Tíminn - 13.07.1978, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 13. júli 1978
11
SaUingsundsbrú 1717 metra löng.
Ferjukrá viö SaUingsundsbrú á Mors.
hvönn, skarfakál og söl. Fita I
mat var hentug meöan flestir
stunduöu erfiöisvinnu, en nú
horfir máliö ööruvisi viö, þegar
t.d. margt skrifstofufólk hreyfir
varla rass frá stól eba bilsæti.
Likaminn þarf þá ekki mikib til
brennslu, og er hætt viö offitu.
Slzt af öllu ætti kyrrsetufólk aö
háma I sig sælgæti, sætar kökur,
sæta gos- og kóladrykki, mikla
fitu f mat o.s.frv. Sætindaát var
miklu minna fyrr á timum. Þá
unnu flestir erfiöisvinnu og
hreyföusig mikiö, karlmenn viö
útivinnu og konur margar bæöi
úti og inniviö. Fáar voru þá
heimilisvélarnar.
Rúslnurog kandis voru helzta
sælgætiö snemma á þessari öld.
Gömul kona, ættuö langt
framan úr Eyjafiröi, sagöi mér
frá einkennilegu sælgæti sem
henni o.fl. krökkum var boöiö,
þegar þau voru úti ab leika sér
aö vetrarlagi. Þeim var réttur
flotmoli meö smjöri ofan á!
Ráöstefna var nýlega haldin á
Noröurlöndum ogmikiörætt um
hvers konar fæöi helzt skyldi
ráölagt fólki til hollustu. Þótti
sumt af verksmiöjufram-
leiddum „gervimat” afturför.
Ráöstefnugestir gátu fengiö sér
hressingu í „kaffiterfu” á
fundarstaönum. En hvab var
þar aö fá? Varla annaö en kaffi,
vinarbrauö og pylsur! Þótti
mörgum slikar veitingar lftt
hæfa tilgangi ráöstefnunnar. Já,
„Fyrrum þótti blessuö mjólkin
hjálp og llknarlind, oss læröist
þaö I höröum lifsins kóla. En
gikkir telja gamla reynslu svi-
viröing og synd, en sæmd aö
pillum, vinarbrauöi og njóla.
Smjör og rjómi hiklaust sett á
bannfæringarblöö, blöörukál og
margarln i gæbakjðtsins staö, —
börn og læknar þamba
kóka-kóla”. Þaö er erfitt aö
breyta matarvenjum þannig, aö
seinni villan veröi ekki verri
hinni fyrri!
„Menn sitja af sér æfina á
ógnarþungum rass, unz æöa-
stlflan kemur og hjartaö segir
pass. Nei, halla þér aö hestum
postulanna”.
sökum, segja læknar og eflaust
meö réttu. Til gamans skal hér
minnzt á atriöi i nýrri bók E.
Kjersgárd: Mad og öl i Dan-
marks middelalder”. Er tekin
til samanburöar neyzla manns á
ári, árib 1520 og áriö 1975.
(áriö 1520) 1975
Nautgripakjöt 150 kg 20 kg
Flesk 60 kg 35 kg
Kindakjöt 60kg 1/2 kg
Fiskur 281 kg 20 kg
Smjör
(slöar einnig sm jörl)32 kg 20 kg
Brauö
Grjón
Ertur (baunir
246 kg 63 kg
36kg 3 kg
72 kg 3 kg
1 gömlu húsi á Fjóni.
en flesk sem nú er á markaöi,
en smjör var oft óhreint
og salt, eöa stundum þrátt.
Talsvert var um græn-
meti, ávexti og krydd, og salt-
matnum skolaö niöur meö öli,
miöiog brennivini! Misjafnt var
fólki skammtaö. Þaö votta m.a.
nöfnin: „Herramannsmatur,
iönsveinamatur og alþýöu-
fæöi”! Fisks var mikiö neytt á
Jótlandsslöu og viöar. Mikiö
yfirleitt af steik og söltuöum
mat, og drukkiö meö kynstur af
öli, oft I lltratali á dag. Þá var
ekki til kaffi, te, gosdrykkir eba
kóka-kóla — og mjólk aballega
eöa aöeins á sumrin. Þá gátu
krakkar ekki sagt: læknarnir
segja aö mjólkurþamb sé óhollt
og keypt gos eöa kóka-kóla I
sjoppu viö skólann! Brunnvatn
var vlöa óhreint. Menn uröu aö
drekka mikib vegna hins salta
matar. Matur og drykkur þýddi
þá raunverulega „Matur og öl”.
GæÖi ölsins voru æriö misjöfn.
Þótti þýzkt öl lengi bezt. 1
kaþólskum siö haföi fastan
mikil áhrif á fæöiö, einnig á
Noröurlöndum. (Viö höfum
getaö þakkaö föstunni saltfisk-
kaup Spánverja m.a.) Kjöt var
bannvara á föstunni. Þá var t.d.
boröuö til hátiöabrigöis „heilög
flyöra”. Skyldi nafniö á henni,
heilagfiski, ekki vera af þeim
rótum runnið?
Matur var eflaust einhæfari
fyrrum en nú. Deila má enda-
laust um hollustuna. Aukin
neyzla grænmetis áreiöanlega
til bóta. Grænmeti forfeöra
okkar hér á landi meöan garö-
yrkja var hverfandi Util, var
villijurtir, einkum fjallagrös,
Auövitaö er vitneskjan frá
1520 ekki nákvæm. Athuga ber
einnig aö 1975 eru komnar nýjar
matvörur, sem ekki voru til 1520
t.d. kartöflur.enneyzla þeirra á
mann árlega er nú talin um 75
kg. A miööldum var sykur
dýrari en pipar, þ.e. rándýr
vara og sjaldgæf, en nú er árs-
neyzlan um 50 kg. á mann.
A dögum Kristjáns konungs
annars var hiröfólki ætlab
ferskt kál meö fleski, vænt
stykki af nautgripakjöri meö
sósu, eitt stykki grænsaltaö
kýrkjöt meö sinnepi, heilsoöin
hænsni og söltuð villibráö.
Kjöt af villisvlnum hefur
llklega veriö bragöbetra
1
en ollumálverkin sem eru i ein-
hverri sigöldu um þessar
mundir. Hann er fastur i rofa-
baröinu og viö biöum átekta
eftir aö hann veröi laus. Unaös-
legt er aö sjá frágang allan á
myndum Sverris Haraldssonar
þaö viröist næstum þvi sama aö
hvaöa verki hann gengur: hand-
bragöiö er ósvikiö.
Verk Ásgrims
Vatnslitamyndir Asgríms
Jónssonar viröast vera valdar
til aö sýna ákveðna þróun I list-
ferii. Þær spanna árin frá
1914-1951. Ég hefi aldrei kunnaö
aö meta þjóðsagnamyndir As-
gríms Jónssonar og ekki hesta
heldur. En landslag og um-
hverfieroftstórkostlegt. Þarna
eru aö minu mati fjórar topp
myndir: myndir sem bera af
öörum og sýna vel hvernig
gamli maðurinn málaöi þegar
lániö lék viö hann en þaö eru
myndirnar Oveöur I aðsigi,
Skarösheiöi i Borgarfiröi, Frá
Fljótsdalshéraöi og sibast en
ekki sizt frá Skagaströnd. Sér-

Bragi Asgeirsson
staklega er fyrsttalda myndin
áhrifamikiö listaverk.
Asgrimur græðir hins vegar
ekkert á Nátttröllinu á gluggan-
um og svoleiðis hlutum og þar
er unnið langt undir getu.
Ýmsir hafa i minni áheyrn
verið aö fjargviörast útaf þátt-
töku Ásgrimssafns i þessari
sýningu. Asgrimur Jónsson
hefur jú sitt eigið safn i höfuö-
borgirini. Heföi því veriö nær aö
sýna einhverja aðra sem lika
skipta máli fyrir islenzka nú-
timamyndlist. Ekki vil ég
blanda mér i neinar deilur um
þaö en ég sá aö erlendir gestir
skoöuðu verk hans meö mikilli
athygli.
Asgrimssafn var opnaö áriö
1960. Þaö mun eiga tæplega 200
oliumálverk eftir hann um þaö
bil 277 vatnslitamyndir og f jölda
teikninga. Safniö ræöur hins
vegar ekki yfir miklu húsrými
getur aðeins sýnt um þaö bil 30
myndir í einu, má þvi segja sem
svo aö þetta sé ein leiðin til þess
aö auka kynni almennings á
listum Asgrims Jónssonar.
Sýningin veröur opin fram-
eftir sumri og þótt hún sé eink-
um ætluð túristum þá vil ég
hvetja alla til að fara og sjá.
Jónas Guömundsson
Ásgrimur Jónsson (1876-1958)