að þetta er í annað sinn á
fáum árum, sem krónprins í flokksforystunni yfirgefur hana
með sama hætti og með sömu rökum. Þegar öllu er á botninn
hvolft verður varla hjá því komist að draga aðra ályktun af
þessari staðreynd en að hún bendi til viðvarandi innri veikleika
í flokknum.
Þegar Árni Magnússon var tekinn fram yfir aðra til ráð-
herrasetu eftir síðustu kosningar leiddi það ekki einasta til
þess, að hann fékk þá ímynd að vera hinn nýi krónprins. Það
hlýtur beinlínis að hafa verið megintilgangur þeirrar ráðstöf-
unar; ella kemst hún ekki í rökrétt samhengi. Á þeim tíma benti
ekkert til annars en sú leikflétta ætti eftir að ganga upp. Þessi
mynd hlýtur hins vegar að hafa blasað á annan veg við Árna
Magnússyni persónulega nú en fyrir tæpum þremur árum. Sú
skýra mynd virtist að minnsta kosti vera orðin þokukenndari.
Það vakti athygli, að fyrr sama dag og Halldór Ásgrímsson
tilkynnti um breytingar á ráðherraskipan flokksins kom fyrr-
verandi formaður, Steingrímur Hermannsson, fram í sjónvarpi
og lagði með hinum breiðu spjótum að eftirmanni sínum með
því að segja, að hann hefði sjálfur notað ákvörðun um stuðning
við innrásina í Írak á sínum tíma til að rjúfa stjórnarsamstarfið.
Hann kom að vísu ekki með tillögu þar um, þegar sú ákvörðun
var tekin. Ef málefnið skipti ekki öllu lá formaðurinn vissulega
betur við höggi nú en þá.
Á Flokksþingi fyrir ári hafði Steingrímur Hermannsson
betur í átökum um Evrópustefnu flokksins og gekk jafnvel svo
langt að hafna málamiðlun sem almenn sátt virtist geta orðið
um. Það er úr þessu andrúmslofti eða innanflokksgerjun sem
annar forystukrónprins flokksins hverfur af vettvangi á
skömmum tíma.
Sú var tíð, að Framsóknarflokkurinn náði því að vera miðju-
flokkur að meðaltali með því að vera ýmist til hægri eða vinstri.
Hálldór Ásgrímsson braut blað í sögu flokksins að þessu leyti.
Hann gerði flokkinn málefnalega að raunverulegum miðju-
flokki. Fyrir vikið hefur Framsóknarflokkurinn í fyrsta skipti
átt þátt í að skapa og viðhalda langvarandi stjórnmálalegum
stöðugleika. Þar koma að vísu einnig til persónulegir eiginleik-
ar eins og rótfesta og trúmennska formannsins.
Þrátt fyrir þessi jákvæðu umskipti hefur Framsóknarflokk-
urinn átt í vök að verjast. Þar ræður ugglaust mestu breytt
stjórnmálalegt umhverfi. Ekki verður séð að afturhvarf til
meðaltalsmiðjustefnunnar geti gert hann að stórum flokki á ný.
Nútíma stjórnmál gera kröfu um meiri trúverðugleika forystu-
manna til þess að það geti talist raunhæfur kostur. Allt bendir
því til þess, að Framsóknarflokkurinn verði varanlega minni
flokkur en áður var. En hann getur spilað vel úr þeirri stöðu.
Það hjálpar hins vegar ekki, ef efnilegustu mennirnir hverfa af
vettvangi jafnharðan og þeir eru komnir til áhrifa. ■
SJÓNARMIÐ
ÞORSTEINN PÁLSSON
Óvæntar breytingar á ríkisstjórninni:
Flokkur í vanda
Hótanir
Ögmundur Jónasson, þingmaður vinstri
grænna, þakkaði Halldóri Ásgrímssyni
forsætisráðherra úr ræðustóli á Alþingi í
gær fyrir að upplýsa þjóðina um hótanir
af hálfu erlends álrisa. Átti vitanlega við
Alcan og ummæli forsvarsmanna í eyru
forsætisráðherra um að hugsanlega yrði
að loka Straumsvíkurálverinu ef ekki
fengist heimild til stækkunar. Halldór
kannaðist ekki við neinar hótanir. Hér
er vert að staldra við það sem
Richard B. Evans, aðstoðarfor-
stjóri Alcan, sagði á álráðstefnu
hér á landi síðastliðið sumar.
Vísast hér til Morgunblaðsins
15. júní í fyrra: „Við tökum
okkar ákvörðun óháð
öðrum, en ef tækifærið
er gott viljum við taka
ákvörðun
sem fyrst til að komast af stað með
verkið. Hér skiptir máli að Ísland hefur
ákveðnar losunarheimildir í Kyoto-
samkomulaginu og þar inni er áætluð
stækkun hjá okkur. En ef einhver myndi
stækka á undan okkur gæti það vakið
upp spurningar um hvert hámarkið á
losun koltvísýrings er.“ Og svo sagði
Evans þetta svo eftirminnilega: „Ég held
að það sé ekkert slæmt við það að
stækka ekki, þó það hafi vissulega kosti
að stækka. Það er búið að endurnýja
mikið af tækjabúnaði og reksturinn
er góður. En við reynum að ná sem
bestum fjárfestingum, og ef hagnaður-
inn af því að stækka er meiri höfum við
augljóslega áhuga á því.“ Þessi orð ríma
einhvern veginn illa við það sem Halldór
sagði fyrir helgina um að forsvarsmenn
Alcan vildu loka álverinu ef ekki fengist
leyfi til að stækka það.
Ferðin til Taívan
„Ég hlýt að hafa verið í lengsta blakk-áti
sögunnar meðan á ferðinni stóð. Ég
man bara ekkert eftir henni,“ segir
Össur Skarphéðinsson á vefsíðu sinni
og leggur þar út af umfjöllun Frétta-
blaðsins um för nokkurra þingmanna
til Taívan nú fyrir helgi. Össur er hér
að lýsa því að hann hafi aldrei til
Taívan komið eins og blaðið hélt fram
síðastliðinn laugardag, en þar mátti lesa
að Össur hefði verið þar með Tómasi
Inga Olrich árið 1998. Hið rétta er að
Össur og Tómas hittu þingmenn frá
Taívan hér á landi þetta ár og byggðist
útlegging blaðsins á mislestri heimildar.
Dálkahöfundur lofar hátíðlega að koma
Össuri ekki aftur til Taívans og biðst
auðmjúklega forláts.
johannh@frettabladid.is