Tíminn - 13.07.1978, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 13. júlt 1978
Vift VHdsundsbrú á Mors.
Ingólfur Daviðsson:
Litið út fyrir
landsteinana
30. mal s.l. var vigö næst-
lengsta brú I Danmörku —
Sallingsundsbrúin. Er þá eyjan
Mors I Limafir&i komin 1 algert
akvegasamband vi& „megin-
landiö” Jótland á bá&ar hliöar.
A& vestan tengir Vildsundsbrú,
400 m, eyna vi& héraöiö Thy, en
hin nýja brú viö Salling suö-
austanmegin, rétt viö stærsta
kaupstaö á Mors þ.e. Nyköping.
Nýja brúin er 1717 m löng, og er
a&eins Stórstraumsbrúin milli
Sjálands og Falster lengri eöa
um 3 kllometrar. Geta má þess
til samanburöar, aö lengsta brú
á tslandi, Skei&arárbrúin (frá
1974) er 904 m. Brúin á Súlu er
420 m og Gýgju 374 m. Brúin á
Lagarfljóti var lengsta brú
landsins 301 m. Methafinn hér á
landi veröur bráöum Borgar-
fjaröarbrúin, en styttri þó en hin
danska. Limaf jaröareyjan
Mors er 363 ferkilómetrar aö
stærö, meö um 200 km langa
strandlengju. tbúar um 28 þús-
und. Mors er láglend og vel
ræktuö, iönaöur allmikill
einkum I Nyköbing. A Mors eru
32kirkjur, margar þeirra mjög
gamlar og sýnir þaö aö þarna
hefur snemma veriö þéttbyggt
land. Aöur gengu ferjur yfir
Sallingsund milli ferjustaöanna
„Pinen og Plagen” — og allt til
mailoka. Seinasta ferjan hét
Pinen (Pinan). Þótti fyrrum oft
erfitt aö ferja yfir sundiö og
bæöi kóngar og „gæöingar”
þeirra kröföu bændur til aö-
stoöar viö ferjustörf hvenær
san var fyrir litinn eöa engan
pening. Gefur þaö skýringu á
nöfnunum ,Pinen og Plagen”.
Mikiö var um aö vera þegar
brúin var vigö. Drottningin
klippti snúruna og opnaöi fyrir
ferðastrauminn, sem talinn var
skipta tugum þúsunda manna,
enda uröu þarna ærnir um-
ferðarhnútar! Seglbátar og vél-
bátar sigldu báöum megin, og
smugu stundum milli brúar-
stólpanna, og flugvélar svifu
yfir. Veitingamennirnir báöum
megin brúar höföu nóg aö gera
daginn þann viö „lengsta”
kaffihús I Nyköping um daginn
og lengstu ölstofu Danmerkur
þegar kvölda&i! Einhver náungi
hringdi I lögregluna og kvaö
vera búiö aö koma sprengju
fyrir undir brúnni. Var umferö
stöövuö um tlma og leit gerö, en
þetta reyndist gabb eitt, sem
betur fór.
Sagt er aö um milljón vinnu-
timar hafi fariö i brúargeröina.
Þaö er mikiö gert fyrir Lima-
fjaröareyjuna Mors aö tengja
hana meö miklum brúm viö
báöar strendur. Brúin nýja yfir
Sallingsund er miklu lengri, en
Vildsundsbrú, meö hinum háu
brúarbogum, er langtum
fegurri. Einangrun eyjarinnar
er nú algerlega rofin, hún er
komin i þjóöbraut. Er mikiö
rætt og ritaö um hvaöa áhrif
þetta muni hafa á lif eyjar-
skeggja, m.a. atvinnullfiö.
Nú veröur vikiö aö allt ööru
efni sem til umræöu hefur veriö
i dönskum blööum og nýútkom-
inni bók, sem þjóðminjasafniö
danska hefur gefiö út og fjallar
um matarvenjur á liönum
öldum o.fl. forna siöi. Taliö er
aö Rómverjar hinir fornu hafi
notaö meira vatn á mann til
hreinlætis en nú tlðkast. En
sápu höf&u þeir ekki, hún kom
varla til almennings fyrr en á
19. öld. Fræg voru baðhúsin
rómversku. Þar bööuöu sig
menn og konur saman. En baö-
húsin voru meira en þvotta-
laugar og baöklefar, þau voru
llka eins konar félagsheimili og
skemmtistaöur, meö margs
konar veitingum og þjónustu.
Þar var lifaö ,,ljúfu lifi” eins og
núti'mamenn segja. Nor&ur-
landabúar á söguöld vir&ast
hafa veriö hreinlátir, oröið baö-
stofa var þá réttnefni.
A 16. öld var baöhúsum vi&a
lokaö i Evrópu. Hvers vegna?
Jú, þaö olli fundur Amerlku lik-
lega mest. Sjómenn Kolum-
busar komu meö nýjan s júkdóm
aö vestan, þaö er sárasótt
(syfilis), og hún þötti breiðast
iskyggilega mikiö út frá baö-
húsunum. Töldu yfirvöld þvi
hreinlega óhollt og minnkuöu
vatn til baöhúsanna, e&a loku&u
alveg. En óþrifna&ur varö til aö
magna suma aöra sjúkdóma.
Siöir breyttust. Höf&ingjar á
barokktima gengu meö
pú&ra&ar hárkollur, klæddir
„pelli og purpura” aö segja má,
en munu oft hafa verið æriö
óhreinir undir skrúöanum.
Andlit og hendur virtust hrein,
voru þaö stundum, e&a a.m.k.
virtust þaö vegna púöurs og
smyrsla! Nóg hefur veriö um
lýs og flær, fnykur og óhreinindi
æöi vföa, meöan óhollt þótt að
þvó sér.
Til var á 18. öld, a& bæöi menn
og konur á ba&stö&um fóru 1 baö
alklædd. Sumir kóngar og a&rir
t gömlum búningi frá Vejle.
höf&ingjar tóku á móti gestum I
ba&i, e&a jafnvel á salerninu,
t.d. Lúövlk 14. og Gústaf þriöji.
Snemma á 19. öld tiðkaöist I
Edinborg aö menn meö grind á
her&um, klæddir vi&ri og sl&ri
kápu, gengu um göturnar hægt
og rólega. Ef þeim var gefiö
merki, stönzuöu þeir og viö-
skiptavinur smeygöi sér undir
kápufaldinn til aö nota nætur-
gagn I fri&i og ró, gegn vægu
gjaldi.
Vespasius keisari I Róm rak
opinber ná&hús og haföi af
drjúgar tekur. Sonur hans Titus
(sá sem vann og eyddi
Jerusalemborg), fann aö þessu
viö fööur sinn og þötti slik at-
vinna lltt hæfa keisara.
Vespasius rak þá pening upp aö
nefinu á syni slnum og mælti:
„Finnuröu nokkra skitalykt af
honum? ’ ’ En Titus var frekur til
fjárins.
Tannstönglar hafa tlökast frá
alda ööli — og munnskolun, en
ekki varö algengt aö nota tann-
burstafyrren á okkaröld. Samt
eykst alltaf tannpinan og tann-
skemmdirnar! Sælgæti, sykur
og sætir drykkir eiga eflaust rif-
legan þátt i tannskemmdunum.
Kannski kemur brúkunarleysi
tannalikaeitthva&vi&sögu. Um
skeiö þótti fint aö matur væri
svo mjúkur aö hann „rynni á
tungunni” og litiö þyrfti aö
tyggja. En vitanlega hefur þaö
reynzt videysan einber. „Éttu
tannburstann þinn” segir ný-
tizku amerlskt orötæki — og á
viö þaö, aö menn skuli eta hráa
ávexti, t.d. epli, þaö sé meira en
á viö gó&a tannburstun.
Mikiö er rætt og ritaö um
óhentugt fæöi, bæöi nú og fyrr á
öldum. Fyrir svo sem 200 árum
dóu þúsundir langferöasjó-
manna úr skyrbjúg, vegna
skorts á C-fjörefni I fæöinu. Þá
var á Noröurlöndunum etiö
mikiö af tvibökum (og svipu&u
brauöi), saltkjöti og saltfiski og
graut. Viö vitum meira um
hollustu matvæla nú, en samt
etum viö heilmikiö af brauöi úr
flnmöluöu lélegu hveiti, pylsum
og frönskum karöflum, svo
dæmi séu nefnd, auk allra sæt-
indanna I mat og drykk. A 17.
öld töldu menn aö furöu margt
mætti lækna meö bló&töku og
hægöalyfjum. Hiö illa skyldi út
úr líkamanum! Fornöldin var
um sumt á undan miööldum!
Þaö var ekki fyrr en um mi&ja
19. öld að menn komust eins
langt I hreinlæti og drottningin á
Krit, hún haföi vatnssalerni
fyrir 3500 árum.
Margir skæöir sjúkdómar eru
sigraöir á okkar timum, en
aðrir viröast hafa komiö I staö-
inn, þvl miöur. Meöalæfin hefur
vlöa lengst mikiö. Samanburður
á tiöni ýmissa sjúkdóma þá og
nú er erfiöur, m.a. af þeim
Sumarsýning í Norræní
Sverrir Haraldsson
Sumarsýning Nor-
ræna-hússins stendur
nú yfir og þar sýna þeir
Bragi Ásgeirsson
Sverrir Haraldsson og
Ásgrimur Jónsson
(1876-1958) er þetta því
á vissan hátt sýning
upp á lif og dauða,ung-
um málurum á blóma-
aldri er teflt fram með
einum virtasta frum-
herja islenzkrar mynd-
listar.
1 sýningarskrá segir forstjóri
Norræna-hússins, Erik Söder-
holm á þá leiö a& þau tiu ár sem
liöin séu frá vigslu Norræna-
hússinshafi verið fundið upp á
mörgu, en einna þýðingarmest
uppátækja telur hann vera
sumarsýningarnar, sem haldn-
ar eru þegar fjöldi norrænna
feröamanna er i borginni. Meö
þessu móti sé unnt aö kynna Is-
lenzka samtímamyndlist á
Noröurlöndum, því þaö sé fjöl-
mennur ferðamannahópur, sem
hingaö leggur leiö sina á sumr-
um. Undir þetta má taka og þá
ekki sizt þar eö það er reynsla
ferðafrömuöa aö þeir feröa-
menn sem hingaö leggja leiö
sina séu af þeirri sort sem vill
kynnast landi og þjóö fremur en
diskótekum landsins og má þaö
rétt vera.
Nútimalist?
Þaö má segja aö sú leið sem
þarna er valin eöa þau verk sem
þarna eru kynnt risi nú ekki öll
beinllnisundirheitinu „islandsk
Nutidkunst”. 1 landinu eru allt
aörir hlutir að gerast en þó má
segja sem svo aö þeir Bragi og
Sverrir séu ágætir fulltrúar
akademískrar myndlistar á
vorum dögum. Gallinn er hins
vegar sá aö Bragi sýnir æsku-
verk, skólakúnst, ef frá eru
taldar tvær myndir (ef ég man
rétt) báöar sérlega frumlegar
(og gagnlegar) og þá ekki siöur
fyrir túrista þvi á þeim er
klukka og barómet.
Annars er siöur en svo veriö a&
amast viö æskuverkum Braga
Asgeirssonar hér þvi þau eru
bæði stilfögur og sterk. Nýlist
Braga er á hinn bóginn mun
áhugaverðari en æskuverkin aö
voru mati.
1 deild Sverris Haraldssonar
er aö finna margar af myndun-
um sem birtust i málverkabók-
inni sem út kom fyrir jólin I
fyrra. Þaö er viss akkur I aö fá
að sjá frummyndir af þvi sem
maður hefur séð i bókum. Þetta
erglæsilegt handbragð og finnst
mér teikningar Sverris nú betri
fólk í listum