Fréttablaðið - 19.09.2007, Blaðsíða 20

greinar@frettabladid.is
Nú verður ekki lengur hjá því komist að viðurkenna að loftslagsbreytingar eru
staðreynd. Tugmilljónir manna munu
flosna upp og lenda á vergangi verði ekki
dregið úr losun gróðurhúsalofttegunda hið
fyrsta. Vísindasamfélagið er einhuga um
að helminga verði útblástur í heiminum
fyrir miðja þessa öld miðað við 1990.
Enn eru þó nokkrar eftirlegukindur
eftir sem ekkert vilja aðhafast. Eftir að hafa um
áraraðir vitnað í hvern tóbaksvísindamanninn á
fætur öðrum um markleysi loftslagsbreytinga
vitna nú sumir hægrimenn ákaft til skrifa Bjørns
Lomborgs – sem ekki dregur loftslagsbreytingar
í efa. Heldur er kenning Lomborgs sú, að hvað
sem loftslagsbreytingum líði, þá borgi sig ekki að
gera neitt í málinu – það þýði ekkert og sé alltof
dýrt. Að hans mati eru önnur vandamál meira
knýjandi. „Svo skal böl bæta að benda á eitthvað
annað,“ er rökfærsla Lomborgs.
Til allrar hamingju eru slík sjónarmið ekki
lengur ráðandi meðal hægrimanna. Angela
Merkel, kanslari Þýskalands, hefur tekið forystu
um alþjóðlegar aðgerðir um framhald
Kyoto-bókunarinnar. Annar hægrimað-
ur, Fredrik Reinfeldt, forsætisráðherra
Svíþjóðar, beitir sér nú fyrir hækkun
bensínskatts til að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda og telur lofts-
lagsmálin mikilvægasta viðfangsefni
sinnar ríkisstjórnar. Leiðtogi íhalds-
manna í Bretlandi keppir nú við Gordon
Brown um hylli kjósenda með yfirboð-
um í loftslagsmálum. Sennilega er Geir
H. Haarde eini leiðtogi hægrimanna í
Evrópu sem enn hefur ekki látið að sér
kveða í umræðu um loftslagsmál. Skýringin er
vafalaust sú að innan Sjálfstæðisflokksins eru
áhrifamiklir einstaklingar sem ekki má styggja
og geta ekki viðurkennt að þeir höfðu rangt fyrir
sér þegar þeir trúðu málpípum olíurisans Exxon
Mobil. Þessir menn eru nú komnir í sömu stöðu
og gömlu kommarnir sem ekki vildu viðurkenna
tilvist Gúlagsins en töluðu þeim mun meira um
illvirki Bandaríkjamanna. Lomborg er þessum
hægrimönnum huggun harmi gegn – en það
verður skammgóður vermir.
Höfundur er formaður
Náttúruverndarsamtaka Íslands.
Svo skal böl bæta
Fátt er um góðar fréttir af sviði hagstjórnar þessa dagana.
Verðbólga er á uppleið og
viðskiptahalli vaxandi á nýjan
leik. Fullkomið ráðleysi virðist
ríkja á stjórnarheimilinu í bland
við afneitun og ráðherrum verður
það helst fyrir að kenna annað
hvort Seðlabankanum, krónunni
eða bara einhverju öðru en
ríkisstjórninni um.
Til að bíta höfuðið af skömm-
inni gengur nýskipaður viðskipta-
ráðherra á undan með vondu
fordæmi og talar gjaldmiðil
þjóðarinnar niður. Þar heggur sá
er hlífa skyldi. Viðskiptaráðherra
eða ríkisstjórnin í heild getur haft
þá skoðun að tími þess að reka
sjálfstæða hagstjórn með eigin
gjaldmiðli og efnahagslegum
stýritækjum sé liðinn. En það
verður að gera þá kröfu að
áhrifamenn ræði um slíka hluti af
lágmarksraunsæi og þekkingu,
virði þá staðreynd að það að kasta
krónunni getur vegna eðlis
þeirrar aðgerðar aldrei orðið til
lausnar bráðavanda í hagstjórn
og er flóknara mál en kann að
virðast í fyrstu.
Innganga í Evrópusambandið,
hvað þá upptaka evru í kjölfarið,
er langt ferli. Fyrst þyrfti að taka
til skoðunar, ræða og helst kjósa
um, hvort þjóðin vildi leggja upp í
slíkan leiðangur. Í öðru lagi fara í
viðræðurnar sjálfar og ná þar
niðurstöðu. Í þriðja lagi að bera
samningsniðurstöðuna undir
þjóðina. Þó aðild yrði samþykkt
hér þarf einnig til samþykki og
fullgildingu allra aðildarríkja
ESB, sem nú eru víst 27. Að því
loknu færi í hönd reynslutími þar
sem Ísland yrði að sanna að
efnahagsmálin væru í fullnægj-
andi jafnvægi og við fær um að
uppfylla öll skilyrði fyrir
inngöngu í myntbandalagið og
upptöku evru. Með öðrum orðum:
margra, margra, margra ára ferli
og á meðan þurfum við í öllu falli
að notast við krónugreyið. Ætli sé
þá ekki í þágu þjóðarhags að
áhrifamenn reyni að viðhalda
tiltrú á gjaldmiðlinum fremur en
tala hann niður? Leitin að
sökudólg þjónar sömuleiðis
engum tilgangi. Allra síst er við
hæfi að ríkisstjórnin, er fylgir
fram óbreyttri stjórnarstefnu frá
þeirri sem hefur orsakað hér
stórfellt jafnvægisleysi í efna-
hagsmálum, kenni öðrum um.
Varðandi hugsanlega upptöku
evru, að ekki sé nú talað um
einhliða og án undangenginnar
aðildar að Evrópusambandinu, þá
legg ég til að viðskiptaráðherra
og þess vegna ríkisstjórnin öll
fari á námskeið hjá Ingimundi
Friðrikssyni seðlabankastjóra.
Hann fer á afar yfirvegaðan og
málefnalegan hátt yfir þá hluti í
viðtali við Viðskiptablað Morgun-
blaðsins fimmtudaginn 13.
september. Ingimundur hvetur til
málefnalegrar umræðu og að
farið sé að öllu með gát. Þau orð
mega ýmsir sannarlega taka til
sín.
Hið alvarlega er að á meðan öll
viðbrögð einkennast af afneitun
og leit að sökudólgum flýtur allt
að feigðarósi vaxandi erlendrar
skuldir þjóðarbúsins. Þarf ekki
annað en að lesa Hagtölur
Seðlabankans því til sanninda-
merkis. Erlend skuldastaða
þjóðarbúsins er nú verri en
nokkru sinni fyrr. Er þar ekki síst
svakalegt að sjá hversu erlendar
skammtímaskuldir hafa aukist og
eru geigvænlega hátt hlutfall af
útflutningstekjum, gjaldeyris-
forða Seðlabankans eða hvaða
viðmiðun annarri sem tekin er.
Yfir þetta fer Þorvaldur Gylfason
ágætlega í grein hér í Fréttablað-
inu sl. fimmtudag.
Hinn kaldi veruleiki er sá að
við getum ekki rekið þjóðarbúið
endalaust með bullandi halla
útávið. Við getum ekki haldið
áfram að safna skuldum út í hið
óendanlega. Það verður að nást
hér jafnvægi sem ekkert bendir
hins vegar til, því miður, að
núverandi ríkisstjórn, fremur en
sú síðasta, hafi metnað til að
endurheimta. Fullkomin lausatök
hennar á fyrstu mánuðum við
völd og algjört alvöru- eða
andvaraleysi lofar ekki góðu.
Það verður að átelja harðlega
að ríkisstjórnin skuli ekki hafa
notað tækifærið á fyrstu vikum
og mánuðum valdaferils síns til
að senda sterk skilaboð út í
efnahagslífið og þjóðlífið allt um
að nú verði tekið á málum.
Opinberar heimsóknir og
kynnisferðir forystumanna
ríkisstjórnarinnar um lönd og
álfur eru að sjálfsögðu góðra
gjalda verðar og slíku er þarft að
sinna ásamt öðru. En ef það er
virkilega svo að ráðherrarnir telji
það mikilvægara en að sinna
brýnustu verkefnum íslenskra
þjóðmála hér heima fyrir, þá eru
þeir á miklum villigötum.
Nú verður að krefjast þess að
ríkisstjórnin geri grein fyrir
áformum sínum í þessum efnum
og hvernig hún ætli að leggja sitt
af mörkum til að hér náist á nýjan
leik viðunandi stöðugleiki í stað
þess að ástandið versni eins og
nýjustu mælingar á verðbólgu og
viðskiptahalla benda til.
Höfundur er formaður
Vinstri grænna.
Hagstjórn í upplausn
T
veir ráðherrar, iðnaðarráðherra og heilbrigðisráð-
herra, hafa nú með nokkurra daga bili lagt línur hvor
á sínu sviði um mikilvægar kerfisbreytingar. Um jafn
ólíka hluti og lyf og orku hafa þeir leitað lausna með
því að leggja á ráðin um að brjóta upp skipulag sem
ekki svarar kröfum nýs tíma.
Það er ekki á hverjum degi sem ráðherrar takast á við við-
fangsefni sem við blasa með hugmyndafræðilegri greiningu og
áræði til að takast á við skipulag sem er hvort tveggja í senn fast
í viðjum vana og hagsmuna. Þetta er eigi að síður að gerast með
eftirtektarverðum hætti.
Margt hefur breyst til betri vegar á lyfjamarkaðnum. Á sumum
sviðum hans hefur tekist að lækka verð. Það er hins vegar ekki
algilt. Fákeppni sætir eðlilegri gagnrýni. Samkeppnisyfirvöld
skoða ásakanir um óvönduð meðul í glímum á því sviði.
Frumkvæði heilbrigðisráðherra að því að brjóta aftur tækni-
legar hindranir í viðskiptum og opna heimamarkaðnum leið inn
á stærri alþjóðlegan markað er lofsvert. Árangurinn verður að
vísu ekki mældur fyrirfram. En aðferðafræðin er rökrétt og
skynsamleg.
Orkubúskapurinn er um margt miklu flóknara fyrirbæri. Þær
breytingar sem gerðar voru í byrjun aldarinnar á lagaumhverfi
á þessu sviði voru ófullnægjandi. Ein af ástæðunum fyrir því
er sú að þáverandi iðnaðarráðherra varð vegna hagsmunaþrýst-
ings að víkja frá upphaflegri stefnumótun í ýmsum veigamikl-
um atriðum.
Það á til að mynda við um aðskilnað einokunar og samkeppni.
Afar hröð þróun í orkubúskapnum er fyrir vikið í einhvers
konar kerfislegri bóndabeygju. Nútíma kröfur um réttmæta
samkeppnishætti komast ekki að í orkuiðnaðinum. Nútíma hug-
myndir um notkun skattpeninga almennings í áhættufjárfest-
ingu eru gleymdar og grafnar. Nútíma sjónarmið um möguleika
á mismunandi eignarhaldi einokunarbundinnar almannaþjón-
ustu annars vegar og samkeppnisrekstrar hins vegar rúmast
ekki í ríkjandi skipulagi. Aukheldur eru ólík sjónarmið um eign-
arhald á auðlindum illleysanleg að óbreyttu.
Sú hugmyndafræði sem iðnaðarráðherrann hefur nú kynnt
opnar möguleika á að losa þennan vaxtarbrodd í efnahagsstarf-
semi landsins úr skipulagslegum fjötrum. Um leið verða leiðir
færar til þess að fella mál í farvegi sem líklegt er að almenn sátt
geti tekist um.
Mikilvægast er að ráðherrann telur rétt að skilja á milli einok-
unarbundinnar almannaþjónustu og samkeppni. Hitt er svo ekki
síður kjarnaatriði að hann telur eðlilegt að opna möguleika á að
líta á þau orkuréttindi sem eru í opinberri eigu sem sjálfstæða
rekstrareiningu.
Yrði þetta að veruleika gætu ríki og sveitarfélög leigt orku-
réttindi sem þau eiga. Orkuframleiðslufyrirtæki á samkeppnis-
markaði gætu þar af leiðandi starfað sem hlutafélög á frjálsum
grundvelli. Í öllum höfuðatriðum svara þessar hugmyndir kalli
og þörfum nýs tíma. Um leið taka þær tillit til þess almenna og
eðlilega sjónarmiðs að ríki og sveitarfélög afsali sér ekki orku-
réttindum sínum í stórum stíl.
Satt best að segja eru þessar fersku hugmyndir um skipulag
lyfja og orku eins og hressandi haustgustur eftir sumarlægð
stjórnmálaumræðunnar.
Lyf og orka