Tíminn - 09.04.1978, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 9. apríl 1978
menn og málefni
Ú tflut ningsbann
í þágu verðbólgunnar
Úrelt krónu-
tölustefna
Þær tölur hafa áreiðanlega
orðiðmörgumeftírminnilegar, að
kaupgjald hækkaði i krónutölu á
siðastliðnu ári frá 60-80%, en
kaupmáttur launa jökst hins
vegar ekki meira en frá 6-8%.
Þetta er ótviræð sönnnum þess,
að sú aðferð, sem hefur verið
notuð hérlendis til að auka kaup-
mátt launþega, er orðin úrelt.
Þessi aðferð hefur aðallega verið
fólgin i þvi, að vinnuveitendur og
launþegar hafa samið um meiri
kauphækkanir i krónutölu en við-
ast annars staðar eru dæmi um,
t.d. hefur verið samið um 20-30%
grunnkaupshækkun meðan al-
gengast er erlendis, að halda
grunnkaupshækkunum innan við
10%. Þessu til viðbótar hefur svo
verið samið um visitöluhækkanir
á þriggja mánaða fresti ogmiðað
við nákvæmari framfærsluvisi-
tölu en annars staðar mun dæmi
um, en hér er hreinum lúxusvör-
um gert jafn hátt undir höfði og
brýnustu neyzluvörum. Afleiðing
þessarar krónutölustefnu eru
stöðugar og stórfelldar vixl-
hækkanir verðlagsog kaupgjalds
og útkoman verður sú, að til þess
að ná 6-8% kaupmáttaraukningu
þarf 60-80% kauphækkun.
Þessi vinnubrögð við kjara-
samninga þekkjast hvergi orðið i
Evrópu nema á íslandi. Þær þjóð-
ir, sem hafa náð beztum tökum á
efnahagsmálum, haga kjara-
samningum á allt annan veg.
Nærtækasta dæmið um þetta eru
Norðurlönd. Þar er krónutalan
ekki lögð til grundvallar. Þar
keppa verkalýsðleiðtogar ekki að
þvi að geta sýnt sem mestar
kauphækkanir i krónutölu. Þar
semja at vinnurekendur ekki
óábyrgt i trausti þess, að þeir geti
eftir á komið með reikninginn til
verðlagsyfirvalda og rikisins og
krafizt verðhækkana eða verð-
uppbóta. Þar leggja báðir aðilar
til grundvallar hvað unnt sé að
auka kaupmáttinn innan þess
ramma, sem þjóðarbúið þolir.
Takmarkið er að veita raunhæfar
kjarabætur en ekki dýndarbætur i
krónutölu. Rikisvaldið reynir
jafnframt að vera til leiðbeininga
og aðhalds um að slikri stefnu sé
fylgt fram.
Gott fordæmi
frændþjóðanna
Eigi eðlilegt og heilbrigt ástand
að skapast i þessum málum hér á
landi verður að vikja frá krónu-
tölustefnunni, sem núer fylgt, og
fylgja fordæmi hinna norrænu
frændþjóða okkar, sem hafa náð
beztum árangri við gerð kjara-
samninga. í stað þess að gera
krónutölu kaupsins að aðalatriði,
verður aö gera það að leiðarljósi,
hvernig hægt er að tryggja og
auka kaupmátt þess, án þess að
þaðleiði til óhæfilegrar verðbólgu
og fjármálalegrar óstjórnar. En
þvi aðeins er þetta hægt, að gott
samstarf takist milli aðila vinnu-
markaðarins og rikisvaldsins, en
forustuhlutverkið hvilir hér mest
á því.
Það er úrelt kerfi að ætla að
láta það vera i höndum verka-
lýðsleiðtoga og atvinnurekenda
einna að ákveða launastefnuna,
þvi að úr verður oftast ekki nema
vixlhækkanir verðlags og kaup-
gjalds. Það er krónutölustefna,
sem leiðir til verðbólgu og fjár-
málalegrar ringulreiðar. Hér
þarf að verða breyting á vinnu-
brögðum og hún ætti að geta orðið
tiltölulega auðveld með þvi að
hagnýta reynslu hinna norrænu
frændþjóða.
Útflutnings-
bannið
1 byrjun marz reyndu forustu-
menn launþegarsamtakanna að
A leið i róður.
ráði vissra leiðtoga Alþýðu-
bandalagsins og Alþýðuflokksins
að efna til ólöglegs allsherjar-
verkfalls i þeirri von, að þannig
væri hægt að ógilda efnahagslög
rikisstjórnarinnar. Þáð mistókst.
Nú er að ráði sömu stjórnmála-
leiðtoga stefnt að þvi að koma á
útflutbingsbanni, og enn sem fyrr
er launalægstu stéttunum att
fram, tilað koma fram enn meiri
hækkunum fyrir þá, sem betur
eru settir. Kjörorðið er nú sem
fyrr: Kjarasamningana i gildi.
Sennilega hafa ekki nærri
allir launþegar gert sér
grein fyrir hvað þetta þýðir i
reynd. Það er rétt, aö
samkvæmt þessu fengju laun-'
þegar fleiri krónur, en það yrðu
enn verðminni krónur en þær,
sem þeir fá nú og verða þær þó
ekki taldar verðmiklar. f áliti
verðbólgunefndar er að finna út-
reikninga Þjóðhagsstofnunar á
þvi, hversu mikill verðbólgu-
vöxturinn hefði orðið á árinu 1978,
ef engar efnahagsráðstafanir
hefðu verið gerðar. Þessir út-
reikningar sýna m.ö.o. hver verð-
bólguvöxturinn myndi verða, ef
verðbótaákvæði kjarasamning-
anna tækju aftur fullt gildi.
Samkvæmt þeim hefði verðbólg-
an orðið 36% á árinu 1978 og að
meðaltali meiri en 1977. Með
efnahagslögunum erstefnt að þvi
að verðbólgan fari ekki yfir 30% á
árinu. Krónurnar, sem menn fá i
kaup, verða af þessum ástæðum
nokkru færri enella, en þær verða
verðmeiri sem svarar þvi, sem
verðbólgan verður minni.
Atvinnuleysið
erlendis
Ef útflutningsbannið næði þeim
tilgangi sinum, að fullar verð-
bætur yrðu greiddar að nýju,
myndi það ekki verða eina afleið-
ingin, að verðbólguvöxturinn yk-
ist að nýju. Afkoma atvinnuveg-
anna myndi versna og mikil
hætta á, að atvinnuleysi fylgdi i
kjölfarið. tslendingar hafa ekki
kynnzt atvinnuleysi á undanförn-
um árum og ýmsir verkalýðsleið-
togar hér virðast þvi hættir að
gerasér grein fyrir hvert böl það
er. Það gildir því ekki hið sama
um þá og verkalýðsleiðtoga i 18
Evrópulöndum, sem ákváðu i
stiðastl. viku að gera baráttuna
gegn atvinnuleysinu að höfuðmáli
verkalýðssamtakanna i þessum
löndum. Þeim er áreiðanlega
annað meira i huga en að koma á
útflutningsbanni, sem aðeins
getur veiktstöðu atvinnulifsins og
rutt atvinnuleysinu braut.
Það er mikili misskilningur, að
at vinnuleysið geti ekki náð til Is-
lands, ef ógætilega er á málum
haldið. Fátt er hægt að gera
ógætilegra i þeim efnum en að
þrengja stöðu Utflutningsatvinnu-
veganna.
Ranglát verð-
bótaákvæði
Hverjir myndu það svo annars
verða, sem helzt græddu á Ut-
flutningsbanninu, ef það næði
þeim tilgangi sinum, að fullar
verðbætur yrðugreiddaraðnýju?
Þaðerui' fyrsta lagi braskararn-
ir, sem alltaf græða á aukinni
verðbólgu. Það yrði i öðru lagi
launahæstu stéttirnar. Þvi til
sönnunar er skemmst að minnast
Utreikninga hagfræðings Alþýðu-
sambandsins, en samkvæmt
þeim myndi launþegi með 300
þús. króna mánaðarlaun hagnast
um 444 þús. krónur á ári, ef verð-
bótarákvæði kjara samninganna
tæki aftur fullt gildi, en maður
með 106 þús. kr. mánaðarlaun
ekki nema um 114 þús. krónur á
ári.
Á þaðað vera baráttumál laun-
þegasamtakanna og tilefni átaka
og verkfalla á vinnumarkaðnum
aðfáslik kjarabótaákvæði kjara-
samninganna aftur igildi? A það
að vera hlutverk samtaka þeirra,
sem minnst bera Ur býtum,
verkamannasamtakanna, að
knýja slikt hrópandi ranglæti
fram?
Þremenningar
í einni sæng
Það ber ekki oft við, að stjórn-
arandstöðuflokkarnir þrir verði
sammála. Þótt allir telji þeir sig
vinstr.i flokka, stefna þeir oftast
hver i' sina áttina. Glöggt kom
þetta i Ijós sumarið 1974, þegar
Framsóknarflokkurinn beitti sér
fyrir myndun nýrrar vinstri
stjórnar með þátttöku Alþýðu-
flokksins, Alþýðubandalagsins og
Samtakanna. Þó komu Alþýðu-
flokkurinn og Alþýðubandalagið
fram sem höfuðandstæðingar og
deildu lengi um það eftir að
stjórnarmyndunartilraunin mis-
tókst, hvorum þeirra væri meira
um að kenna, að hún fór út um
þúfur. Þessi misklið þeirra hefur
haldizt meira og minna allt kjör-
Tímamynd Gunnar.
timabilið.
Það fór þó ekki svo, að þessi
misklið þeirra héldist alveg til
loka kjörtimabilsins. Þegar til
endanlegra úrslita dró i verð-
bólgunefndinni, og taka varð af-
stöðu til efnahagstillagna rikis-
stjórnarinnar, töldu foringjar
hinna þriggja stjórnarandstöðu-
ílokka sér ekki annað fært en að
ganga i eina sæng og eignast
sameiginlegt afkvæmi. Þeir Lúð-
vik Jósepsson, Gylfi Þ. Gislason
og Karvel Pálmasonrituðu undir
sameiginlegt álit, þar sem þeir
lýstu fylgi sinu við svokallað
„annað dæmi” i nefndaráliti
verðbólgunefndar og töldu það
heppilegt til lausnar á efnahags-
vandanum. Kjarni þess var 10%
gengisfelling, auknar niður-
greiðslur, samdráttur opinberra
framkvæmda og aukin fjáröflun
rikissjóðs til að risa undir niður-
greiðslunum. Þeir þremenningar
lýstu sig i megindráttum fylgj-
andi þessari lausn, en þo með
þeirri breytingu að nýrra tekna
yröi aflað með þvi að þyngja
álögur á atvinnuvegunum i stað
hækkunar á beinum sköttum.
Auglýsing um
úrræðaleysi
Það hefði mátt ætla, að þeir
þremenningar myndu hampa
verulega þessum efnahagstillög-
um sinum og telja þær meira
snjallræði en efnahagslög rikis-
stjórnarinnar. Svo hefur þó ekki
orðið. Milu fremur má segja, að
þeir hafi reynt að þegja þær i hel.
Astæðan er sú, að þeim er manna
bezt ljóst, að tillögur þeirra hefðu
ekki leyst vandann, heldur hið
gagnstaeða. 1 áliti verðbólgu-
nefndar er þvi lýst, að væri „ann-
að dæmið” lagt til grundvallar,
myndi sáralitill árangur nást i
glimunni við verðbólguna, enhins
vegar mætti búast við stöðvun
fyrirtækja og atvinnuleysi, þar
sem hér væri samdráttarstefna á
ferð.Þess vegna er ráðið frá þvi i
áliti nefndarinnar, að þessi leið
verði farin.
Það eina, sem foringjar stjórn-
arandstöðuf lokkanna þriggja
gátu orðið sammála um, var
samdráttarstefna, sem hefði leitt
til fyrirtækjahruns og atvinnu-
leysis. Betur verður ekki leitt i
ljós, að þeir hafa ekki upp á nein
raunhæf úrræði að bjóða. Það
’ sannaðist þannig eins vel og
verða má, að stjórnarandstæð-
ingar hafa ekki neitt trúverðugt
svar til lausnar efnahagsvandan-
um, svo að stuðzt sé við ummæli
Vésteins ólasonar i Þjóðviljanum
fyrir nokkru. Tillaga þeirra Lúð-
viks, Gylfa og Karvels er eins
glögg auglýsing um úrræðaleysi
og framast má verða.
Athyglisverð
lýsing Mbl.
Morgunblaðið birti nýlega i for-
ustugrein athyglisverða lýsingu á
atvinnuástandinu 1968-1969, en þá
var hér erfitt viðskiptaárferði likt
og fyrstu valdaár núv. rikis-
stjórnar. Lýsing Mbl. var m.a. á
þessa leið:
„Fyrstu merki versnandi at-
vinnuástands komu fram sumar-
ið 1967 i' styttingu vinnutima og
erfiðleikum skólafólks við að fá
sumarvinnu. 1 febrúarmánuði
1968 kom til atvinnuleysis i raun.
Þann mánuð voru 1500 manns
skráðir atvinnulausir og var það
um 2% af mannafla. Um vorið og
sumarið batnaði atvinnuástand
nokkuð en versnaði á ný þegar
liða tóká árið og i árslok 1968 nam
atvinnuleysi um 3% af mannafla.
1 lok jafnúarmánaðar 1969 varð
atvinnuleysið mesten þá voru um
5500 manns atvinnulausir eða um
7% af mannafla. Þá gætti að visu
áhrifa s jómannaverkfalls en eftir
að það leystist minnkaði atvinnu-
leysi niður i 1-1 1/2% af mannafla.
Siðari hluta ársins jókst atvinnu-
leysi enn og i des.lok það ár
voru um 2500 manns atvinnulaus-
ir eða um 3,2% af mannafla.
Meðalfjöldi skráðra atvinnu-
leysingja á árinu 1969 nam um
2,5% af mannafla eða um tvöfalt
fleiri atvinnulausir á þvi árf en
1968.
Til þess að gefa skýra mynd af
atvinnuástandinu á þessum tima
ber að geta þessað um 250-300
manns fóru til starfa erlendis
aðallega byggingarmenn en sam-
dráttur i byggingariðnaði á milli
áranna 1967-1969 nam um 20%.
Á þessum árum jókst greiðsla
atvinnuleysisbóta stórlega. 1 töl-
um þeirra tima voru greiddar
1967 um 7,8 milljónir i atvinnu-
leysisbætur. Ári siðar var sú upp-
hæð komin i 28 milljónir og 1969 i
124,3 milljónir. Þessar tölur má
a.m.k. tffalda,ef ekki tólffalda til
þess að fá hugmynd um núgildi
þeirra og verður þá ljóst að á ár-
inu 1969 hafa verið greiddar i' at-
vinnuleysisbætur i núgildandi
verðmæti peninganna um
1200-1500 milljónir króna.”
Ólíkar ríkis-
stjórnir
Við þessa lýsingu Mbl má bæta
þvi, að lifskjör almennings fóru
mjög versnandi á þessum árum
og voru háð mikil stórverkfóll
bæði árin til þess að reyna að fá
þau bætt. Verðbólga var um þre-
falt tíl fjórfalt meiri hérlendis á
þessum árum en i nágrannalönd-
unum. Meginorsök þessa ömur-
lega ástands i efnahagsmálunum
var.sUað viðreisnarstjórnin fylgdi
samdráttarstefnu. M.a. var van-
rækt að efla undirstöðuatvinnu-
vegina, eins og ráða má af þvi að
nær ekkert var gert i valdatíð
hennar til að endurnýja togara-
flotann. Tilfinnanlegast var að-
gerðaleysið i dreifbýlinu og lá þvi
mikill fólksflótti þaðan ttí þétt-
býlisins.
SU mynd sem blasir við frá
stjórnartið nUv. ríkisstjórnar
sannarlega önnur, þótt viðskipta-
árferðið hafi ekki verið hag-
stæðara sum árin. Atvinna hefur
verið næg. Framkvæmdir hafa
verið miklar um allt land og
fólksflóttinn Ur dreifbýlinu hefur
stöðvazt. Þetta hefur tekizt sök-
um þess að haldið hefur verið
uppi öflugri framfarastefnu i stað
samdráttarstefnunnar i tið
viðreisnahstjórnarinnar.
Þessi sámanburður er vissu-
lega lærdómsri'kur og sýnir m.a.
muninn á þvf hvort Framsóknar-
flokkurinn er innan eða utan
rikisstjórnar. Þ.Þ.