Fréttablaðið - 29.03.2008, Blaðsíða 70

46 29. mars 2008 LAUGARDAGUR
Svo langt sem minnið nær, eins og
það er nú marktækt, hafa sviðsetn-
ingar hér á landi á verkum leik-
skálda austantjaldslandanna flestar
verið minnisstæðar. Verkin eftir
Mrozek, Havel, Gambrovitz, rúss-
nesku nýrri verkin, öll hrærast þau
í rými sem er annað en vestan-
tjaldsverk eftir stríð. Eðlilega.
Menningarástand varð allt annað
þar en hérna megin með þjóðum
sem upplifðu skipulagt niðurbrot á
fornu aðalsveldi og nýrri borgara-
stétt, bæði vegna innri átaka og
hernáms stórvelda Rússa og Þjóð-
verja, og loks undir svokölluðum
kommúnískum stjórnum sem víð-
ast voru samsettar af harðstjórnar-
hópum glæpamanna. Og hræringar
austanmegin í Evrópu urðu harka-
legri en orð fá lýst: frá Armeníu til
Prússlands voru þjóðarhreinsanir á
stærri skala en menn kannast nú
við. Það voru ekki bara gyðingarnir
sem voru hraktir milli landa,
drepnir í hrönnum. Leifar Austur-
ríska keisaradæmisins voru mark-
aðar blóðugum skilum. Serbía er
þar einn kapítuli fyrir sig.
Hatursfullt samfélag
Andrúmið er annað: það er ekki
skoðanafrelsi, ekki félagafrelsi,
víðtæk spilling grasserar á for-
sendum flokksvélar sem hyglar
sínum. Harðstjórnin setur mark
sitt á öll samskipti og forræðis-
hópurinn, valdastéttin, verður sam-
safn af grimmu og síngjörnu hyski.
Þessi samfélög standa okkar
reyndar nær en við höldum í fljótu
bragði.
Hið sammannlega verður eftir
frumsýningu Þjóðleikhússins á
nýju serbnesku leikverki, Engi-
sprettunum, það minnisstæðasta
frá kvöldinu. Nú, og svo hitt að enn
getur Þjóðleikhúsið dregið saman
leikhóp sem er skör hærra í vinnu
en við sjáum víðast hvar annars
staðar í íslensku leikhúsi: Arnar
Jónsson, Anna Kristín, Friðrik Frið-
riksson, Guðrún S. Gísladóttir,
Gunnar Eyjólfsson, Hjalti Rögn-
valdsson og Pálmi Gestsson skiluðu
á fimmtudagskvöldið vinnu af inn-
sæi, fullkomlegu tæknilegu valdi,
stilltri stjórn. Þau stigu öll skref út
fyrir sinn vanabundna ham, með
uppbrettar ermar gerðu þau öll
nýtt rými í persónugallerí sitt, köst-
uðu klisjunni.
Og þó að andrýmið í verkinu væri
um margt framandlegt og áhorf-
andinn væri um stund að setja sig
inn í aðstæður voru það hinar kunn-
uglegu nótur sem við heyrðum og
þekktum: móðir og dóttir, feður og
synir, þörfin eftir viðurkenningu,
þráin eftir samlyndi, sem varð
stærst í leiknum. Þau voru við. Það
var virkilega gaman að sjá.
Afbragðsárangur
Sumt í þessum leik mætti rata í
annála: Arnar í smáu hlutverki
grúskara í fornum fræðum, maður-
inn sem heldur sögunni til haga,
man misgerðirnar. Anna í yndis-
legri gamalli tildurrófu sem á
hvergi heima nema í gamalli ferða-
kistu, Guðrún sem dóttir hennar í
geggjuðum ham – það er ekki hægt
að lýsa því hvað hún Gunna getur
verið makalaus merkileg leikkona
og hér tók hún sinn taugaspennta
stíl langt út yfir endamörkin sín í
óhugnanlegu líkamlegu og andlegu
ástandi.
Friðrik er orðinn einn sterkasti
leikari sinnar kynslóðar og er tæki
í vopnabúri Þjóðleikhússins sem
verður nú að beita af miklu hyggju-
viti. Gunnar átti stakar setningar í
einu atriði, en taki menn eftir: sá
gamli refur leikur stjarfur, sitj-
andi, þögull, langa kafla af stór-
kostlegum anda. Það er langt síðan
honum hefur tekist jafn vel upp.
Hans frammistaða ein réttlætir
heimsókn í leikhúsið. En til þess
verður áhorfandinn nánast að láta
annað sem gerist í þeim atriðum
verða að undirleik fyrir leik hans.
Hjalti Rögnvaldsson hefur lengi
verið vannýttur leikari en rétt eins
og Arnar er hann ein af megin-
súlunum í hópi eldri karlleikara.
Hér er hann síngjarn og spila-
sjúkur flokksdindill, stöðugt að
reikna út vonlausa möguleika á að
hreppa stóra vinninginn. Undir
lokin eftirlætur hann eigur sínar
nútímalegustu táknmyndinni í
verkinu: tildursflóni með
harðstjórnar tilhneigingar.
Pálmi leikur hér aðra kynslóð
yfirstéttar flokksins: honum er
nokkur vandi búinn með ýktu fasi í
gervi og búningi sem sumpart
ofskýra persónuna, gefa meira upp
en ástæða er til. Hlutverkið er
flókið eins og raunar bæði hlutverk
þeirra systkina Dödu og Freda, sem
eru önnur kynslóð alin af flokks-
manni: spilltustu einstaklingarnir
og ógeðfelldust. En Pálmi nær eink-
um í síðari hlutanum eftir sitt langa
kynningaratriði öruggari tökum á
hlutverkinu, bæði sem gestgjafi í
veislu verksins og loks sem
umhyggjusamur sonur.
Þóra Karitas Árnadóttir skilar
hér fínni vinnu í sínu fyrsta hlut-
verki þótt æskilegra hefði verið að
finna í hlutverkið stúlku á tólfta
ári.
Markviss stjórn
Þórhildur Þorleifsdóttir hefur eðli-
lega kosið að láta verkið ganga
fram á frekar hægum og mildum
tónum. Það gefur áhorfanda tæki-
færi til að ná áttum, skilja hinn
flókna samskiptaheim í helstu geir-
um sögupersónanna. Hún verður
vegna rýmis á sviði Þjóðleikhúss-
ins að nota hringsvið til að koma
fyrir nokkrum híbýlum og setur
þau í líki einhvers konar hringekju
með sterkum svip af skemmtigarði
þar sem efst trónir stegluhjólið,
gamalt tæki til opinberra pyntinga.
Raunar er leikmyndin hrúga af
táknum, ruslahaugur sögunnar.
Með þessu fyrirkomulagi brotnar
niður einangrunartilfinning sem er
býsna ráðandi í mörgum atriðum
sem gerast í þröngum og afluktum
vistarverum en gerir um leið alla
jafnháa og tengir þá á sama plani.
Sem hefur bæði kosti og galla. Þá
sýnist mér hún vísvitandi draga úr
grimmd verksins.
Gamansemi skilar sér prýðilega
innan hófs sem íslenskir leikhús-
gestir eru ekki vanir en þó mátti
heyra víða á frumsýningarkvöld-
inu staka hlátra í bland við skelli-
hlátra salarins. Allt útlit sýningar-
innar er skrautlegt, glysgjarnt svo
jaðrar við smekkleysi, og sundrar
um leið nokkuð athygli á megin-
atriði í átökum hvers atriðis þar
sem þau eru ekki fullskýr. Þetta er
ekki skipulagt undanhald frá efnis-
atriðum heldur tilraun til að auka
fjölbreytileika. Þórhildur hallar sér
að fallegum endi, jafnvel fegruðum,
en svo endar hver sögu sem vill.
Engin sagan, og þær eru nokkrar,
verður undir í byggingu leikskálds-
ins og Þórhildi tekst meistaralega
vel að halda þeim öllum til haga, þó
að misvægi sé víða í byggingu
verksins.
Vandskipað í hlutverk
Það eru einkum þrír leikendur í
verkinu sem kalla á gagnrýni: Sól-
veig Arnarsdóttir hefur mátt skapa
sér starfsvettvang að stærstum
hluta erlendis þótt hún hafi verið
hér að starfi í nokkur ár. Hefur ein-
faldlega ekki fengið tækifæri við
sitt hæfi. Hún hefur mikla geislun á
sviði, sogar að sér athygli, skýr og
afdráttarlaus. Líklega of glæsileg
kona til að falla að frumhugmynd-
inni um hina hversdagslegu alþýðu-
konu, Nadesdu, sem er augljóslega
boðberi hins nýja í verkinu – eina
heilsteypta manneskjan – sem
aðstoðar aðra við að líta vel út,
hleypidómalaus og sannsögul og
verður fyrir bragðið á skjön og
stendur út úr – sem Sólveig reynd-
ar gerir.
Stóru bjórarnir eru í samtölum
hennar við Maksim, sjónvarps-
mann, tækifærissinnaðan athyglis-
sjúkling, sem Eggert Þorleifsson
leikur. Þau verða skoplítil og Sól-
veig eins og skagar yfir lágstemmd-
an og þaulunnin karakterleik Egg-
erts sem mér finnst einhvern
veginn ekki passa vel í hinn yfir-
borðskennda sjónvarpsmann. Þá er
Þórunn Lárusdóttir um flest að
endur taka sig í hlutverki veður-
konunnar Dödu. Þá konu vantar
alla þá siðleysisgrimmd sem er
grunnþáttur persónunnar, hún
verður hættulaus ljóskan sem Þór-
unn leikur hér af öryggi en hefur
því miður leikið áður í öðrum leik-
sýningum. Öll þrjú skila þau galla-
lítilli vinnu, en eru eins og ekki
alveg á réttum stað: Sólveig of flott,
Eggert fullkauðslegur til að vera
trúverðug sjónvarpsstjarna og Þór-
unn ekki nægilega undirförul.
Tilgangi náð
Engisprettur er margþætt verk,
sem tæpir á stórum spurningum
um framferði okkar í víðum skiln-
ingi, hugleysi, skeytingarleysi,
vonsku í bland við jákvæðari þætti.
Verkið spannar vítt svið og sækir í
sinni á mörg mið. Verkið er full-
komlega sniðið að lagaskyldu um
starfsemi Þjóðleikhússins og ætti
því í raun að fá forgangsmeðferð í
allri kynningu hússins: „Þetta er
það sem við eigum að gera og þetta
gerum við vel: komið og sjáið.“ Og
sviðsetning Þjóðleikhússins ætti að
vera stofnuninni sérstakt stolt. En
líkast til er hún ekki nógu mikið
popp til að Þjóðleikhúsinu þyki við
hæfi að hampa henni. Bara sú ráð-
stöfun að velja fimmtudagskvöld
til frumsýningar á verkinu segir
sína sögu. Það er ákaflega misráðið:
þegar Þjóðleikhús ræðst í sviðsetn-
ingu af þessu kalíberinu á að leggja
allt undir – og hér er það gert – líka
í kynningu. Það er fyrir sýningar
eins og þessa sem við rekum Þjóð-
leikhús. Páll Baldvin Baldvinsson
Stjörnur á himninum
LEIKLIST
Engisprettur eftir Biljönu
Srbljanovic
Þýðing: Davíð Þór Jónsson
Leikmynd: Vytautas Narbutas
Búningar: Filippía I. Elísdóttir
Lýsing: Lárus Björnsson
Tónlist: Giedrius Puskunigis
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifsdóttir
★★★★★
Aðgengilegt og áleitið verk unnið af
alúð og atvinnumennsku.
LEIKLIST Sólveig Arnarsdóttir, Þórunn Lárusdóttir, Eggert Þorleifsson, Guðrún S.
Gísladóttir og Pálmi Gestsson í hlutverkum sínum í skrautlegum búningum og
leikmynd Filippíu og Vytautas. MYND/ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ/EDDI
Á morgun kl. 16.00 mun Hallgrím-
ur Helgason rithöfundur stjórna
samræðum á Gljúfrasteini um
Íslandsklukkuna eftir Halldór
Laxness. Verkið kom út í þremur
hlutum á árunum 1943 til 1945 og
sló sterkan hljóm með yfirvofandi
sjálfstæði og varð um margt
lýsandi lykilverk fyrir sjálfs-
skilning þjóðarinnar, ekki
síst fyrir leikgerð Lárusar
Pálssonar sem var ein af
opnunarsýningum Þjóð-
leikhússins árið 1950.
Hefur verkið margsinnis
verið flutt á sviði.
Hlutarnir þrír: Íslands-
klukkan, Hið ljósa
man og Eldur í
Kaupinhafn,
fjalla hver um
sig um eina af aðalpersónum
verksins, þau Jón Hreggviðsson,
bónda og brotamann á Rein, Snæ-
fríði Íslandssól, lögmannsdóttur-
ina og mesta kvenkost landsins, og
loks safnarann og menntamann-
inn Arnas Arnæus. Hallgrímur
hefur legið í sögunni í Hrísey og
mun kominn suður fjalla vítt og
breitt um sögur þessara per-
sóna og spyrja, líkt og
almennur lesandi, hvort
Íslandsklukkan sé góð bók.
Eins og alltaf eru allir vel-
komnir og aðgangur ókeyp-
is. - pbb
Íslandsklukkuhjal
BÓKMENNTIR Hall-
grímur Helgason er
einn helsti aðdá-
andi Halldórs.
Geisladiskurinn með píanó- og
kammertónlist Sveinbjörns
Sveinbjörnssonar sem kom út hjá
Naxos á síðasta ári hlaut frábæra
dóma hjá Lance G.
Hill, ritstjóra The
Classical Music
Guide Forums
(www.classical-
musicguide.com) í
janúar. Mælir
hann með
disknum og telur
hann varðveita lítt
þekkt listræn
verðmæti. Verk
Sveinbjörns beri sterk höfundar-
einkenni og séu umfram allt
hrífandi tónlist sem hafi einstak-
lega jákvæð áhrif á hlustandann.
Flytjendur eru Nína Margrét
Grímsdóttir, píanó, Auður
Hafsteinsdóttir, fiðla, og sellóleik-
ararnir Sigurgeir Agnarsson og
Sigurður Bjarki Gunnarsson.
Sveinbjörn
fær hrós
TÓNLIST Nína
Margrét Gríms-
dóttir
ATH.
Í dag er Hjálmar Sveinsson útvarps-
maður með þátt sinn Krossgötur á
Ríkisútvarpinu – rás 1 kl. 13.
Hjálmar heldur úti merkilegum og
fjölbreytilegum þætti þar sem hann
af skarpleika kallar til áhugaverða
viðmælendur og spyr þá vel undir
búinn spjörunum úr og fær alltaf gild
svör.
FIMMTUD. 27. MARS KL. 20
TÍMAMÓT - GUÐNÝ GUÐMUNDS-
DÓTTIR
ÁSAMT FYRRVERANDI OG
NÚVERANDI NEMENDUM O.FL.
KONSERTMEISTARI 60 ÁRA!
FÖSTUD. 28. MARS KL. 20 OG
LAUG. 29. MARS KL. 16 OG
KL. 20
SÖKNUÐUR - TÓNLEIKAR Í MINNINGU
VILHJÁLMS VILHJÁLMSSONAR.
UPPSELT!
SUNNUD. 6. APRÍL KL. 20
TÍBRÁ: SÖNGTÓNLEIKAR
MARGRÉT HRAFNSDÓTTIR OG
HRÖNN ÞRÁINSDÓTTIR.
FRUMRAUN Í TÍBRÁ!
30. mars - uppselt
3. april
4. april
10. april
11. april
17. april
18. april
23. april
24. april
menning@frettabladid.is