Tíminn - 29.10.1978, Blaðsíða 10

10
Sunnudagur 29. október 1978
Sunnudagur 29.
Hver man ekki eftir gamla prestinum, sem
Halldór Laxness segir frá í sögunni af Ljósvik-
ingnum, prestinum, sem heimsótti Ólaf Kárason í
tugthúsið og trúði honum fyrir hve hann hlakkaði
til að heimsækja dóttur sina úti i Kaupmanna-
höfn. Þessi góði og gamli sálusorgari með stóra
nefið, kemur lika við sögu i Brekkukotsannál og
reyndar viðar i ritum Laxness, svo sýnt er að
hann hefur verið honum hugleikinn. Séra Jóhann
er heldur engin þjóðsaga, — nema að þvi leyti
sem stöku menn verða þjóðsagnakenndir vegna
sérstæðs persónuleika og að þvi leyti er séra
Jóhann iöngu orðinn þjóðsaga.
J [A1 N 1 SI K I N1 d: 11 P0LK
o
I I1 Tl M S1 iQ 11 ?A”
begar vi& hér á bla&inu frétt-
um nýlega af þvl, aö hérlendis
værinústaddur danskur ma&ur,
Thorkel Klerk, sem reyndar er
dóttursonur séra Jóhanns, —
þeirrar dóttur hans, sem hann
brá sér svo oft í heimsókn til, —
fannst okkur tilvaliö aö finna
hann aö máli og spyr ja hann um
afa sinn og ættfólk annað i leiö-
inni. Varö Thorkel Klerk, sem
er arkitekt og búsettur I Kaup-
mannahöfn, vel viö óskum okk-
ar og fundum viö hann og dætur
hans tvær aö máli á Hótel Sögu
á miövikudag i fyrri viku.
„Móöir mln, Guöriöur, var 29
ára, þegarhiin giftist fööur mln-
um”, segir Thorkel. „baö var
áriö 1912, en hún haföi áriö áöur
komið til Kaupmannahafnar frá
Edinborg, þar sem hún var I
tónlistarnámi, eða áriö 1911.
bar dvaldi hún hjá bróöur sln-
um, Vernharði Jóhannssyni, og
kynntist þá tilvonandi eigin-
manni sinum og fööur minum,
Jörgen Klerk. Vernharöur móö-
urbróöir minn var skipslæknir i
förum milli Danmerkur og
Ameriku um eins árs skeiö en
starfaöi annars sem læknir i
Mörköv I Danmörku og þaö
geröi hann I 50 ár, en hann dó 79
ára gamall. Hann var ókvæntur
allt sitt líf, en afskaplega sam-
viskusamur og vandaður maö-
ur. Hann minntimig mikiö á afa
minn séra Jóhann I hugsun og
orðfæri. bótthann tala&i dönsku
eins vel og Dani, man ég aö
hann sagðist ekki hafa lært a&
hugsa á dönsku, fyrr en eftir 20
ára dvöl í Danmörku, og þegar
mikils þurfti við greip hann til
Islenskunnar: Ef hann var aö
teljadropa i eitthvert lyf, mátti
heyra hann telja „einn, tveir,
þrir, fjórir...” ,,Ég nota blensk-
una þegar þaö á aö vera ná-
kvæmt”, sagöi hann.
Séra Jóhann
Ég er fæddur i Kaupmanna-
höfn og skiröur i Jesaja-kirkj-
unni áriö 1919. Afi minn var þá
staddur i Kaupmannahöfn og
Séra
Jóhann Þorkelsson
þaö var hann sem skiröi mig, en
guðfaöir minn var séra Friörik
Friöriksson. Auövitað man ég
ekki eftir þeim atburði. Ég
minnist séra Jóhanns fyrst,
þegar ég kom til Islands I fyrsta
sinn, en þaö var áriö 1921, þegar
ég var fjögra ára. Viö komum
hing'aö meö Gullfossi og bjugg-
.
S(
Meðan
Sláið fjórar flugur í einu höggi!
1. Ctvarp: FM-stereo /MW/SW/LW — mjög vandaö og næmt.
2. Magnari: 2x50 W músik — 100 Wött.
3. Segulband: Vandaö Casettutæki meö Dolby NR kerfi. Tiönisvörun CrO /FeCr: 40-14000riö.
4. Plötuspilari: Mjög vandaöur plötuspilari meö rafsegultónhaus, sem hefur aö geyma demants-
nál.semendist lOx lengur en safir. Vökvalyfta, mótskautun, hraöastillir meö ljósi
á disk, 33 og 45 snUningar.
Verð: 345.000.-
Hagstæð innkaup gera yður kleift að eignast þetta tæki,
sem á sér enga keppinauta.
BÚÐIN
Skipholti 19, Reykjavik.
Simi 29800.
um í hUsi afa viö Suöurgötu 8 um
sumariö. Upp frá þvi komum
við hingaö til Reykjavikur ann-
aö hvert ár og afi minn kom til
Kaupmannahafnar lika annaö
hvert ár og dvaldi þar yfir sum-
arið, en einu sinni allt árið.
Afi talaöi islensku viö okkur
börnin og þannig tókst okkur aö
komast niöur I málinu. Auövitaö
kynntist ég honum betur þegar
ég eltist og ég man sérstaklega
vel eftir komu minni til Islands
áriö 1932, en þá fór ég meö fööur
minum hingaö, vegna þess aö
hann var ráöinn til aö a&stoöa
viö uppbyggingu Islandsbanka,
en hann var bankastjóri við
Privatbanken. Siöast sá ég séra
Jóhann áriö 1938, en hann lést
árið 1943. -
Viö vorum tveir bræöurnir, ég
og Niels bróöir minn, sem nU er
hæstaréttarlögmaöur i Kaup-
mannahöfn. Séra Jóhann ræddi
mikiö viö okkur og kom viöa viö,
þvi öll sviö mannlifsins virtust
hónum jafn hugfólgin. Hann var
afar vel gefinn maður og haföi
feikimikla umgengnishæfileika,
og á tiðum gönguferöum sinum
um bæinn gaf hann sig á tal viö
bæjarbúa Ur öllum stéttum og
ræddi viö þá um allt milli him-
ins og jarðar. Ég man eftir aö
hann var sólginn lesari dag-
blaöa og jafnan tilbUinn aö hefja
vangaveltur viö okkur um þaö
sem i þeim stóö, meira aö segja
um muninn á stelpum og strák-
um, en ekki var algengt i þá
dága aö menn ræddu slikt viö
börn. Hann var lika gefinn fyrir
aðtefla.tefldigjarnanviö okkur
eða sjálfan sig og söng yfir
skákinni: „Aumingja riddarinn
minn, nú flýr kerlinginþln”, eöa
eitthvaö annaö, sem leikirnir
gáfu tilefni til. A árunum 1932-38
kynntist ég afa minum mest, en
þá var hann vei hress og fór
snemma á fætur dag hvern, og
fór í gönguferð, oft langa. Aður
en hann fór á fætur haf&i hann
gjarna mætur á að viö börnin
rökuðum hann. Hann liföi mjög
heilsusamlegu lifi, át mest skyr
eða skyrhræring og harói
uppáhald á kjöti, einkum leggn-
um, sem hann vann aö meö
vasahnifnumsinum. Égsáhann
aldrei veikan.
Lóa prests
Séra Jóhann varö ekkill áriö
1903 og uppfrá þvi bjó hann einn
meö börnum sinum og lang
lengst með buriöi móöursystur
minni. bau héldu þannig heimili
saman, hún kennari en hann
prestur, og mér verður oft hugs-
aö til hve merkilegt samband
þeirrahefur veriö, þarsem bæði
voru svo tengd bænum og bæj-
arlifinu og Ibúum þess. Hann
tók hvern ibúa þegar hann var
smábarn og skiröi hann og senn
fékk Lóa þetta barn til kennslu.
Séra Jóhann fermdi þaö svo og
kvaddi loks fyrir þeirra beggja
hönd viö giftinguna. Má nærri
geta hve þessi feögin hafa þekkt
fólkið 1 bænum náið og fylgst
með þvi, enda voru þau alveg
sérstakur hluti af bæjarlifinu
sjálf. Sambýli þeirra varöi i 40
ár.
Bóndasonur úr Bárðar-
dal
Séra Jóhann var fæddur 1851.
Hann kom til Réykjavikur áriö
1870, fátækur bóndasonur norö-
an Ur Bárðardal. Hann þótti
Hér má sjá Brynjólf Jóhannesson i hlut-
verki hins gamla og góðgjarna prests,
séra Jóhanns
hins vegar strax mjög bráöger
og efnilegur maður og þaö varö
tilþess a& áriö 1873 gafst honum
kostur á aö fara til prestsnáms i
Kaupmannahöfn á kostnaö
Reykjavikurbæjar. Hann kom
sem prestur aö Lágafelli áriö
1877 og tók þá strax til viö að
greiöa þessa námsskuld, en á
Lágafelli var hann til 1890, þeg-
ar hann geröist prestur i
Reykjavik.
Hann saidi börn sin öll til
mennta, til Kaupmannahafnar,
Englandsog Ameriku, þar sem
þau lögöu stund á læknisfræ&i,
tónlist og verkfræöi, og menn
mega undrast hvernig þessum
manni gat veriö þetta unnt, þvi
hann var ekki auöugur. Hins
vegar býst ég viö aö mikil bjart-
sýni hans og traust á guö og sig
sjálfan hafi gert honum þetta
mögulegt.
Hann flikaði litiö trú sinni, en
hann var mjög trUaður samt og
ég man að hann fór hvern
sunnudag til guðsþjónustu I
Kaupmannahöfn, þegar hann
var þar á ferö. Fórum við börn-
in þá gjarna meö honum og hon-
um fannst vænt um það, en
hvatti okkur aldrei eða þvingaöi
tíl þess. Eins geröi hann trúna
sjaldnastaðumræðuefni, en þaö
sem hann tala&i um haföi samt i
sér fólginn einhvern undirtón,
þannig aö þaö varö mönnum að
umhugsunarefni eftir á.
Aldrei sá ég séra ,T ‘'hann
predika. Hann hætti pre^ skap
árið 1924, en eigi aö siður gekk
hann oft i svartrihempu sinni og
meö pipukragann og þannig
minnist ég hans viö mörg tæki-
færi, þvi hann var g jarna sóttur
tíl gamalla sóknarbarna eftír
sem áöur. Hann var meö mjög
loönar augabrýr, en blíöleg
augu og sérkennilegt nef og
segja má aö Utlitiö hafiekki gef-
ið rétta mynd af þeim ljUfa og
hægláta manni, sem undir bjó,
og ekki kom i ljós fyrr en hann
fór að tala og hjartalag hans
kom I ljós.
Ég hitti Halldór Laxness nU á
dögunum, en i lýsingum hans i
skáldsögum hans af séra
Jóhanni, finnst mér ég sjá afa
minn kominn ljóslifandi.
Halldór kunni margt aö segja
mér af honum, til dæmis minn-
ist ég, að hann sagöi mér að
séra Jóhann hefði einhverju
sinni sagt, að nU væri hann orð-
inn svo gamall, aö hann ætti
aöeins tvennt eftir, aö fara til
himna og til Kaupmannahafnar,
— en hann langaöi til aö fara tíl
Kaupmannahafnar fyrst.
Draugagangur á
Reykjafelli
Eitt sinn var þaö um sumariö
1934 eða 1936, aö viö heimsóttum
Bjarna Asgeirsson á Reykjum.
Siödegis fórum viö krakkarnir
upp á Reykjafell og villtumst
þar. Oröiö var áliöið og full-
oröna fólkiö var oröiö hrætt um
okkur og var mikill fögnuður,
þegar viö loks komum heim.
Texti: Atli Magnússon
1978
11
íliillíli
Rætt við
Thorkel Klerk,
arkitekt frá
Kaupmannahöfn,
um afa hans,
séra Jóhann
Þorkelsson
l'veim dögum siðar las afi minn
upphátt Ur blaöi frásögn sem
bar fyrirsögnina „Draugagang-
ur á Reykjafelli”. Hann hló
mikiö og var ekki i vafa um aö
þaöheföum veriö viö, sem bóndi
einn, höfundur frásagnarinnar
hafði séö seint um kvöld á fjall-
inu, og færi hér betur, aö ekki
skyldu hafast viö draugar á
Mosfellsheiöi.
Éghef minnstnúsiöar i þessu
sambandi, frásagnar Laxness i
Innansveitarkróniku um villu
Guðrúnar Jónsdóttur og hugsaö
með mér hvort séra Jóhann
muni ekki hafa þekkt þá konu.
Afi minn sat löngum stundum
viö gluggann sinn i herbergi
sinu aö Suöurgötu 8, en þaöan
var Utsýni yfir bæinn. Haföi
hann oft klki hjá sér og gá&i til
mannaferöa.Oftsáhann þá vini
sínum og jafnaldra, sem Indriöi
hét, bregöa fyrir, og haföi þá
gjarna á orði hve gamall hann
Indriði væri oröinn, og ef hann
var minntur á aö þeir væri jafn-
aldrar, fannst honum ekki hægt
að berasaman hve sjálfur væri.
hann miklu unglegri og hraust-
ari.
Á dönsku reiðhjóli
Afi minn var eitt sinn sem oft-
ar i Kaupmannahöfn, 85 ára
gamall. Hann var vel ern og ég
man aö hann synti þá mikið
við ströndina og las mikið sem
áður. Ég minnist þess aö viö
höföum sumarhUs að láni, þar
sem mikiö var af ágætum bók-
um inni I læstum glerskáp og
ekki lét afi sig, fyrr en hann
haföi opnaö skápinn meö lagi.
Systurnar voru hræddar um að
þetta yröi uppvíst, en sá gamli
kvaö ekkert aö óttast og gekk
svo frá öllu á eftir að ekki varö
séö aö viö neinu heföi veriö
hróflaö. Hann fór allra sinna
feröa á reiðhjóli, þar til systurn-
ar loks bönnu&u honum þaö og
varö hann mjög óánæg&ur meö
þaö og benti á 91 árs gamlan
lögregluþjón i næsta hUsi, sem
enn hjólaði.
Sem fyrr segir lést hann I
Reykjavik 1943, þá 93 ára. Þá
flutti Þuriður móöursystir mln
til Kaupmannahafnar og bjuggu
þær móöir min saman til ársins
1969, þegar móöir min lést, nær
áttræð. Eftir þaö bjó Þurl&ur
hjá okkur konu minni, en siö-
ustu þr jU árin sem hún liföi, var
hUn á elliheimili. Hún lést nú
fyrir skömmu oger erindi okkar
á Islandi nú aö fá hana lagöa til
hvildar I íslenskri mold. HUn
var oröin 96 ára en afar ern og
talaöi vel dönsku, ensku, þýsku
og frönsku. Þannig varö allt
þetta fólk mjög gamalt og mér
finnst einkennandi aö þaö hélt
starfskrötum sinum fram á
hinstu stund.
,,At gá ind i folk með
træsko pá”
I Danmörku segjum viö um
þá sem létt eiga meö aö komast
Thorkel Klerk og dætur hans, Karoline og
Sophie
aö hjarta fólks, aö „de gar ind i
folk meö træsko pa”, og þannig
var afi minn. Ég minntist hans
um daginn, þegar ég heimsóttí
kirkjuna I Lágafelli og i Mos-
felli. Þá sýndi séra Birgir
Ásgeirsson mér reikningshalds-
bækur kirkjunnar fyrir árin
1878-90, eöa frá þeim tíma, þeg-
ar afi minn var þar þjónandi.
Hann var prestur aö Lágafelli,
en gegndi llka kapellunni aö
Mosfelli. Af þessum bókum
veröur séö, aö hann hefur haft
fyrirprestsskapinn 3-400 krónur
á ári, en tillag sóknarbarna var
mjög lágt, 4-5 krónur til prests
og kirkju, en sjálfur galt hann 8
krónur. Hvergi sá ég þess getiö
hvaö greitt var f yrir gref (run og
hvort menn gátu komist i
himnarann fyrir 6 krónur, — en
llkt heföi þaö veriö séra JtSianni
aö taka ekki neitt fyrir slika
þjónustu.
Ég er hér á ferö nú meö konu
mina Birgittu og tvær dætur,
þær Karoline og Sophie. Dæt-
urnar hafa haft mjög gaman af
aö koma hingaö, einkum finnst
þeim mikiö til um hverahitann i
Fossvaöi, finnst meira tíl um
hann en Gullfoss, þótt stórfeng-
legur sé. Meöal þeirra hlunn-
inda sem presturinn I Lágafelli
naut, var lika sérstakur hver,
sem mátti nota til þvotta og tíl
þess að baka i hverabrauö.
Kannski dæturnar hafi erft
þessa ást á hverum þaöan.
Nýogbetri
jarðarbeíjajógúrt!
Mjólkursamsalan I Reykjavík
N