Fréttablaðið - 19.04.2007, Qupperneq 76

„Í rauninni er ég fremur jarðbundinn maður, en ég á tvo árganga af
Populær Mekanik, sem ég skoða oft í einverunni á kvöldin og rakst
þar á þessa bráðsnjöllu teikningu af vængjum sem ég svo smíðaði úr
naumum efniviði. Dálítið síðan smíðinni lauk, en það var ekki fyrr en
í haust að ég fór að nota þá að ráði.“ Á þessum orðum hefst smásagan
Vængmaður eftir Gyrði Elíasson (úr safninu Bréfbátarigningin). Þetta
er eins snjallt upphaf á smásögu og hugsast getur og hefur alla kosti
formsins – smásagan hefur ekki tíma til að breiða úr sér eða draga
upp mikla sviðsmynd og raða þar niður persónum, hún verður að grípa
lesandann strax og koma sér að efninu. Í þessum tveimur málsgrein-
um höfum við kynnst bæði sögumanni og aðstæðum svo vel að okkur
kemur ekki á óvart að frétta það í framhaldinu að það sé engin holl-
usta að fljúga eftir kvöldmat eða að vængmaðurinn kjósi helst að hafa
Stjörnufræði Björns Jenssonar Latínuskólakennara með sér á fluginu.
Maxim Biller, merkilegasti núlifandi smásagnahöfundur Þjóðverja,
segir í nýlegri grein að helsti kostur smásögunnar sé sá að hún taki les-
andann alvarlega. Hún þykist ekki ætla að veita honum endurmenntun
í mannkynssögu eða hagfræði eða birta honum heilan heim. Eitt tilsvar
hér, höfuðhneiging þar, ein kæruleysisleg handahreyfing og ímyndun-
arafl lesandans hrekkur í gang. Strangt til tekið veit lesandinn eftir
lestur smásögu minna en áður, ef eitthvað er, hún er enginn kvöldskóli.
En góð smásaga er eins og leiftur, eitt andartak vitrast okkur örlög-
in einsog þegar tvinna er kippt í gegnum nálarauga svo notuð sé líking
frá Kafka, og við vitum að lífið er eintóm örvænting eða bara gleði og
hamingja, allt eftir því hvernig sagan hittir okkur fyrir.
Smásagan hefur vissulega ekki notið sannmælis á bókamarkaðn-
um. Útgefendur hafa litið hana hornauga, ef eitthvað er, smásagna-
höfundur er í þeirra huga heftur skáldsagnahöfundur, smásagan inni-
stæðulaus ávísun á heim sem eftir er að skapa. En í raun er þessu öfugt
farið. Smásagan er óútfyllt ávísun á sagnabanka lesandans. Heming-
way sagði eitt sinn að besta verk hans væri þessi smásaga: „Til sölu:
Smábarnaskór, aldrei notaðir.“ Lesandinn býr til söguna, smásagna-
höfundurinn réttir honum bara kompás og sendir hann út í heim, án
þess að segja honum frá segulskekkjunni. Blaðið Guardian bað núna í
vor nokkra höfunda að semja sögu í anda Hemingways og mátti hafa
gaman af sumum tillögunum, einsog hjá David Lodge: „„Epli?“ „Nei.“
„Smakkaðu!“ „ADAM?“ „Ó Guð.““
Þetta eru æfingar, en grundvallarreglan er sú sama, lesandinn á leik.
Biller segir að uppáhaldssaga sín sé eftir Charles Bukowski: George
liggur drukkinn og órakaður í húsvagninum sínum og Constance
kemur inn og segist hafa yfirgefið sinn prúða eiginmann, af því hann
vildi aldrei horfa á hana nakta hvort sem er. George er almennileg-
ur við hana í smástund, en lemur hana svo og leggur síðan lúinn höfuð
hennar í kjöltu sér. Þegar hann er sofnaður fer hún aftur til prúða eig-
inmannsins og segir: Saknaðirðu mín, baby?
Smásagan læst ekki vera heill heimur, en hún hefur allan heiminn
að baksviði og við sjáum hann í leiftri hennar. Við höldum af stað með
vængmanninum, glerhiminninn tekur á móti okkur og það er gott að
hafa stjörnufræðina í lúnum spjöldum til að glöggva sig á sjöstirninu
og blaka vængjunum ofurhægt. Að fluginu loknu brjótum við vængina
snyrtilega saman ofan í leðurkassa. Og getum alltaf tekið þá upp aftur
og haldið af stað.
Lof smásögunnar
16 17 18 19 20 21 22
Draumalandið
eftir Andra Snæ Magnason
Strandgata 50, Hafnarfirði. Miðasala
í síma 555 2222 og á www.midi.is
Frumsýning
16.mars föstudagur kl. 20:00
22.mars fimmtud. 2.sýn kl. 20:00
23.mars föstud. 3.sýn kl. 20:00
24.mars laugard. 4.sýn kl. 20:00

„ÞAÐ ELSKA ALLAR KONUR HEIMSFRÆGA MENN“
GRETTIR

Miðasala 568 8000
www.borgarleikhús.is
grettir.blog. is