Tíminn - 05.02.1978, Blaðsíða 18

Tíminn - 05.02.1978, Blaðsíða 18
18 Sunnudagur 5. febrúar 1978 Sunnudagur 5. febrúar 1978 19 1811, svo sem frægt er i sögum. Me6 Guörúnu eignaðist Samúel fjóra syni. tJt af einum þeirra eru þeir komnir, Richterarnir á ísafiröi. Þegar langafi minn var kominn um sextugt og oröinn ekkill, kvæntist hann öðru sinni, og siðari kona hans hét lika Guörún Jónsdóttir. Hún var frá Jónsnesi i Helgafellssveit. Honum hefur sjálfsagt h'kaö vel við þetta nafn, gamla manninum, en hins vegar gæti þetta villt um fyrir ættfræðingum, þar sem eiginkonurnar voru alnöfnur. Með þessari siðari konu sinni eignaðist Samúel einn son, Samú- el Richter, afa minn. Það eru „Stykkishólms-Richterarnir mina, eins og oft áður og siðar. Hún sýndi mér þá visuhelming, sem hún sagði að hefði komið fram á Iðunnarfundi, og menn áttu siðan að botna. Ég bað hana að gefa mér upp visuhelming þennan, þvi að mig langaöi að sýna hann vinnufélögum minum tveim, sem ég vissi að voru báðir hagmæltir. Ekki kann ég nú lengur þessa visu, en hitt man ég, að ég fór með fyrripartinn til félaga minna, og við botnuðum allir. Siðan færði ég frænku minni botnana, hún sýndi þá Kjartani Ólafssyni, þáverandi formanni Iðunnar, á næsta fundi, og hann sendi hana með þau skilaboð um hæl, að okkur þrem væri boðiö, Gömul og virðuleg Borgundarhólmsklukka, sem lengi hefur fylgt ætt- mennum Ulrichs. — Timamynd Róbert. næst þegar fundur yröi haldinn i félaginu. Þangað stormuöum viö, og gengum í félagiö á fúndinum. Siðan hef ég verið félagsmaður i Iðunni. A næsta aöalfundi lenti ég i þvi aö vera kosinn gjaldkeri félagsins. Ég var þannig gjald- keri siðasta formannsár Kjartans Ólafssonar, sem var fyrsti for- maöur félagsins, og ég var lika gjaldkeri fyrsta formannsár Sigurðar frá Haukagili, sem tók við formannskunni af Kjartani. Alls var Kjartan Ólafsson for- maður I sautján ár, en þó ekki alveg samfleytt. Björn Friöriks- son og Jósep Húnfjörð gegndu báðir formennskuum skeið, en ég man það nú ekki i svipinn, hversu lengi þeir voru, hvor um sig, enda gerir það ekkert til. Viö rifjum það upp, þegar Iðunn verður fimmtug á næsta ári! Siðan valt á ýmsu um trúnaðar- störf hjá félaginu. Ég hætti að vera gjaldkeri, en Siguröur frá Haukagili hélt formennskunni áfram i átta ár. Þá varð Rik- harður Hjálmarsson formaöur og var það i fjögur ár, og ég var gjaldkeri öll formennskuár hans. Sigurður frá Haukagili varð for- maður næstur á eftir Rikharði Hjálmarssyni, og gegndi þvi starfi í eitt ár, en þá tók ég við, og hef verið það siðan. Félagssyst- kin min i Iðunni voru að kjósa migformann i tólfta skiptið núna um daginn. Nýir félagsmenn koma i stað þeirra sem kveðja — En hvernig er starfsemin I félaginu núna? Yrkiö þið ekki á fundunum, eins og tiökaðist I gamla daga, þegar átti aö heita aö ég þekkti dálitiö til i Iöunni? — Jú, hagyrðingarnir gera það, ekki viö hinir. Þaö er alltaf mikið kveðið, — i tvenns konar merkingu. Viö kveöum kvæðalög og stemmur, og svo veröa alltaf til visurá hverjum fundi. Þetta er nú svona. Manni er alltaf annað slagið aö detta i hug, að þetta hljóti að fara aö deyja út, kvæða- mönnum hljóti að fækka, eftir þvi sem eldra fólkið tinist út af sviðinu, hægt og hægt. En þrátt fyrir öll slik svartsýnisköst okkar, hinna eldri, þá heldur félagið áfram að lifa og starfa, góðu heilli. Alltaf annað slagið eru að koma i félagið nýir menn, sem vilja læra aö kveða, og Framhald á bls. 3 3 örlftill hluti þess sem fyrir augu ber á hinu glæsilega heimili Ulrichs Richters og konu hans, frú Margrétar Hjaltested Richters. — Timamynd Róbert. Maður er nefndur Ulrich Richt- er. Þeir sem eitthvaö þekkja til i Kvæðamannafélaginu Iðunni, kannast mætavel við manninn, þvi að þar á Ulrich langt og gott starf að baki, og þar á hann vafa- laust margt og mikið óunnið enn, þvi aö nýlega var hann kosinn formaður þess félagsskapar i tólfta skiptiö. Aö þvi komum við ef til vill siöar, en fyrst skulum viö huga að ættinni — þeim ágætu Islendingum, sem bera þetta út- lenda nafn. Siðan eru tæpar tvær aldir liðnar — Hvaöan ert þú, Ulrich, og fólk þitt? — Föðurfólk mitt er frá Stykkishólmi. Faðir minn var Reinholt Richter. Hann lagði stund á verzlun, en var þar að auki leikari, gamanvisnahöf- undur og skemmtikraftur. Auk verzlunarstarfanna ’fékkst hann viö iönrekstur. Hann rak efna- gerð, og á sinum tima fór hann til Englands og lærði þar sultugerö, og ég hygg, að hann hafi veriö með fyrstu mönnum hérlendum, sem það gerðu. Vel getur þó verið, aö einhverjir gömlu bakar- anna okkar hafi orðið á undan honum, þvi þeir byrjuðu snemma aðfara utan til þess að læra ýmis- legt sem kom iðn þeirra við, og vafalaust hefur sultugerð verið meðal þess sem þeir komust i kynni við erlendis. Faðir föður mins var Samúel Richter, faktor viö Tangs-verzlun i Stykkishólmi. En faöir þessa afa mins var Samúel Richter beykir, sem kom hingað til lands ein- hvern tima nálægt 1790. Hann var fæddur árið 1770 i Danmörku, af danskri móður, en faðir hans var þýzkur. Þaðaner komiöhið þýzka ættarnafn sem ég ber. Ég er þannig fjórði maður i beinan karllegg Richteranna, sem eiga heima á Islandi, og nú eru liðin tæp tvö hundruð ár siðan langafi minn, Samúel Richter eldri, kom hingað til Islands og settist hér að, kornungur maður, rétt um tvitugt. Langafi minn, Samúel Richter, kvæntist fyrst Guörúnu nokkurri Jónsdóttur, dóttur Jóns Ketils- sonar, umboðsmanns Skógar- strandarjarða, enhannvar bróðir Magnúsar Ketilssonar. Guðrún þessi var systir Ketils Melsted, sem féll fyrir Englendingum árið ,,I sextíu ár hefur Kölski kviðið Spjallað við Ulrih Richter, formann Kvæðamannafélagsins Iðunnar Ulrich Richter viö skrifboröiö heima hjá sér. — Tlmamynd Róbert. Biblla, Grallarinn og Vidallnspostilla skarta hér saman á boröi Ulrichs, en þar á bæ er til margt fleira gamalla og gagnmerkra bóka. — Timamynd Róbert. heim, eins og hann hafði ætlað, gat hann alveg eins búizt við þvi að lenda i Knarrarklettum, sem eru stórhættulegir, og má lítið út af bera til þess að þeir verði ekki á vegi ferðamanna á þessari leið. Hann tók nú þann kostinn að haldaferðinni áfram, því að heim vildi hann komast. Gekk hann svo á stað út I hriðina og teymdi hestinn. Ekki vissi hann betur en hann væri á réttri leiö, en allt i einu brast undir honum snjóhengja, og hann hékk i lausu lofti, en missti þó ekki takið á beizlistaumunum. Hann hugöist nú vega sig upp á taumunum, en þá kippti klárinn i og sleit taumana. Við þaö datt maðurinn niður mikiö fall, en koni þó niður I snjó. Þegar hann fór aö þreifa i kringum sig, varö hann þess var, að hann sat á ör- mjórri hillu i klettum. Ekki vissi hann gjörla hvar hann var niður kominn, en þó grunaði hann að hann væri einmitt i Knarrar- klettum, þar sem ekki var vitað að neinn hefði komizt lifandi niður nema fuglinn fljúgandi. Yrði hann nitjánda fórn- arlambið? Þarnasathannnú þaðsem eftir var dags, og nóttina með. Þegar birti af degi, var hriðin gengin niður, og þá fyrst fór maöurinn að geta litið i kringum sig. Og jú, mikið rétt: Hann sat i miðjum Knarrarklettum. Það var gömul trú, að þar i klettunum ættu að farast tuttugu menn, áður en lyki, og nú var vitað um átján, sem þegar voru farnir, svo það var þá öldungis rétt, eftir öllum kokka- bókum, að hann yrði sá nitjándi! Afi sá, aö hér var ekki margra kosta völ. Þegar hríðina birti, haföi gert grimmdarfrost. Ef hann héídi þarna kyrru fyrir, hlyti hann að kólna upp og frjósa siöan i hel, þvi að engin leið var að hreyfa sig til þess aö halda á sér hita á þessari örmjóu syllu, þar sem hann nú var kominn. Hugsanlegt var aö reyna að stökkva niður, en það var ekki fýsilegt, enda þótt snjór væri und- ir. Hann var þó að þvi leyti betur á vegi staddur en þeir sem höfðu hrapað þarna á undan honum, að hann gat dálitið valið sér „lendingarstað” neðan undir klettunum. Hann tóknú það ráð, sem i raun og veruvar einasta lifsvon hans: Þokaði sér á þann stað, þar sem honum sýndist aö einna væn- legast myndi niöur að koma — og stökk. Fallið var h átt, hann kom niður i mikinn snjó, og sökk á bólakaf. En svo mjúkur og djúpur var þó snjórinn, að maðurinn sem ekki gátu greitt skuldir sin- þótt vilji til þess væri nægur. Þetta var auðvitað nóg til þess að kæfa verzlun föður mins, svo að segja i fæðingunni. Hann hafði komiö til Ólafsvikur, ungur og bjartsýnn, en ekki auðugur, og byrjað að verzla þar, en hraktist þaðan eftir tæpfimm ár, gersam- lega eignalaus. — Fluttist fjölskyldan þá til Reykjavikur? — Já, við fluttumst hingaö, og pabbi fór að vinna hjá Garöari Gislasyni. Fyrir það fyrirtæki fór hann til Færeyja og var verzl- unarstjóri þar á þess vegum i einn vetur. Faðir minn var einn þeirra manna, sem bera ýmislegt við og leggja gjörva hönd á margt. Hann leitaöi sifellt nýrra leiða. Og stundum gekk honum vel, en stundum miður, eins og gengur. — Lagðir þú svo ekki út á menntaveginn, eins og við mátti búast um ungan mann I Reykja- vik, þar sem tækifærin voru fyrir hendi, þótt ekki væri auður I garði? •— Ég fór I verzlunarskóla, en þó var það ekki „æskuhugsjón” min, heldur langaði mig i bænda- skóla og að eiga heima i sveit. Ég hafði á barnsaldri verið I sveit á sumrin að Gljúfurá i Borgarfiröi, þar sem ég undi hag minum hið bezta, og mig langaði til aö verða bóndi. En aðstandendur minir sögðu mér, að eignalausum mönnum þýddi ekki að hugsa um slIkt.Éggætialdreikeypt jörð, og þar með væri það nokkurn veginn gefið, aö hlutskipti mitt yröi aldrei annað en að moka skit hjá öðrum. Þetta var ekki neitt upp- örvandi kenning, en ég lét mér hana að kenningu verða —- og tók þann kostinn, sem skynsamlegri var talinn, þótt mig langaöi til annars. — Gerðist þú svo verzlunar- maður, eins og faðir þinn, þegar þú hafðir lokið námi? — Nei, ég stundaði aldrei verzlun. Ég kynntist ágætum manni, Axel :Tulinius_hjá Sjóvá- tryggingafélaginu, x»g' þar vann ég i mörg ár. En kaupið var ekki hátt, hundraö og fimmtiu krónur á mánuði, en svo bauðst mér hærra kaup hjá Fálkanum, tvö hundruð krónur á mánuði, svo ég lét freistast, og skipti um vinnu- stað. Þar þótti mér gott aö vera. Ólafur i Fálkanum var ágætur maður, eins og allt hans fólk, og þar eignaðist ég góða vini. Fyrstu kynnin af kveð- skap og kvæðamönnum — En segðu mér nú annað: Hvenær kynntist þú Kvæða- mannafélaginu Iðunni, þar sem þú hefur nú starfað um langt ára- bil? — Áður en ég svara þeirri spurningu beint, vil ég lita um öxl og bregða mér vestur i Ólafsvik. Þegar við áttum heima þar, bjó ámma min þar i sama húsi og maöur nokkur, Asbjörn Eggerts- son að nafni. Hann var formaður á báti i Ólafsvik og hinn mesti dugnaðarmaður. Asbjörm var mjög mikill kvasðamaður, og heima jafnan mikið kveöið. Ná- grannarnir, og aörir Ólafsviking- ar, sem gaman höfðu af kveð- skap, sóttu Asbjörn gjarna heim og nutu með honum þessarar þjóðlegu skemmtunar. Um mig er þaðað segja aðég sótti mjög til ömmu minnarog var þar hálfa og heila dagana og langt frm á kvöld. Ég komst þvi ekki hjá þvi að heyra kvæðalögin og rimurn- ar, sem kveönar voru eins og framhaldssaga. Margt af þessu lærði ég að mestu eða öllu leyti, og ég var fljótur að tileinka mér kenningar rimnanna. — Það hefur ekki vrið ort á þessum rimnakvöldvökum I ólafs vlk? — Nei, aldrei varö ég var við það. Hins vegar var amma min hagmælt, en hún lagöi nær ein- göngu stund á guörækilegan kveðskap, hun var þannig sinnuð, gamla konan, eins og margir af hennar kynslóð. Þaö var sem sagt á barnsárum minum vstur i ólafsvik, sem ég kynntist fyrst kveðskap og kvæðamönnum. Siðanlá leið min hingaö til Reykjavikur, eins og ég var aðsegja áöan. Kvæðamanna- félagið Iðunn var stofnaö áriö 1929. Forgöngumenn að stofnun félagsins voru Björn Friðriksson og systur hans, og sömuleiðis Kjartan Ólafsson múrari og bæjarfulltrúi I Reykjavik. Björn mun hafa átt fyrstu hugmyndina, en svo komu aðrir til skjalanna og hjápuðu honum að hrinda henni i framkvæmd. Fljótlega gekk Vigdis Kristmundsdóttir, móður- systirmin,i félagiö og gerðistþar ötull liösmaður, og þar kom að hún fór að taka mig með sér á fundi. Fyrr á árum var Iöunn miklu öflugri en hún er nú. Félagiö hélt opinberar samkomur i Reykjavik og það fyrir fullu húsi. Ég man vel þá daga, þegar Varöarhúsið troðf y lltist á Iöunnar-sam- komum. Mönnum þótti þetta hin bezta skemmtun i þá daga. Trúnaðarstörf i þágu Ið- unnar Svo var það einhverju sinni, að ég heimsótti Vigdisi frænku komnir, og einn þeirra er ég. Móöir min hét Ragnhildur Kristmundsdóttir, Kristjáns- sonar Sigmundssonar, og munu þeir feðgar hafa veriö úr Borgar- firði vestra. Móöir mömmu hét Sigurrós Sigurðardóttir, og var systir Sigurðar föður Jóhanns Gunnars Sigurðssonar. Þar hafði enginn maður komizt lifandi niður Foreldrar móður minnar, þau Sigurrós og Kristmundur, byrjuðu búskap sinn I Bergholts- koti á Snæfellsnesi. Það kot stóö vist niður við sjó, og er nú löngu komiö i eyði. Svo var þaö skömmu fyrir jól, rétt um 1880, —- liklega árið 1881, — að umræöa varð um það á milli Kristmundar afa mins og ná- granna hans, að gott væri nú, ef einhver gæti farið I kaupstaö til þess að kaupa einhvern smá-glaðning fyrir jólin. Kaup- staðurinn, sem um var að ræða, var auövitaö Ólafsvik, og yfir Fróöárheiði aö fara, en hún hefur löngum þótt erfiö yfirferöar á vetrum, ogauk þess er þar reimt i meira lagi. Kristmundur var þaulvanur ferðamaöur, og þess vegna réðist hann til ferðarinnar fyrir nágranna sina og sjálfan sig um leið. Lagði hann nú á stað nokkrum dögum fyrir jól, með einnhest til þess að flytja á jóla- varninginn heim. 1 fyrstu gekk ferðin að óskum. Afi minn kom til Ólafsvikur á til- settum tima, rak þar erindi sin og gisti þar um nóttina. Þegar hann hugðist leggja á staö heimleiöis morguninn eftir, var honum ein- dregið ráðið frá þvi, þar sem veðurútlit var i meira lagi iskyggilegt. Afi minn svaraði þvi til, að á stórhrið gæti staðið i marga daga áfjallinu, ensér væri mikil nauðsyn að ná heim fýrir jól, þar sem kona sin væri ein heima með smábarn, en auk þess vildi hann aö sjálfsögðu komast sem fyrst heim með jólavarn- inginn, sem hann hafði keypt fyrir sjálfan sig og nágranna sina. Hann lagöi þvi af stað snemma um morguninn, og segir ekki af ferð hans fyrr en hann kom aö sæluhúsinu, á miöri heiðinni. Þar stanzaöi hann, fór inn i húsiö og fékksérað boröa af nesti sinu, en þegar hann kom út aftur, var skollin á iðulaus stórhriö. Hann átti nú einungis um tvo kosti að velja: Að snúa við eða halda ferð sinni áfram. Ef hann sneri við, gátu ýmsar torfærur oröið á vegi hans, þar á meðal sjálft Drauga- gil, en tæki hann aftur á móti þann kostinn aö halda áfram meiddist ekki neitt, og er hann áreiðanlega eini maður, sem sloppið hefur lifandi frá þvi að hrapa fram af Knarrarklettum. Nú er að segja frá því sem gerðist heima hjá afa mínum. Um miðnættið heyrði amma min, að einhver var úti á hlaði. Hún taldi vist, að þar væri afi kominn með jólavarninginn, dreif sig á fætur og fór út til þess að taka á móti honum. Enhennibrá i brún, þegar hún sá hvers kyns var: Hesturinn kominn heim I hlað með klyfjarnar, mannlaus og með slitna beizlistaumana. Hún skildi auðvitað strax, að hérhafði eitthvað alvarlegt gerzt. Hafði hún snör handtök, dreif sig i karl- mannsföt, tók ofan klyf jarnar af hestinum og kom honum I hús, en snaraðist siðan inn i bæ, tók barn sitt á fysta ári og hlúði aö þvi svo vel sem hún kunni, og reyndi að búa svo um, aö ekkert gæti orðið að barninu, þótt hún brygði sér frá um stund. Siöan brauzt hún til hæsta bæjar og bað um,að bónda sins yrði leitað. Menn brugöust auðvitað vel við, það var safnaö liði strax um nóttina og ákveðið að leggja á stað i birtingu um morguninn. Auðvitað duttu mönnum fyrst í hug Knarrar- klettar, þvi aö allir vissu, hversu stórhættulegir þeir voru ferða- mönnum sem villtust á heiöinni, og þess vegna var leitinni fyrst steínt þangað. Það fyrsta, sem leitarmenn sáu, þegar þeir komu að klettunum, var afi minn, þar sem hann var að brölta upp úr skaflinum. — Og þetta afrek hans, að kom- ast þarna lifandi niður, hefur auð- vitað veriö lengi i minnum haft? — Ég sá aldrei þennan afa minn, en ég ólst upp með ömmu, og hún sagði mér glögglega frá öllum atvikum i sambanói við þessa sögulegu kaupstaðarferð afa mins. Langaði til að verða bóndi — En svo við víkjum að s jálfum þér: Ert þú ekki fæddur i Stykkishólmi? — Jú, ég fæddist þar, en þegar ég var fjögurra ára, fluttust for- eldrar minir til ólafsvikur, þar sem faðir minn gerðist kaup- maður. I Ólafsvik vargott fólk, en fátæktin var mjög mikil. A meðan við vorum þar kom lika hörm- ungaáriö, þegar frostaveturinn mikli kom, og spánska veikin 1918. Þá einangruðu Ólafsvik- ingar sig til þess að verjast veikinni, fyrir bragðið voru ekki neinar siglingar, og samgangur við umheiminn eins litill og framast varð komizt af með. Þá komu ekki neinur vörur, sama og ekkert var verzlað, og faðir minn hafði auk þess lánað mönnum, Kassi úr eigu Hildar Guömundsdóttur Scheving, langömmu Ulrichs. — Timamynd Róbert.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.