Fréttablaðið - 18.08.2007, Síða 64

Þ
að var maður í Reykja-
vík, Þorlákur Guðmunds-
son, sem neitaði að tala
íslensku þegar hann kom
fyrir dóm í Reykjavík
árið 1790. Þorlákur átti
að tala máli eiginkonu sinnar í deilu
sem hún átti í við eiginkonu kaup-
manns í bænum. Eiginkona hans mátti
ekki verja sig sjálf því hún var kona.
Þorlákur vildi fá allt þýtt úr íslensku
yfir á dönsku fyrir dómnum því hann
sagðist ekki skilja íslensku. Hann var
handverksmaður sem vann hjá Inn-
réttingunum við að lita ull. Dómarinn
sagði að þetta væri bara bull því Þor-
lákur gæti alveg talað og skilið sitt
eigið móðurmál. Þorlákur vildi með
þessu sýna að hann væri fínn og
menntaður maður sem gæti talað og
skilið dönsku; samt var hann bara
venjulegur alþýðumaður,“ segir
Christina á skrambi góðri íslensku
sem hún lærði þegar hún var au-pair-
stúlka hér á landi fyrir tuttugu árum.
Hún segir söguna af Þorláki vera
lýsandi fyrir þá niðurstöðu sína að
Reykvíkingar á átjándu og nítjándu
öld hafi verið undir meiri dönskum
áhrifum en aðrir landsmenn. Sagn-
fræðingurinn fór yfir meira en hundr-
að dánarbú Reykvíkinga sem voru
uppi á þessum tíma og komst að því að
margir þeirra áttu evrópska og borg-
aralega hluti eins og spegla, gardínur,
hárkollur, gyllta stóla og aðra slíka
muni. „Það var ekki bara elítan í
Reykjavík sem átti þessa hluti heldur
líka bændur, fiskimenn, húsmenn og
iðnaðarmenn. Almúginn úti á landi átti
ekki svona fína hluti, nema kannski
helst kaupmennirnir,“ segir Christina
og bætir því við að tilgáta hennar sé sú
að þessir munir hafi verið notaðir til
að skapa borgarmenningu í Reykja-
vík. Christina ræddi meðal annars
þessa niðurstöðu sína á norrænu sagn-
fræðingaþingi sem haldið var í
Háskóla Íslands fyrr í mánuðinum.
„Auk þess byrjaði almúginn í
Reykjavík að tala dönsku í auknum
mæli og að blanda dönskum orðum
saman við íslenskuna,“ segir Christ-
ina. Hún segir að byrjað hafi verið að
gagnrýna þessa þróun í bænum undir
lok átjándu aldar. „Reykjavík var talin
vera Sódóma, menn drukku of mikið,
þóttu tala lélega íslensku: borgin þótti
almennt séð vera orðin of dönsk.“ Hún
segir að haldið hafi verið áfram að
gagnrýna dönsku áhrifin í Reykjavík
alla nítjándu öldina, meðal annars Jón
Thoroddsen í fyrstu íslensku skáld-
sögunni, Pilti og stúlku, árið 1850.
Christina hefur að mestu helgað sig
rannsóknum tengdum Íslandi síðast-
liðin ár en áhuginn á landinu kviknaði
í fyrstu Íslandsferðinni.
„Ég varð mjög vonsvikin þegar ég kom
fyrst til Íslands. Ég var búin að lesa
svo mikið um hvað Ísland væri fallegt
en þegar ég steig út úr flugvélinni
fannst mér eins og ég væri komin á
tunglið. En núna finnst mér þessi
mikla auðn sem er einkenni á landinu
vera falleg,“ segir Christina.
„Það var allt öðruvísi fyrir mig að
búa hér en í litla bænum sem ég er frá
í Danmörku, Fredriksverk, sem er tut-
tugu þúsund manna bær norðan við
Kaupmannahöfn. Reykjavík er stór-
borg í samanburði. Hér voru allir á
bílum og fólkið pældi mikið í nýjustu
tísku. Eina fólkið sem notaði lopapeys-
ur voru útlendingarnir. Þetta er
kannski svipað í dag með flíspeysurn-
ar: það eru eiginlega bara útlendingar
sem sjást í flíspeysum í Reykjavík.“
„Mér fannst Ísland miklu ameríkanis-
eraðra en Danmörk og það hefur
ágerst síðan. Ég kom hingað til lands í
sumar með manni frá Bandaríkjunum
og hann sagði að sér liði bara alveg
eins og hann væri heima hjá sér. Þessi
skoðun hans breyttist svo þegar við
fórum út á land,“ segir Christina.
Christina skýrir þessi amerísku
áhrif meðal annars með því að Íslend-
ingar tali svo góða ensku betri en
Danir – og sæki því meiri menningu til
Bandaríkjanna. Hún segir að banda-
rískar bíómyndir komi miklu fyrr í
bíóhús á Íslandi en í Danmörku.
„Kannski eru Danir líka svona latir,
þeir nenna hugsanlega ekki að læra
ensku eins vel og Íslendingar sem mér
finnst að lifi lífinu ofboðslega hratt og
séu mjög duglegir. Það gengur allt út á
að vinna, vinna og vinna og Íslending-
ar tala alveg ofboðslega mikið í gems-
ana sína,“ segir Christina.
Christinu finnst áhugavert að bera það
saman hvernig Íslendingar hafa tekið
bandaríska menningu og blandað
henni saman við sína á tuttugustu öld,
svipað og þeir gerðu við danska og
evrópska menningu á 18. og 19. öld.
„Mig langar til að rannsaka menning-
artengsl Danmerkur og Íslands síðast-
liðin 200 ár: viðhorf Íslendinga til
Dana á tímabilinu og hvernig þau hafa
breyst. Ég ætla að sækja um styrki til
að skrifa þessa sögu. Ef ég geri það næ
ég kannski að varpa einhverju ljósi á
það af hverju Ísland er ameríkanis-
eraðra en Danmörk,“ segir Christina.
Hún segir að hins vegar sé afar erf-
itt að fá styrki til sagnfræðirannsókna
og því sé ekki öruggt að hún geti skrif-
að um efnið. „Hugvísindamenn hafa
alltaf úr minna og minna fé að spila.
Það er til dæmis búið að leggja niður
sex stöður í sagnfræði við Kaupmanna-
hafnarháskóla. Það á allt að vera arð-
bært í dag og þess vegna er peningun-
um frekar varið í vísindi og viðskipti
en í hugvísindi sem ekki eru talin pen-
inganna virði. Við getum ekki bara
hugsað og framkvæmt út frá hagræn-
um sjónarmiðum. Mér finnst þetta
slæm þróun því hlutverk sögunnar er
mikilvægt í lýðræðisríkjum. Sagn-
fræði getur til dæmis varpað ljósi á
hvað það er að vera Íslendingur eða
Dani. Þetta er mikilvægt, til dæmis í
þjóðernisumræðunni sem nú fer fram
í Danmörku,“ segir Christina.
Christina hefur komið til Íslands
reglulega síðan fyrir tuttugu árum, ef
frá eru talin síðustu fjögur árin.
Henni finnst að Reykjavík sé orðin
mjög stór og hafi breyst til hins verra.
„Mér finnst svakalegt hvað það hefur
verið byggt mikið í borginni. Margar
af þessum svörtu nýbyggingum í
borginni eru svo ljótar, en það sama
hefur gerst í Danmörku. Mér finnst
mesta sálin enn vera í miðborginni.
En það er kannski líka vegna þess að
ég er sveitastúlka og hef ekki smekk
fyrir þessum arkitektúr,“ segir
Christina.
Í bílferð um Laugaveginn og Borgar-
túnið benti blaðamaður Christinu á að
á næstunni ætti að rífa húsin við
Laugaveg 4 til 6 og byggja tvö þúsund
fermetra steinsteypt hús. Christinu
finnst þetta slæm þróun. „Ef Íslend-
ingar rífa öll þessi gömlu hús þá munu
þeir smám saman gleyma því hverjir
þeir eru og hvaðan þeir koma. Reykja-
vík er ekki Hong Kong eða Singapúr.
Ferðamenn koma ekki til Íslands til
að skoða skýjakljúfa eða glerhýsi;
þau eru úti um allan heim. Íslending-
ar verða að varðveita þá sögu og þau
hús sem þeir eiga. Það sem fólk tekur
eftir þegar það kemur til Íslands eru
gömlu húsin með bárujárnsplötunum.
Ég hef til dæmis aldrei séð svona hús
í Danmörku,“ segir Christina.
Að hennar mati ætti að byggja hús
í Reykjavík sem passa betur inn í
umhverfið en háhýsin. „Ef menn ætla
að byggja ný hús þá þurfa þau að vera
sérstök og falleg og kannski íslensk-
ari en þetta.“ segir Christina. „Sama
þróun hefur átt sér stað í Danmörku
þar sem stundum er sagt að hús
standi í veginum fyrir framförum: ég
skil ekki hvernig hús getur gert það,“
segir sagnfræðingurinn sem er afar
spenntur fyrir því að reyna að halda
áfram rannsóknum sínum á Íslandi
og Íslendingum.
Ef Íslend-
ingar rífa
öll þessi
gömlu hús
þá munu
þeir smám
saman
gleyma
því hverjir
þeir eru
og hvaðan
þeir koma.
Reykvíkingarnir vildu vera
eins og danskurinn
Danski sagnfræðingurinn
Christina Folke Ax rann-
sakaði dánarbú Reykvík-
inga á átjándu og nítjándu
öld og komst að því að
erlend áhrif voru meiri í
höfuðborginni en annars
staðar í landinu. Henni
finnst Ísland vera amerík-
aniserað og að Reykjavík
hafi breyst til hins verra á
tuttugu árum. Christina
sagði Inga Frey Vilhjálms-
syni frá rannsóknum
sínum og hugmyndum um
Ísland.