Tíminn - 16.06.1981, Blaðsíða 11

Þri&judagur 16. jún'I 1981
Blm: — Hefur þú framkvæmt
„virkan liknardauða”.
B: — Aldrei.
Blm: — Með þinar skoðanir á
þessum málum, hefur það ekki
oft verið erfitt fyrir þig að halda
aftur af þér?
B: — Ég skal segja þér hversu
tæpt ég stóð einu sinni. Þá var ég
ungur læknir og vann á
kvensjúkdómadeild. Ég sá þar oft
sjúklinga dauðvona af krabba-
meini i leghálsi og legi. í einstaka
tilviki, ef meinið hafði komist i
taugar bak við legið gat verið um
ótrúlegar þjáningar að ræða hjá
sjúklingunum. Hjá Mariu var svo
ástatt. Það var ekkert hægt að
gera fyrir hana með skurðaðgerð,
og lyf voru aðeins stundarfróun
fyrir hana. Ég sat oft hjá henni
ef ég hafði tima og reyndi að gera
eitthvað til að lina þjáningar
hennar. Eitt kvöldið er ég var á
vakt kom ég til hennar og hún
þjáðist óbærilega. Hún grét og
bað guð að lofa sér að deyja. Ég
fór fram i lyfjageymslu og fyllti
sprautu með 12 sinnum meira
morfini, en leyfilegt var að gefa.
Þegar ég kom með sprautuna
horfði hún á mig eins og lamb leitt
til slátrunar. Ég gat þetta ekki.
Ég fór fram með sprautuna aftur
og gusaði úr henni i vaskinn,
siðan lagði ég andlit mitt upp að
köldum veggnum og skalf allur af
geðshræringu.
Blm: — Hvað varð um Mariu?
B: — Fáeinum vikum seinna sá
ég hvar hún yfirgaf spitalann —
maður hennar hélt utan um hana
og tvö litil börn hoppuðu i kring-
um þau. Með radiumgeislum

■ Fjöiskyidumynd tekin i Constantia i Suður-Afriku. Christiaan og
Barbara ásamt sonum sinum tveim, Frederick, 9 ára og Christiaan 7
ára.
BERST NU FYRIR
„LIKNARDAUÐA"!
hafði tekist að fá timabundinn
bata.
Blm: — Er þetta ekki sláandi
dæmi sem sýnir hættuna við að
gripa inni með „virkum liknar-
dauða”.
B: — Já og nei. — Tilfelli sem
þetta er mjög sjaldgæft. Það sem
þetta dæmi sýnir er, að i slikum
tilvikum þurfa reyndir sér-
fræðingar að fjalla um málið, en
alls ekki læknir sem ekki hafði
nema þriggja mánaða starfs-
reynslu, eins og ég þarna. I öðru
lagi þegar læknar reyna að sjá
hvað rétt er að gera i slikum
tilvikum, þá mega þeir ekki
aðeins taka tillit til likamlegs
ástands sjúklingsins heldur
einnig hvort hann hefur fyrir fullt
og allt misst alla lifslöngun. Ef
hún er sterk þá er reynt að
berjast i lengstu lög.
Blm: — Hafa læknar rétt til að
ráða þannig yfir lifi manna?
B: — Mér finnst hálfgerð
hræsni koma til i áliti almennings
um rétt og skyldur lækna. Fyrir
löngu hafa þjóðirnar samþykkt að
þjóðhöfðingjar hefðu rétt til að
senda menn i strið og slátra
■ Barnard einn á ferð I Banda-
rikjunum að kynna bók sina
„Gott lif :Góður dauði”. Einmana
á hótelherbergi styttir hann sér
stundir við að glamra á ukulele og
raula gömul lög.
öðrum mönnum, eða verða sjálfir
vegnir. í flestum löndum er fjár-
hagsáætlun hinna svokölluðu
varnarmála miklu hærri en fjár-
veitingar til heilbrigðismála.
Einnig er það viðurkennt, að
dómstóll dæmi mann til dauða
fyrir stórglæpi. Þá er allt gert
sem hægt er til þess að sjá um að
dauði þeirra verði skjótur og sem
kvalaminnstur. Samt er rekið upp
ramakvein, þegar læknar ræða
það i alvöru, hvort ekki komi til
greina að hjálpa sárþjáðum og
dauðvona sjúklingum við að
hljóta léttan dauða, en fram-
lengja ekki kvöl þeirra.
Blm: — Er það ekki að „leika
guð”?
B: — Ef það er — er þá ekki
læknirinn alveg eins að „leika
guð”, þegar hann notar alla
mögulega tækni til að viðhalda lifi
i dauðveikum manni? Ég trúi
ekki að guð miskunnseminnar
tæki það illa upp fyrir okkur
dauðlegum mönnum, þótt við
reyndum að „leika guð” i slikum
vonlausum og hörmulegum til-
vikum.
Blm: — Hvert er álit þitt á
sjálfsmorðum?
B: — Mér finnst það sé
grund vallarréttindi hvers
einstaklings, sem er með heila
hugsun til að dæma um aðstæður
sinar, að taka sjálfur ákvörðun.
Það er i fyrsta lagi rétt vegna
þess að enginn getur stoppað
hann, ef hann i raun og veru hefur
ákveðið slikt, og enginn mannleg-
ur kraftur getur refsað fyrir það.
Þó hugsa ég að sjálfsbjargarvið-
leitnin og lifsviljinn, sem hverj-
um manni er áskapaður, sé svo
sterkur, að ekki þurfi að gera sér-
stakar ráðstafanir til að hindra
einstakling I að taka sitt eigið lif.
Við eigum þó ekki að hindra sjúk-
ling I slikri framkvæmd, ef við-
komandi gerir sér grein fyrir að
ástandið er vonlaust og kýs að
binda enda á það.
Blm: — Myndir þú sjálfur undir
þviiikum kringumstæðum grlpa
til þess úrræðis?
B: — Marius bróðir minn, sem
lika er hjartaskurðlæknir og ég
stóðum hjá einum dauðvona sjúk-
lingi okkar og horfðum hjálpar-
vana á hann kafna úr lungna-
krabba. Hann hafði verið góður
og duglegur maður og tekið örlög-
um sinum meðkarlmennsku. En i
augum hans sáum við bón um
hjálp, sem við báðir vissum hvað
þýddi, en höfðum ekki lagalegan
rétt til að veita honum. Það var
hræðilegt!
Þegar allt var afstaðið og við
gengum saman i burtu þá hétum
við hvor öðrum að ef eitthvað
þvilikt skyldi koma fyrir annan
hvorn okkar, þá héti hinn þvi, að
skilja eftir innan seilingar ban-
vænt eitur sem væri fljótvirkt og
ekki kvalafullt. Ef sá sjúki væri
ekki fær um að annast þetta
sjálfur, væri hinn hér með
skyldaður til að hjálpa til við
inngjöfina.
Blm: — Er það sársaukinn sem
þú hræðist?
B: — Nei. Þar sem ég er með
langvinna -og ólæknandi liðagigt,
þá þekki ég sársauka af eigin
raun og hvernig er að lifa stöðugt
með þjáninguna að fylgikonu.
Það sem ég óttast mest er að
verða ósjálfbjarga og lifa ekki
einsog mannvera — heldur hjálp-
arlaus og vitundarlaus.
Blm: — Dauðann sjálfan, —
hræðist þú hann þá ekki?
B: — Á 35 ára læknisferli
minum hef ég aðeins einu sinni
séð sjúkling, sem var hræddur I
dauðanum. Það var ungur
maður, sem haföi fengið óvænt
banvænt hjartakast, en verið
stálhraustur fram að þvl.
Ég man aftur á móti aö þegar
ég var 10 ára sagði besti vinur
minn mér frá dauða föður sins.
Hann sagði, að faðir hans hefði
með siðustu orðum sinum vitnað i
bibliuna og sagt: „Dauði, hvar er
broddur þinn?” Þessi orð fylltu
mig ótta og lotningu, en nú veit ég
og þekki, að á dauðastundinni
fyrirKnnst oftast rólyndi hjá
þeim deyjandi. Talað er um
helfró og við margan banabeðinn
hef ég séð ánægju og sælusvip
færast yfir ásjónu hins deyjandi
sjúklings. (Þýtt — BSt).
11
landfari
r?Tilgangurínn
helgar
meðalið”
■ Svo segir gamalt orð, en þó
löngum — og enn — umdeilt.
Er þessu þó oft beitt i verki á
okkardögum, — jafnvel á okk-
ar litla íslandi.
Það er þvi full ástæða til að
gera sér nokkra grein fyrir
gildi þessarar fullyrðingar.
Tökum dæmi: Stór hópur is-
lenzkra lækna rýfur samninga
og gerir „einskonar” verkfall.
Til þess að forða frá neyð i
sjúkrahúsum stofna þeir sitt
sér-fyrirtæki, og með aðstoð
þess gefa þeir kost á þjónustu
sinni —• en gegn óheyrilega
háu gjaldi!Ensvo glöggir eru
þeir og tillitssamir, aö þeir
láta okkur vita, að þeir fái
ekki allt þetta kaup sjálfir,
þeir verði að greiða af þvi
skatta og skyldur (þeir halda
vist að þeir séu einir um
slikt!!), og svo lika að bera
kostnað af þessu nýja „verk-
takafyrirtæki” sfnu! Hver bað
þá? „Neyðin kennir naktri
konu að spinna.” Þeir
„reyna” að benda á, að þeir
séu órétti beittír, samanborið
við einhverja aðra hópa (ætli
það séu gangastúlkur sjúkra-
húsanna?), og veröi aö fá
grunnkaupshækkun, m.m.!
Enþeir „reyna” vist ekki að
benda á það, aö læknar fá oft
fria aðstööu til starfa, nauð-
synleg tæki, vinnuföt og blla-
styrk, eftir margra ára frið-
indi við nám sitt! — Enn er
þetta „strið” ekki I fullum
gangi, en ef fram fer sem
horfir, fær enginn séð fyrir,
hve miklum þjáningum, hve
margra dauða þessi stefna
lækna: „tilgangurinn helgar
meöalið” faa- valdið! Þeir
segja vitanlega: Gangið bara
að kröfum okkar, þá er „allt i
lagi”!Ensvo erekki,og má —
annarra hópa vegna og svo
þjóöarhags — alls ekki Uðast.
Nafn fyrirtækis þeirra:
„Læknaþjónusta s.f.” þaö á að
þjóna læknunum, fyrr en hin-
um sjdku? Nafnið er þvi til-
valið!
— Fjórir skæruliðar I N-Ir-
landi eru nýlátnir. Þeir lifðu
og dóu samkvæmt kenning-
unni: „Tilgangurinn helgar
meðalið”.
Hryðjuverk: eyðing verð-
mæta, árásir, mannrán, gisla-
hald og morð, oft á alsaklausu
fólki, eru ávextir stefnunnar.
Ég hygg, að við, flest, munum
á sama máli og „Járfrúin”
brezka, að slikum beri engin
sérréttíndi i'fangelsinu! Með
sliku væri ofbeldinu Ivilnað,
dregið Ur öryggi fólksins.
„Að taka líf sitt”, fyrirfara
sér, hefur aldrei talist mann-
sæmandi og ætti ekki heldur
að vera það, þótt neitað sé
allri fæðu til loka. En þar er
hugsunin enn „Tilgangurinn
helgar meðalið”. En sé með-
alið lastavert, verður tilgang-
urinn þó að vera lofsverður!
En getum við taliö þannig
háttaö í þessum tilfærðu dæm-
um? Ekki get ég það. — I
læknadeilunni eru þeir betur
settu að „skara eld aö sinni
stóru köku”, frá þeim smáu og
sjúku, og úr ríkiskassa, sem
ómar af tómahljóði! — Með
írum eru hættulegir kraftar að
leita í áttina til möguleika að
neyta þeirra á ný. Hvorum
tveggja mun hollara að mæta
ákveðnum hindrunum I sinni
viðleitni, og samlöndum
beggja mun það sérstök nauð-
syn. — Og ég vil þakka Svav-
ari ráðherra og Þresti fulltrúa
fyrir ákveðin viðbrögð og
sköruleg orð I þessu sam-
bandi. Svo og „Járnfrúnni” i
trausti þess, að réttlætís sé
gættf dómsorði skæruliöanna.
En ber ekki læknum skylda
til að viðhalda lifi sjúklings,
svo lengi sem mögulegt er?
Svo virðist oft I framkvæmd,
þar sem með lyfjagjöf úr
sprautuerlífiviðhaldið, enda-
litið, þar sem aðeins er dauða-
dá, og engin von um bata. —
Hvi' þá ekki að viðhalda lifi á
sama hátt, i þeim, sem neitar
að borða? Hinn, I dauðadáinu,
myndi áreiðanlega, I flestum
tilvikum, fastlega neita
sprautunni, ef hann mætti
mæla!
Ef ég man rétt, voru i Ir-
landi tvær sveltandi (stefndu
til bana) konur neyddar til að
horða (Þarna rikir vist ekki
islenzkt jafnréttí!) Hvert mun
þeirra viðhorf nú, til þessara
mála. Það væri gaman að
vita.
Gæti nú ekki „Morgunpóst-
urinn” (sem reyndar segir
okkur margt gott), dregiö einn
morgun úr flýtistafsi sinu,
hósta og „ofaniáti” og sagt:
„Okkar maður” i Irlandi segir
frá — og okkur þar greint frá
þessum tveim, ef enn lifa, svo
og frá sök skæruliöans, sem
krefst sérréttinda i fangelsinu
og kýs að svelta sig til bana.
Þess vildi ég óska og svo er
um fleiri.
„Brekknakoti”, 25. m ai 1981
Jónas Jónsson.
Hver yrkir nú?
■ Nýtt verktaka fyrirtæki
hefur verið stofnaö, Lækna-
þjónustan s.f. -
Undir venjulegum kringum-
stæöum vekur það ekki mikla
athygli almennings þó sagt sé
i fréttum aö nýtt verktaka-
fyrirtæki hafi verið stofnað.
Menn með sérþekkingu og
hagsmunahópar kringum þá
slá sér saman og bjóðast til að
taka að sér ýms verkefni, sem
iframkvæmd eru hverju sinni.
Erþví ekki nema gott um þaö
að segja að sllkum verktökum
fjölgi og samkeppni aukist þar
með um greiðslur og hag-
kvæm vinnubrögð:
En hér skýtur nokkuö
skökku við hvað varöar hið
nýja fyrirtæki. Þar kemur
ekki til greina nein samkeppni
við önnur samskonar verktaka
fyrirtæki. Því prófgráöur og
hæfni á öðrum sviðum kemur
þar að engu haldi. Verkkaup-
endur hins nýja verktaka-
félags eru, sjúkir, slasaðir og
dauðvona. Þeir eiga ekki i
annað hús að venda með þörf
sina. Þeir eiga engan mótleik
gagnvart hinum nýju verktök-
um annan en að þjást og
hreinlega deyja drottni sinum,
ef svo vill verkast, eða að
öðrum kosti ganga skilyrðis-
laust að þeim kaupkröfum,
sem hinu nýja félagi þóknast
að fara fram á. Einkunnar
orð þess virðast vera sett
fram sem krafa eða hótun:
„Peningana eða lifið”. Þar i
milli skulu hinir sjúku velja,
eða forráðamenn fyrir þeirra
hönd. - Þetta er saga til næsta
bæjar og þykir engum fögur.
Grímur Thomsen orti, á sln-
um tlma, ódauðlegt kvæði um
llknar- og fórnarlund lækna.
Kvæðið, Sveinn Pálsson og
Kópur. Fram til þessa hafa
læknar notið þess kvæöis i
vitund almennings, flestir að
verðleikum. - En hver kveður
nú læknum það kvæði, sem
þeir hafa áunnib sér með kröf-
um sínum og stofnun hins nýja
verktakafyrirtækis síns? ? ? .
Guðmundur P. Valgeirsson.