Fréttablaðið - 21.02.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Þegar áform um Fljótsdalsvirkjun voru opinberuð 1998 reis upp alda mótmæla,
sem Landsvirkjun svaraði með mikilli fjöl-
miðlaumfjöllun og auglýsingaherferð. Þar
hófst söngurinn sem Friðrik Sophusson
syngur enn, þótt nú sé sungið með eilítið
blíðlegri raust en í byrjun. Söngurinn fjallar
um það að með álbræðslum á Íslandi leggj-
um við okkar af mörkum í baráttunni gegn
gróðurhúsaáhrifum, að virkjun íslenskra fallvatna sé
eilífðarvél, sem skili mengunarlausri orku með sjálf-
bærri aðferð, að framkvæmdir vegna virkjana hafi
borið uppi rannsóknir á náttúru hálendisins og þær
hafi verið tilefni metnaðarfyllstu uppgræðslu- og
ræktunarverkefna á hálendi Íslands. Þetta orðalag er
tekið úr auglýsingaherferð Landsvirkjunar frá haust-
dögum 1999 og svipar mjög til þess sem forstjórinn
Friðrik Sophusson hefur sagt í kynningarátaki því
sem nú stendur yfir til að afla fylgis við fyrirhugaðar
virkjanir í neðri Þjórsá.
Þeim áformum er nú mótmælt kröftuglega og um
síðustu helgi ályktuðu eldri borgarar í Skeiða- og
Gnúpverjahreppi gegn þeim. Málflutningur þeirra
hreyfir óneitanlega við fólki. Enda væri það mikið
hörkutól sem gæti ósnortið hlustað á Jón
Eiríksson bónda í Vorsabæ segja hvernig
það kemur við hjartað að sveitinni hans
gömlu skuli nú umturnað, – sveitinni sem
honum var kennt að elska og virða, – sveit-
inni sem hann hefur tekið þátt í að rækta, –
sveitinni sem honum þykir svo vænt um.
Þetta sagði hann í fréttum Stöðvar 2 sl.
sunnudag. Þar mælti líka Erlingur Loftsson
bóndi á Sandlæk. Hann sagðist ekki vilja
láta stimpla sig neinn afturhaldsmann,
hann væri sannarlega ekki á móti framför-
um og þvíumlíku, en honum þætti einhver
skynsemisskortur í öllum þessum ákafa. Speki þess-
ara öldnu heiðursmanna afhjúpaði nakta og nöturlega
skammsýni þeirra sem stýra stóriðjustefnunni.
Það rifjaðist upp fyrir mér hversu Friðrik lét það
fara í taugarnar á sér 1998 þegar mótnælendur beittu
„tilfinningarökum“, eins og hann kallaði það, í umræð-
um um virkjanir og álbræðslur. Nú velti ég því fyrir
mér hvort hann muni reyna að ráðast gegn tilfinning-
um þeirra Jóns, Erlings og Vilmundar bónda í Skeið-
háholti og innræta þeim þess í stað álbræðslu-spek-
ina, sem hann útlistaði í pistli hér á síðunni sl.
sunnudag, um hversu vel þeim vegnar sem kunna að
nýta sér góðærin?
Höfundur er alþingismaður.
Tilfinningarök eða speki Friðriks
Það voru athyglisverðar tölur sem birtust á dögunum um
flutninga Íslendinga innanlands
milli landshluta. Þar kom í ljós að
eftir viðamestu og dýrustu
byggðaaðgerðir í sögu þjóðarinnar
og einstakan uppgangstíma höfðu
45 fleiri Íslendingar flutt úr
Austfjarðakjördæmi en flutt höfðu
sig þangað. Vonandi er þetta ekki
vísbending um að þegar til kemur
hafi Reyðarál verið reist á röngum
forsendum: Það verði ekki til að
draga úr fólksflótta í kjördæminu,
heldur einungis til að skipta um
íbúa og laða útlendinga til starfa í
erlendri fabrikku þar sem framlag
Íslendinga yrði það eitt að leggja
til ódýrt rafmagn, jafnvel niður-
greitt af íslenskum skattgreiðend-
um! Þessi staðreynd ætti þó að
hringja viðvörunarbjöllum hjá
ýmsum þeim sveitastjórnarmönn-
um, sem nú sækjast eftir að leysa
söluskrifstofur framsóknarmanna í
iðnaðarráðuneytinu af hólmi og
bjóða álfurstunum hvers konar
fríðindi ef þeir bara vilji slá sig
niður hjá sér. Var ekki nýlega haft
eftir formanni verkalýðsfélagsins
á Húsavík að hann hefði nú þegar
108 útlendinga í félaginu? Hvaðan
á þá vinnuaflið að koma til að vinna
í væntanlegri álbræðslu Alcoa þar?
Man nokkur núna hvernig
Finnur Ingólfsson kynnti Ísland í
auglýsingabæklingum söluskrif-
stofunnar: Á Íslandi væri gnægð
ódýrs vinnuafls, sem bæði væri
vel menntað, þjált og auðsveipt,
þar væru mengunarreglur fáar og
rúmar og ótakmarkaða ódýra orku
að fá. Það var raunar rétt að árin á
undan hafði borið á töluverðu
atvinnuleysi og Íslendingar höfðu
dregist aftur úr nágrannaþjóðun-
um í launum, menn höfðu takmark-
aða tilfinningu fyrir þeim gæðum,
sem fólgin voru í ósnortinni
náttúru og umræðan um hnatt-
ræna hlýnum vegna iðnaðarmeng-
unar mannsins var á byrjunarreit.
Svo var líka komið að endimörkum
nýtingar auðlinda hafsins. Því var
ekki nema eðlilegt að menn litu til
orkunnar í fallvötnum og iðrum
jarðar, sem mögulegs aflgjafa
nýrrar framfarasóknar.
En skjótt skipast veður í lofti. Í
raun var skipt um hagkerfi í
landinu á síðasta áratug 21.
aldarinnar. Einkavæðingin og
aðlögun að evrópsku efnahagskerfi
með aðildinni að EES leystu úr
læðingi ótrúlega krafta og á
nokkrum árum breyttist þjóðfélag-
ið úr tiltölulega fábreyttu samfé-
lagi frumvinnslugreina í miklu
fjölbreyttara samfélag með
þjónustugreinar og hátækni í
öndvegi. Stærstan hluta 20. aldar
hafði íslenskt samfélag átt
ótrúlega margt sameiginlegt með
austantjaldsþjóðum: Hér var
ríkisgeirinn stærri en annars
staðar gerðist, og þar við bættist
hið mikla veldi SÍS, en einkageir-
inn tiltölulega lítill og vanmegnug-
ur. Stjórnmálaflokkarnir drottnuðu
yfir þjóðlífinu, þeir bjuggu til störf
og útveguðu fólki vinnu, greiddu
fyrir húsnæðislánum og viðskipta-
lánum og voru með nefið í hvers
manns koppi. En nú er öldin önnur.
Stóriðjustefna í anda Sovétríkj-
anna sálugu, þar sem örfáir
kommissarar taka ákvarðanir um
umturnun náttúrunnar í þágu
iðnvæðingar á ekki lengur við, hafi
hún nokkurn tíma verið hugsanleg
lausn á vanda þessarar þjóðar. Hið
frjálsa hagkerfi hefur reynst svo
frjótt við sköpun starfa að
stóriðjugeiranum er nánast
ofaukið og hann ryður úr vegi jafn-
mörgum störfum og hann skapar,
veldur spennu, þenslu og verð-
bólgu og skrúfar upp verðlag og
vexti, sem aftur bitnar á lífskjör-
um almennings. Meðan svo er
ástatt er miklu skynsamlegra að
geyma orkulindirnar til seinni
tíma. Þær hlaupa ekki frá okkur.
Þvert á móti. Þær eiga einungis
eftir að stíga í verði og ástæðu-
laust að offra þeim á útsöluverði
núna. Stóriðjumenn segja raunar
samningamenn okkar hafa náð að
tengja orkuverðið heimsmarkaðs-
verðinu á áli og þannig sé það
verðtryggt út samningstímann. En
verðið er ákveðið í amerískum
dollurum og sá gjaldmiðill hefur
verið í frjálsu falli mestallt
stjórnartímabil frjálshyggjumanna
Bush, svo að vafasamt er að
hækkun álverðs hafi gert meira en
að halda í við lækkun verðgildis
dollarans.
Allt ber því að sama brunni. Það
er ekki skynsamlegt að safna
hingað til lands öllum þeim
álverum sem löndin beggja vegna
Atlantshafsins eru nú sem óðast að
losa sig við. Það er skynsamlegt að
taka nú virkjanahlé eins og eitt
kjörtímabil og nýta þann tíma til
að ákveða hvað skuli fortakslaust
friða og geyma síðari kynslóðum
til ráðstöfunar, og forgangsraða að
því búnu þeim virkjunarkostum,
sem við teljum rétt að nýta til
mengunarlausrar iðju, sem er
reiðubúin að kaupa endurnýtan-
lega orku á hámarksverði. Þetta er
líka efnahagslega skynsamlegt, því
að það er full þörf á því að kæla
hagkerfið og koma því í jafnvægi.
Fái stóriðjujarðvöðlarnir til
þess umboð þjóðarinnar í kosning-
unum framundan að vaða um
landið eins og Gunnar Birgisson
um Heiðmörk, munu áhrif þess
ekki einskorðast við eitt kjörtíma-
bil, heldur binda þeir hendur okkar
og afkomenda okkar um ókomna
áratugi.
Stóriðjunni ofaukiðT
ilkoma netsins er líklega umfangsmesta bylting í daglegu
lífi sem orðið hefur um margra áratuga skeið, kannski
frá því að síminn kom.
Netið er vettvangur samskipta, tjáningar, upplýsinga-
leitar og alls kyns afþreyingar. Það hefur einfaldað ýmsa
hluti sem voru mun flóknari áður en það hefur líka flækt sumt sem
áður var einfalt.
Samskipti á netinu hafa haft gríðarleg áhrif og í þeim breytta
heimi er ekki bara hægt að hafa andlitslaus samskipti heldur einnig
samskipti undir fölsku flaggi. Þannig getur hver sem er farið inn á
samskiptasíðu eins og einkamal.is og þóst vera hver sem er, annar
en hann er, til dæmis 14 ára barn að bjóða fram blíðu.
Umræðan um kynferðislegt ofbeldi á börnum hefur verið mikil í
samfélaginu undanfarin misseri. Sú umræða á vitanlega að eiga sér
stað enda hefur þetta ofbeldi meðal annars lifað í skjóli þagnarinnar
frá örófi.
Frétt af tveimur drengjum sem lokkuðu eldri karlmenn með tál-
beituaðferð er áminning um þær hættur sem geta leynst á netinu.
Í ljósi umræðunnar í samfélaginu er í sjálfu sér ekkert skrítið að
einhverjum framtakssömum ungmennum detti í hug að veiða kyn-
ferðisofbeldismenn í gildru í skjóli netsins, eins auðvelt og það virð-
ist vera.
Hér kemur til kasta uppalendanna að upplýsa börnin bæði um
hættuna sem hægt er að skapa sér með svona gerðum og einnig þá
ábyrgð sem fylgir þeim. Sömuleiðis verða uppalendur að fylgjast
með og að einhverju leyti vera þátttakendur í því sem börn þeirra
aðhafast á netinu.
Þeir sem halda úti síðum sem hafa að markmiði að hafa milli-
göngu um kynni milli fólks verða einnig að axla ábyrgð. Rúna Sif
Harðardóttir, þjónustustjóri D3, sem annast umsjón vefsíðunnar
einkamál.is, segir í frétt hér í blaðinu að nauðsynlegt þyki að efla rit-
skoðun á samskiptavefjum á borð við einkamál.is. Rétt væri einnig
að skoða hvort kröfur um að fólk geri grein fyrir sér með óyggjandi
hætti á samskiptavefjum sem þessum séu nægilegar. Í áðurnefndri
frétt kemur fram að aðgerðaráætlun fyrir vefinn einkamal.is sé í
vinnslu. Fréttin af drengjunum tveimur ýtir vonandi við fleirum að
gera slíkar áætlanir.
SAFT-verkefnið hefur þann tilgang að vinna að öruggari netnotk-
un barna og unglinga. Auglýsingaherferðir á vegum þess verkefn-
is hafa beinst beint gegn börnunum sjálfum og verið áhrifaríkar.
Sömuleiðis er vefsíðan saft.is hafsjór fróðleiks fyrir uppalendur
sem vilja stuðla að öruggri umgengni barna sinna við netið.
Barnaklám er ein mesta skuggahlið netsins. Það vita börnin sjálf.
Það er hlutverk uppalenda að gera börnunum grein fyrir því að það
er ekki í þeirra höndum að uppræta þennan óhugnað.
Andlitslaus sam-
skipti á netinu
„Í ljósi umræðunnar í samfélaginu er í sjálfu sér ekkert
skrítið að einhverjum framtakssömum ungmennum
detti í hug að veiða kynferðisofbeldismenn í gildru.“