Fréttablaðið - 03.06.2006, Blaðsíða 65

LAUGARDAGUR 3. júní 2006 33
Hvítasunnan er auk páska og jóla
ein af sameiginlegum höfuðhátíð-
um kristinnar kirkju. Hátíðin
markaði upphaflega lok páskatím-
ans sem stóð í 50 daga, en varð
síðar að sjálfstæðum minningar-
degi um það sem kallað er úthell-
ing heilags anda.
Faðirinn, sonurinn og heilagur andi
Heilagur andi er ein af þremur per-
sónum hins þríeina Guðs sem
kristnir menn trúa á. Hinar persón-
urnar tvær eru Guð faðir og Jesús
Kristur. Hlutverk föðurins felst í
sköpuninni, en hlutverk sonarins í
endurlausninni undan veldi syndar-
innar. Hlutverk heilags anda er
aftur á móti að upplýsa sérhvern
mann og endurnýja gjörvalla sköp-
un Guðs. Hann er því sagður vera
sá umskapandi kraftur sem kemur
öllu góðu til leiðar í mannlífi og
náttúru. Meðal annars af þessum
ástæðum er litið á hvítasunnudag-
inn sem stofndag kirkjunnar.
„Andi sannleikans“
Í 14. kapítula Jóhannesarguð-
spjalls segir frá því að Kristur sem
þá var upprisinn, hafi heitið læri-
sveinum sínum að þeim mundi gef-
ast „annar hjálpari“ sem öfugt við
hann sjálfan mundi vera hjá þeim
að eilífu. Þessi „hjálpari“ var „andi
sannleikans“ eða heilagur andi.
Frá uppfyllingu þessa fyrirheitis
er síðan skýrt í 2. kapítula Postula-
sögunnar, en þar segir að læri-
sveinahópurinn hafi verið saman
kominn og hafi þá heyrst gnýr af
himni eins og óveður væri í nánd,
eldtungur hafi birst og sest á þá og
þeir tekið að tala framandi tungu-
mál sem þeir ekki kunnu. Töldu
þeir sem vitni urðu að atburðinum
að lærisveinarnir væru drukknir.
Tákn andans var hinn hreinsandi
eldur og tungutalið, en sumar
kirkjudeildir, þar á meðal Hvíta-
sunnumenn, leggja mikið upp úr
því. Aðrar kirkjudeildir telja að
andinn starfi með leyndari hætti í
innsta hugskoti manns og komi þar
trú og góðum verkum til leiðar.
Hvítasunnan tengist fornri upp-
skeruhátíð
Eins og páskarnir tengist hvíta-
sunnan fornri ísraelskri og síðar
gyðinglegri hátíð. Hátíðin var upp-
haflega uppskeruhátíð sen haldin
var á fimmtugasta degi eftir páska,
en var síðar haldin til minningar
um sáttmála Drottins við Ísraels-
þjóðina á fjallinu Sínaí þegar boð-
orðin 10 voru sett (2. Mósesbók,
19. kapítuli og áfram). Hátíðin
vitnar því um samhengi í trúar-
bragðasögunni þrátt fyrir að inn-
tak hennar hafi breyst mikið í tím-
ans rás.
Fimmtugasti dagurinn
Upphaflegt heiti hátíðarinnar,
pentekosté heméra eða fimmtug-
asti dagurinn, var tekið í arf frá
grískumælandi gyðingum. Af því
nafni er heiti hvítasunnunnar í
ýmsum erlendum málum dregið,
til dæmis pentecost á ensku og
pinse á dönsku. Íslenska heitið
hvítasunna á sér einnig hliðstæðu í
ýmsum málum, til dæmis Whit-
sunday á ensku.
Algengt að skíra fólk á aðfaranótt
hvítasunnu
Til forna var heitið hvítadagur
venjulega notað. Var nafnið dreg-
ið af því að algengt var að skíra
fólk á aðfaranótt hvítasunnu, en
hún var haldin hátíðleg eins og
ýmsar aðrar aðfaranætur stór-
hátíða. Jólanóttin er dæmi um
slíka aðfaranótt sem enn er haldin
hátíðleg. Eftir skírnina voru þeir
sem skírst höfðu færðir í hvít
klæði eða hvítavoðir sem skírnar-
kjólar nútímans eiga rætur að
rekja til. Hinir hvítklæddu skírn-
þegar settu því mikinn svip á
hátíðarhald dagsins og raunar alls
páskatímans.
Hvítasunnan hefur misst heilag-
leika sinn
Nú á dögum hefur hvítasunnan
misst mikið af heilagleika sínum í
huga fólks og er orðin að langri
helgi og fyrstu ferðahelgi ársins
ef vel viðrar. Sums staðar er hún
þó enn notuð til ferminga. Ástæð-
ur þess að hvítasunnan hefur
gleymst á þennan hátt eru ugg-
laust þær að tilefni hennar er hug-
lægara og afstæðara en tilefni jóla
og páska. Þá hafa færri trúarlegir
og félagslegir siðir og venjur
tengst hvítasunnunni en hinum
hátíðunum tveimur, en slíkar venj-
ur festa hátíðir gjarnan í sessi
langt umfram það sem hið trúf-
ræðilega inntak þeirra megnar að
gera.
Fyrir fáeinum árum urðu deil-
ur um lög sem heimila opnun
verslana á hvítasunnunni til þess
að reglur um afgreiðslutíma versl-
ana sem selja dagvöru og skylda
þjónustu voru rýmkaðar til muna.
Eðlilegt er að aukin trúarleg fjöl-
breytni í samfélaginu leiði til þró-
unar í þessa átt. Það væri þó skaði
ef kirkjan glataði þessari fornu
höfuðhátíð og þeim gleðilega boð-
skap um „anda sannleikans“ sem
hún boðar.
Um hvítasunnuna og aðrar
hátíðir kirkjunnar má meðal ann-
ars lesa í riti Árna Björnssonar
þjóðháttafræðings Saga daganna.
Hjalti Hugason, prófessor í
guðfræði við HÍ
Af hverju er hvíta-
sunnan hátíðleg?
FRÍKIRKJAN Í REYKJAVÍK Áður var algengt að skíra fólk á aðfaranótt hvítasunnu.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
�������������
���������������
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem þau nefnast. Að
jafnaði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem glímt hefur verið
við að undanförnu eru: Hvernig getur maður greint á milli hlébarða, blettatígurs og
jagúars, af hverju nennir fólk að læra svona mikið, hver er uppruni orðanna hjóna-
band og hjón, hvað varð um rússnesku keisarafjölskylduna í októberbyltingunni, hvað
er berkjubólga, hvernig er Reynisvatn myndað og hvaðan komu fyrstu hundarnir og
hvernig eru hundar ræktaðir? Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjöl-
mörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
R
ey
kj
av
ík
ur
tjö
rn
RÆKTAÐU VINA- OG
FJÖLSKYLDUBÖNDIN
Pantaðu fermingarskeyti
í síma 1446 eða á netfanginu
www.postur.is.