Tíminn - 09.04.1978, Blaðsíða 14

14
'iiaam
Sunnudagur 9. apríl 1978
Ingólfur Daviðsson:
Deilt um
flesk og
f uglabúr
Komið verður og við á Mors
og minnzt á eitthvað fleira.
Svin og hænsni eru mjög á
dagskrá á Norðurlöndum og
viðar. Málskraf, harðar deilur
og jafnvel málaferli. Deilt er
t.a.m. um venjulega „frjálsa”
hænsnarækt og á hinn bóginn
búrhænsni. Hin siðarnefdu eru
lokuð inni i þröngum biírum,
fóðrið sett rétt við nefið á þeim,
en eggin koma Ur hinum endan-
um og veltaniðurltrekteðaann-'
aðilát, saurinnsáldrast niður úr
búrvirnetinu. Dýrið er orðið
hluti af vél, eggjavél, i raun og
veru. Hvernig liður búrhænsn-
unum? Um það er deilt i ákafa^
og sums staðar er búrhænsna-
rækt bönnuð af dýraverndunar-
ástæðum. Aðrir telja allt í lagi,
hænsnin hugsi vist ekki mikiö,
og ef fyrir komi að hin þröng-
býlu dýr taki upp á þeim óvanda
að reyta fjaðrir af sér eða hvert
af öðru, þá megi bæta úr þvi
með hárnákvæmri hirðingu og
aögæzlu. Búrhænsnin verpi ekki
siðuren hin frjálsu og véltæknin
spari vinnukraft. Gárungar
grinblaðanna likja þessu viö ,
kvennabúr soldánanna fornu
eða „sheika” núti'mans. Lokiö
hópaf yngismeyjum inni i smá-
herbergjum, segja þeir, hleypið
inn karlmönnum, fáum útvöld-
um við og við á réttum tima og
sjáið hvort „búrbörnin” verða
ekki eins mörg og hjá hefð-
bundnum fjölskyldum? Sam-
kvæmt hugsunarhætti LUr-
hænsnaeigenda ætti kvenna-
búrastúlkunum að liða prýði-
lega! Þær fá föt og fæði fyrir
barnaframleiðsluna. Hvaö
segja t.d. rauðsokkar?
En að gamni slepptu virðist
búrhænsnalifið heldur ömur-
legt, en liklega er hægt að græða
fé á þvi.
Hart er deilt um svinin, enda
mikið i húfi fjárhagsl. Fyrr-
verandi eftirlitsmaður i Dan-
mörku fann opinberlega að
ýmsum atriðum varðandi ný-
tizku svinaeldi — og kvað svina-
kjötið fara hriðversnandi. Lenti
svo i málaferlum og þrasi. Var
nýlega kveðinn upp dómur og
framleiðendur sýknaðir. Þótti
ekki sannað að kjötið færi
versnandi vegna nýlegra fram-
leiðsluhátta, m.a. lyfjagjafar.
Svinin fá mörg hver mikið af
lyfjum, en talið er að flestir
svinabændur haldi lyfjagjöfinni
þó innan hófsamíegra tak-
marka, — og grisastiurnar fari
viða batnandi. Þó ber talsvert á
taugaveiklun hjá grisum og
magasárum, en litið vitað með
vissu um orsakir. Sums staðar
taka grisir upp á þeim óvanda
aönaga rófuna hverá öðrum en
þá er slæmu plássi eða vanhirð-
ingu um kennt. Fleiri grisir fá
magasár en áður ef þeir standa
á rimlagólfiog hafa ekkert til að
róta i. Svinakjötið danska er tal-
ið mjög gott yfirleitt, og stefnt
er að þvi með talsverðum
árangri að draga úr fitunni.
Stundum ber dálitið á svinakjöti
sem ekki er hæft i „kotelettur”,
af þvi aö það verður grjóthart
viö steikingu. Kjötið er þá ljós-
ara en ella og mikið vatn lagar
úr þvi ef i er skoriö. Orsakir eru
Aligylta af Yorskhire-stofni
Villigylta með röndótta grisi
litt eða ekki kunnar. Kjöt sumra
kroppanna er á hinn bóginn
þurrt og dökkleitt. Er þetta allt
Ul athugunar og umræðu þar
ytra, m.a. talsvert um það ritað
í blöðin, enda flesk mikilsverð
útflutningsvara. Sumir telja að
svinin séu knúö um of til örs
vaxtar og leiði það til streitu,
taugaveiklunar, hjartasjúk-
dóma og magasára. Svinakjöt
hefur lengi verið i miklum met-
um allt frá fyrstu sögulegu tim-
um.Fleskvar matur Einherja
i Valhöli samkvæmt hinni fornu
goðatrú. Gyðingar bönnuðu
neyzlu þess, sennilega af ótta
við sjúkdóma (innýflaorma).
Við þekkjum alisvinið sem
þunglamalega, feita og digra
skepnu. Villisvininu er að ýmsu
öðruvisi farið. Það er magrara,
léttara á fæti, trýnið lengra
o.s.frv. Villisvinið syndir ágæt-
lega, og brýzt lika léttilega
gegnum skógarþykkni. Það er
allfljótt á fæti einkum ef það
getur ruðzt beint áfram, og vel
gengur þvi að ferðast um vot-
lendi. Kannþar bezt viö sig. Þaö
á heima i öllum heimsálfum
nema Astraliu. Er mest á ferli á
nóttunni. Etur flest sem að
kjafti kemurog frjósamter það
i mesta máta. Auðvelt þykir að
temja villisvin og hafa menn
komizt upp á lag með það. Villi-
svi'n gera oft mikinn skaða á
ökrum, en eru lika viða mikils-
verð veiðidýr. Þótti fyrrum
mikið sport höfðingjum að fara
á villisvinaveiðar með spjót eitt
að vopni, enda hættulegt vegna
hinna miklu vigtanna, sem svin-
ið kann vel að beita.
Alisvinið er komið af villisvin-
inu, kynbætt i þúsundir ára, svo
nú eru til ýmis afbrigði eöa
stofnar, næsta ólikir villisvinun-
um.
Litum á myndirnar. önnur
sýnir villigyltu með grisi sina.
Grisirnir eru röndóttir og oft
mikill leikur i þeim. Gyltan er
ráðsettari I fasi, strihærð meö
langt trýni og tiltölulega langa
fætur, þrifleg i holdafari að
visu, en þó ekkert svipuð og ali-
svinið. Hin myndin sýnir tamið
svin, aligyltu af hinu allstór-
vaxna Yorkshire-kyni. Þetta
svin er vöðva- og fituklumpur,
langvaxinn og fótastuttur með
stutt trýni. Hausinn er orðinn
býsna undarlegur og ólikur
hausi villisvinsins. Hár alisvins-
ins eru orðin gisin. Liklega hafa
svin landnámsmanna likst villi-
svini meira en alisvinum nútim-
ans.
Þegar undirritaður var á ferð
i Danmörku i vetur höfðu bænd-
ur ærinn starfa i fósi og svina-
stlum. FjárbU munu fá, og
hesturinn er orðinn „sportsdýr”
likt og hér heima. Þegar ég
sigldi til Hafnar i fyrsta sinn
haustið 1929 tók ferðin 10 daga
frá Akureyri með gamla gufú-
skipinu Islandi. Fregnum hafis
fýrir Horni varð til þess aðskip-
ið sigldi austur um land til
Reykjavikur og tafði það ferð-
ina. Nú var flugvél farartækið
og fárra tima ferð milli landa.
Tindar Himalajafjalla teygja
sig hátt íil himins, en þotan
flaug i rúmlega þúsund metra
meiri hæð, yfir öldóttu, gráu
skýjahafi. Fjöll Skotlands voru
alhvitlangt niðureftir 20. febrú-
ar, ogDanmörk einnig hvit yfir
að lita. Hafði verið hriðarveður
með allmiklu frosti undanfarið.
Nú skein sól i tvo daga, en siðan
gerði þoku, og hana oft mjög
dimma i Danmörku, 10 daga
samfleytt. Hiti 2-5 stig. Hvarf þá
snjórinn að mestu, en áður
höfðu sumir vegir lokazt vegna
skafla. Dökkjarpir akurteigar
komu nú brátt i ljós undan
snjónum, illir yfirferðar vegna
limugrar aurbleytu. Sólin skein
á ný, en frost var á nóttum.
Isrekvar enn á Limafirði fyrstu
viku marzmánaðar. Fljótlega
sáust samt hvitar og gular
breiður vetrargosaog vorboðai
görðum og hlaðvörpum sveita-
býlanna. Égætla að bregða upp
nokkrum þokulofts vetrar-
myndum frá eyjunnistóru Mors
á Limafirði, en þangað lagði ég
leið mina. Mikil og fógur boga-
brú tengir eyjuna við héraðið
Thy norðan fjarðar. Brúin ligg-
ur yfir hið 400 m breiða Vilsund.
önnur brú sem er i smiðum,
mun tengja Mors hinum megin
við Salling. Eyjan er að mestu
öldótt flatlendi, aðeins 20-40 m
yfir sjávarmáli. Vogskorin
ströndin er þó allviða sæbrött og
risaþarhöfðar. Ef þú vilt ganga
umhverfis eyna, þá er það um
200 km leið. 32 kirkjur eru á
Mors handa um 28 þUsundum
ibúa. Flestar eru kirkjurnar
gamlar, sumar jafnvel frá
Sturlungaöld, hlaðnar úr stóru,
höggnu grjóti. Hefur eyjan þá
þegar verið þéttbýl og ræktuð.
Heldur er næðingasamt og lítiö
um skóga. Trjánum i hinum
mörgu skjólbeltum hallar viða
til austurs undan rikjandi
vestanvindinum. Dýralif er
talsvert, mikið um fúgla t.d.