Tíminn - 20.01.1980, Blaðsíða 9

Sunnudagur 20. janúar 1980
9
iJit'IÍ'li
Jón Sigurðsson:
NORRÆNT MÁLAÁR
Norrænu félögin á öllum
Noröurlöndunum hafa ákveöiB
aögangast fyrir þvi aö á árinu
1980 veröi lögö á þaö áhersla
aö kynna sérstaklega þau
tungumál sem á Noröurlönd-
um eru töluö, rekja fyrir al-
menningi mikilvægi þeirra i
þjóöli'fi og menningu og vekja
athygli á stööu þeirra i heimi
nútimans. Þá er og ákveöiö aö
leggja áherslu á þaö sem sam-
einar Noröurlöndin sem
menningarsvæöi, meö tilliti til
tungumálanna, og reyna aö
auka skilning almennings á
þvi hversu mikiö tengir þessar
þjóöir og er þeim sameiginlegt
i þessum efnum, — um fram
þaö sem skilur þær aö.
Af mjög mörgum ástæöum
er hiö „norræna málaár”
timabært verkefni af hálfu
áhugamanna um norrænt
samstarf og menningu. í
heimi nútimafjölmiölunar, al-
þjóöasamskipta og tækni
hefur aöstaöa þeirra tungu-
mála, sem fáir mæla, versnaö
aö ymsu leyti. Þau tungumál
sem foröum liföu góöu þroska-
lifi i fámenni og „æskilegri”
einangrun standa nú and-
spænis stööugum atlögum
stærri og voldugri málheilda.
Þannig er ofurveldi
ensk-ameriskunnar á okkar
dögum allt annaö og meira en
forræöi latneskrar tungu var
um aldir, — eöa dönskunnar
sem á sinum tlma þótti „fin”
hér á landi.
Meginmunurinn er i' þvi
fólginn aö áöur snertu mál
„læröra” manna eöa „heldri”
manna aöeins fámennan
minnihlutahóp, forréttinda-
fólk, i þjóöfélögunum. Þaö má
aövisusegjafrá þjóöernislegu
sjónarmiöi aö það hafi veriö
nógu illt undir aö búa, en nú á
dögum flæöir hið máttuga „al-
þjóöamál” inn fyrir hvers
manns dyr, albúiö aö yfirtaka
öll þau samskipti manna sem
yfirleittfarafram á mannlegu
máli.
Aðstaða
„minni-
hlutamálanna”
Enda þótt Islendingum
kunni aö þykja þaö ótrúlegt
verður ekki i fljótu bragöi séö
aö tungumál hinna fjölmenn-
ari Norðurlandaþjóöa hafi
staðist þessa innrás betur en
islenskan. 1 hinum skandi-
navísku þjóötungum er nú
oröiðmiklu meira um tökuorð
og alls kyns innflutning frá
ensk-ameriskunni en nokkru
sinni hefur oröiö i munni eöa
huga íslenskra manna. Aö
nokkru er þetta þvi aö kenna
að forystumenn i menningar-
málum þessara þjóöa hafa
tiökað mikiö „frjálslyndi” I
þessum efnum, meö þeim af-
leiðingum að stéttamunur I
andlegum efnum hefur stór-
aukist með þjóöunum.
Oörum þræöi hlýtur „nor-
rænt málaár”, að veröa til
þess að vekja sérstaka athygli
á þessari aöstöðu tungumála
hinna fámennari þjóöa, en I
þeim hópi teljast að sjálfsögöu
allar Noröurlandaþjóöirnar.
Og hjá þvi getur ekki heldur
fariðað slikt framtak norrænu
félaganna verði til þess aö
leiöa athyglina sérstaklega aö
aöstööu „minnihlutamál-
anna” á Noröurlöndunum
sjálfum, en i þeim hópi er
vitaskuld móöurmál okkar ís-
lendinga.
„Norrænu málaári” er þó
ekki siöur ætlaö að veröa til
þess að sýna fram á það
hversumikiö þaö ersem teng-
ir þessar þjóöir og er þeim
sameiginlegt i menningu ahri.
Segja má aö þaö sé auövelt
fyrir Dani, Norömenn, Svlaog
sænskumælandi Finnaaö sýna
fram áskyldleika i tungutaki.
Slikt er aö sönnu erfiöara þeg-
ar kemur aö öörum þjóöum
Norðurlanda. Þannig þarf t.d.
nokkra málfræöilega þekk-
ingu til þess aö sjá i hendi sér
hinn mikla skyldleika tungu-
mála þessara þjóöa viö fær-
eysku og fslensku. Fiestum Is-
lendingum og Færeyingum,
sem komnir eru til vits og ára,
mun liggja þessi skyldleiki I
augum uppi, en ástæða er til
aö ætla aö hiö sama eigi ekki á
sama hátt viö um hinar
þjóðirnar.
Sérstaöa Finna, Sama og
Grænlendinga er aö sjálfsögöu
alger iþessum efnum, en þeim
mun mikilvægara er fyrir nor-
rænt samstarf yfirieitt aö
kynna tungumál þeirra sem
best og sem viöastá hinu nor-
rænasvæöi m.a. i þvi skyni aö
auka skilning fólks á aöstööu
þeirra og þvi sem þrátt fyrir
allt tengir og sameinar.
Tungan er
fjoreggið
Við íslendingar ættum
reyndar ekki aö vera i erfiö-
leikum meö aö skilja þessa
sérstööu. Þegar íslendingar
tala saman móöurmál sitt svo
aö til heyrist, i Skandinavfu,
er þaö alinenn reynsla aö aör-
ir halda að þar séu Finnar á
ferö. Þrátt fyrir hinn sögulega
og menningarlega skyldleika
er tunga okkar svo frábrugöin
þvi sem oröiö er i
skandinavisku málunum aö i
fljótu bragöi og á aö hlýöa
viröist þar engin tengsl aö
finna.
Og sannleikurinn er sá,
þrátt fýrir allt tal manna um
þjóöernislega þröngsýni eöa
borgaralega hleypidóma, aö
Islendingar veröa aö hafa þaö
hugfast aö þaö er um f ram allt
Islensk tunga sem er fjöregg
okkar sem þjóöar. Hún tengir
aUar aldir Islands byggöar i
eina heiid, meöan kröfur eru
geröar um málnotkun og
tungutak. Og hún tengir
saman allt þjóöfélagiö i eina
heild á liöandi stund, meöan
komist er hjá þvi aö oröa-
foröinnveröi meiraeöa minna
„alþjóölegur”. Þannig
veröum viöi þessum efnum aö
ástunda skynsamlega ihalds-
semi og hreintungustefnu,
ekki sist nú er þrýstingur ,,al-
þjóöamálsins” eykst án viö-
stööu.
Sérstaða
í samstöðu
„Norrænt málaár”á að geta
aukiö þrek okkar I hinni
óendanlegu sjálfstæöisbaráttu
okkar, meö þvi aö beina at-
hyglinni að sérstööu og sam-
stööu Noröurlandamanna aö
þvi er aö tungumálunum lýt-
ur. Þetta er sérstakt tækifæri
til að læra af öörum sem eiga
viðsvipuö vandamálaö lifa,—
og jafnvel til aö miöla þeim
einhverju af okkar reynslu.
Samstarf Norðurlandaþjóð-
anna er án efa nánasta og við-
tækasta samstarf sem þekkist
meöal sjálfstæðra þjóöa i
heiminum, og til þess er viöa
litiö meö viröingu og aödáun.
Og þaöer ef til vill einmitt gott
dæmi um þetta samstarf aö
þaö getur einnig náö til svo
viðkvæmra og sérstæöra viö-
fangsefna sem tungumálanna,
— sem þóerusá þátturinn sem
einkum greinir þessar þjóöir
aö og skiptir hinum norræna
hópi I smærri einingar.
En vegna þess aö allar þess-
ar þjóöir eiga viö sams konar
vanda aö lifa i heimi nútim-
ans, vegna þess aö þær vilja
allar halda sinum sérkennum
innan samstarfsins og ávaxta
sinn arf innan heildarinnar,
verður „norrænt málaár” ein-
mitt veröugt og timabært
verkefni sameiginlegrar við-
leitni.
menn og málefni
EFLUM TÍMANN
Sjálfboðaliðar hringi i sima
86300 eða 86538, Siðumúla 15
Reykjavik, á venjulegum skrif-
stofutima.
Þeim sem senda vilja framlög
til blaðsins er bent á að giró-
seðlar fást i öllum pósthúsum,
bönkum og sparisjóðum. Söfn-
unarreikningurinn er hlaupa-
reikningur nr. 1295 i Samvinnu-
bankanum.
Styrkið Tímann
Fyllið út þennan seðil og sendið til Tímans
í pósthólf 370, Reykjavík
Ég undirritaður vil styrkja Timann með
þvi að greiða i aukaáskrift
[ | heila Q hálfa á mánuðÍ
Nafn____________________________________________
Heimilisf.--------------------—— —--------------
____________________________________________Simi