Tíminn - 29.10.1978, Blaðsíða 2

2
aaiiasii;
Sunnudagur 29. október 1978
Besta
11
vopmð
Athol Fugard suðurafriskur leikritahöfundur
um aðskilnaðarstefnuna: „Besta vopnið er
ást.” Leikrit hans eru sýnd i heimalandi hans
og erlendis, i þeim er einstaklingurinn hafinn
til virðingar og hæfileiki mannsins til að þola
óréttlæti — jafnvel hatur.
Heimili suðurafriska leik-
skáldsins Athols Fugard er i
kyrrlátu umhverfi skammt frá
sjónum vafið gróðri þótt um há-
vetur sé. . _
Næsta leikrit Athols Fugard
gerist hins vegar i afrikanska
úthverfinu Algoa Park, ömur-
legu lágstéttahverfi i Port
Elizabeth, þar sem mikið hefur
borið á átökum svartra og
hvítra.
„Ég er viss um að áöur en þii
ferð að hata, verðurðu hræddur.
Hatur er ávöxtur ótta.” Þannig
útskýrir Fugard þann rudda-
skap sem stundum er áberandi i
fari landa hans Búanna.
„Þú getur ekki svaraö ofbeldj
meðofbeldi — sem enn leiðir til
meira ofbeldis. Svarið er ást.
Best er að grafa undan ofbeld-
inu meö ást.”
f\igarder kunnur fyrir leikrit
sin og i mars sl. var hann i
Bandarikjunum og sa áviösetn-
ingu á leikriti sinu „Statements
After an Arrest under the
Immorality Act” hjá Manhatt-
an Theater Club. Hann sagðist
aldrei hafa verið eins ánægður
meö uppfærslu, sem hann heföi
ekki átt þátt i sjálfur.
Breska þjóðleikhúsiö hefuraö
óséöu boðist til aö sýna leikritið
sem Fugarder nú aö skrifa, en
það verður raunar fyrst sýnt i
Market Theater i Jóhannesar-
borg.
,,Ég fer aldrei utan fyrr en ég
er ánægður hér,” segir höfund-
urinn.
Hann segir þetta leikrit sitt
„pólitiskara” en nokkurt fyrri
leikrita sinna, ,,miklu bein-
skeyttara,hvaö sumum málum,
sem verið hafa I fréttum nýlega,
viövikur, svo sem Soweto.”
(Soweto er bærsvartra skammt
frá Jóhannesarborg þar sem
brutust út alvarlegar óeiröir
1976.)
Fugard segir sköpunargáfu
sina nærast á „þvi sama og
óánægjuna I Rússlandi, ofboðs-
legu kúgunarstjórnarfari.”
„Einhvern veginn hefur
mannsandinn þó hingað til lifaö
af (þessa kúgun)”, bætir hann
viö.
Þegar hann er spurður hvort
hann muni halda áfram að gera
það, svarar hann. „Ég er að
semja þetta leikrit af þvi aö ég
veit ekki svarið við þeirri
spurningu.”
„I upphafi átakanna i Soweto
varð mér ljóst að nú er komin
kynslóö svartra Suður Afriku-
manna sem hefur kastaö fyrir
borð umburðarlyndi, þolinmæði
og góðvilja foreldra sinna.”
Athol Fugard er þeirrar
skoðunar að fyrir atburöina i
Soweto hafi svartir Suður Af-
rlkumenn verið sér meira með-
vitandium hvitaeinstaklinga en
hvitir leyfðu sér að vera um
svarta. Þeir svörtu höfðu „séö
hvit andlitlengur”, eins og hann
kemst aö orði.
„Aðskilnaðarstefnan er sköp-
uð til að skapa skilningsleysi
milli hópa. Fólk hættir aö sjá,
hreinlega hættir aö sjá, svipaö
og að Þjóöverjar vissu ekki um
einangrunarbúöirnar á Hitlers-
timanum.”
Fugard ber saman reiði
Bandarikjamanna vegna
Watergate og afskiptaleysi
hvitra Suöur Afrikumanna
gagnvart máli blökkumanna-
leiðtogans Steve Biko, sem
særðist lifshættulega á höföi I
september i fyrra meðan hann
var i vörslu öryggislögreglunn-
John Kani (standandi) og Winston Ntshona i „Eyjunni” f uppfærslu
Charles Piayhouse I Boston.
,Ég hef aldrei skrifað neitt... annars staðar en I Suöur Afrlku’
ar. Það er „innibyrgð svört
sprengja” i Suður Afriku, sagði
hann.
„Ég held að möguleikarnir á
friösamlegum breytingum hafi
verið úr sögunni fyrir 15 árum.
Fólk hlustaöi ekki á mikla
hugsuöi eins og Govin Mbeke.”
Fugardá að baki starf I leikhúsi
við gerð leikrita eins og „Sizwe
Banzi” og „Eyjunnar”, sem
leikarar unnu meö honum.
FUGARD — vélvirkinn,
sjómaðurinn, heimspeklng-
urinn og leikritaskáldið...
Suðurafriska leikskáidið
Athol Fugard gat sér fyrst
orðstfr á aiþjóðavettvangi á
sfðasta áratug. Hann fæddist
1932 f Middleburg f Suöur Af-
rfku. Læröi vélvirkjun við
tækniskólann f Port Eliza-
beth og tók siðan háskólapróf
i heimspeki viö háskólann i
Höföaborg. Ifann var þrjú ár
i siglingum einkum til
Austurlanda fjær og samdi
fyrsta leikrit sitt „No Good
Friday” 1959.
Flest leikrit sem hann hef-
ur skrifað eftir það hafa
veriö ieikin f Englandi og
Bandarikjunum sem og i
hans eigin landi.
Leikrit Fugards eru uni
gildi einstakiingsins og
manniega viröingu, þolgæöi
og hæfileikann til aö lifa af
hörmungar. Uppspretta
þeirra eru kynþáttamálin i
Suður Afriku. En vinsældir
þeirra á alþjóöavettvangi
stafa af þeirri samúö og inn-
sýni, sem höfundurinn gæöir
þau.
Þau verk hans sem hvaö
viöast hafa veriö sviösett eru
„Th e Blood K not” (1961) um
tvo svarta háifbæöur, einn
dökkan og annan ijósari.
„Bosman og Lena” (1970)
um svört flökkuhjón um-
kringd drasli frá hvitu fólki,
og „SizweBanzierdáinn” og
„Eyjan” (1973).
Siöustu leikritin tvö samdi
hann i samvinnu viö leikar-
ana John Kani og Winston
Ntshona hjá ieikhópnum
Serpent Players i blökku-
mannahverfi Port Elizabeth,
sem Fugard hefur starfaö
meö sl. 10 ár.
„Sizwe Banzi” (jallar um
svartan Suður Afrikumann,
sem stclur vegabréfi myrts
manns og þar meö n’afni
hans til þess aö bjarga eigin
lifi. „Eyjan” er átakanleg
saga um tvo fanga i öryggLs-
fangelsi fyrir pólitlska af-
brotamenn i Suður Afriku á
Robben eyju. Þeir Kani og
Ntshona fengu Tony verð-
iaunin fyrir leik sinn i þess-
um tveim verkum á Broad-
way 1975.
Þaö leikrit Fugards sem
nú siöast hefur veriö sýnt i
Ncw York er „Statements
After an Arrest under the
lmmorality Act”. Þaö fjallar
um sorglegan endi ástar-
ævintýris hvits bókavaröar
og „litaös" skólastjóra (kyn-
blendings).
„Dimitos” eitt siöari
verka Fugards, var frum-
sýnt í London 1976 meö Paul
Scofield i aðalhlutverki.
Fugard er af irskum og
frönskum húgenottaættum i
karllegg en Búi i móöurætt.
Hann var sviptur vegabréfi
til þriggja ára 1969, en ann-
ars hefur hann getað feröast
aö vild vegna sýninga á leik-
ritum hans erlendis.
Eitt sinn sagöi hann i
blaöaviötali aö hann teldi
leikritun „baráttutæki". En
hann bætti við „i Suöur Af-
rlku stendur þeim engin ógn
af leikhúsi.”
Hann vinnur sér hægt. Hann
hóf samningu leikritsins sem
hann vinnur að nú fyrir 17 árum
þegar dóttir hans fæddist.
Fugard segir að Sheila kona
sin sem er ljóðskáld og rithöf-
undur, vinni svo hratt á ritvél-
ina sina að hann verði að vera
langt i burtu þegar hún skrifar
svo hann heyri ekki til hennar
og geti I rólegheitum hand-
skrifað leikrit sitt.
Rikisstjórnin hefur ekki til
þessa bannað leikrit Fugards,
bersýnilega af tveim ástæöum:
Sú f yrri er sú að leikrit hans eru
sett upp I litlum einkaleikhús-
um, en sú slðari sú að hann hef-
ur getið sér orðstir erlendis.
Fugard talar um „ótrúlega
hæfileika” svartra listamanna i
Suður Afriku. Hann skopast að
þvi aö leikhúsin hafi nýlega
verið opnuð svörtum jafnt sem
hvitum og bendir á að blökku-
menn geti samkvæmt lögum
enn ekki leikiö i sömu leikhús-
um oghvítir og fjölmargar aðr-
arhömlur séu enn i gildi i leik-
húsllfi.
Fugard hefur frá bernsku
talað tvö tungumál en skrifar
leikrit sin á ensku. Hann eignar
hæfileika sinn til þess aö brjót-
ast út úr siðum og venjum
hvitra Suöur Afrikumanna
móöur sinni,” sem er mjög
merkileg, sem er hreinn Búi.”
„Hún gekk i skóla i fimm eða
sex ár og er mér langtum fremri
i frjálslyndu hugarfari,” segir
hann.
Þegar Fugard heimsækir
móður sina á eliiheimili i Port
Elizabeth hellirhún sér svo yfir
stjórnina. „Hún fer svo svivirði-
legum oröum um forsætis-
ráðherrann að mér ofbýður,”
segir hann.
Þótt Fugardsegistaldrei hafa
átt heima í „skipulögöum trúar-
söfnuöi,” segist hann búa yfir
„trúarreynslu innst inni”. Leik-
rit hans mótast mjög af þessari
reynslu og ástrlöum hinna
sundruðu landa hans.
„Ég hef aldrei skrifaö orð
annars staðar en i Suöur Af-
riku,” sagði hann eitt sinn.
„Þetta land hefur gefið mér
allt. Ég verð að gefa eitthvað I
staöinn.”