Tíminn - 08.11.1981, Qupperneq 20

Tíminn - 08.11.1981, Qupperneq 20
20 Sunnudagur 8. nóvember 1981 ■ Ennþáeinusinniernjósnamál i sviösljósinu á Bretlandi. Upplýst er að maöur sem starfaöi i gagn- njósnaþjónustu landsins á heims- styrjaldarárunum siðari var tvö- faldur i roðinu og raunverulegir húsbændur hans voru Sovétmenn. Maöur þessi heitir Leo Long og viöurkenndi njósnir sinar i viötali viö stórblaöiö Sunday Times um siöustu helgi. Hafa uppljóstranir blaösins vakiö mikinn úlfaþyt á Bretlandi ekki sist vegna þess aö Long haföi þegar áriö 1964 játaö sekt sina fyrir breskum leyni- þjónustumönnum en ekkert verið aö gert. Hann var ekki lögsóttur og upplýsingum um játningu hans var haldið vandlega leyndum. Er upp komst um njósnir Anthony Blunts i þágu Sovétmanna fyrir tveimur árum var sama uppi á teningnum: hann haföi viöur- kennt njósnir sinar fyrir fimmtán árum en veriö veitt uppgjöf saka vegna samvinnufýsi við leyni- þjónustuna. Var sú sakaruppgjöf harölega gagnrýnd á breska þinginu á sinum tima en Margaret Thatcher, forsætis- ráöherra, hélt þvi statt og stöðugt fram aö hún ætti sér ekki hlið- stæöu og aö ekki væri vitað um fleiri breska þegna sem njósnaö heföu fyrir Sovétmenn á striösár- unum og eftir striöiö. Nú er That- cher sökuö um yfirhylmingu og um aö hafa visvitandi farið með rangt mál. Ekki er enn vitað hver veröur niðurstaða þessa máls en það hefur orðiö til þess aö renna frekari stoöum undir þrálálan orðróm um að fjöldi manns sem hafi njósnaö og njósni enn fyrir Sovétmenn fari enn huldu höföi, ýmist með eöa án vitundar yfir- valdanna. Þá getur játning Longs orðiö til þess að mikilvægi Ant- hony Blunts i njósnahring Sovét- manna fyrr á árum verði talið meira en hingað til hefur ætlaö, enda starfaði Long undir stjórn Blunts i striöinu og það var Blunt sem fékk hann til aö veita Sovét- mönnum upplýsingar. Uppruna alls þessa er, eins og menn ættu aö vera farnir aö vita, aö leita i háskólaborgum Eng- lands, Oxford og Cambridge, einkanlega þeirri siöarnefndu. A fjóröa áratugnum, 1930-40 var mikil upplausn á bresku þjóölifi — efnahagsvandræöi voru mikil hinar vinnandi stéttir bjuggu viö kröpp kjör og fóru versnandi meöan yfirstéttin naut lifsins á hátindi breska heimsveldisins, fasisminn var i buröarliðnum i Evrópu og ógnaöi flestum hugs- andi mönnum, lýðræði Vestur- landa virtist þess ekki umkomið aö verjast honum, og æ fleiri ungir menntamenn litu til Sovét- rikjanna er þeir reyndu að draga uppmynd af hinu fullkomna sam- félagi. Sovétrikin voru þá mjög ungt riki og sýndust likleg fyrir unga menn i leit aö betri heimi, sér I lagi eftir aö sósialismi Bret- lands haföi beöiö skipbrot er Ramsey Macdonald, forsætis- ráöherra flokksins gaf hugsjónir hans upp á bátinn en veitti forystu þjóöstjórn til að freista þess aö vinna bug á Kreppunni miklu. Viö þessi skilyrði áttu njósnameistar- ar Sovétmanna sem voru fjöl- margir i Bretlandi i upphafi fjóröa áratugsins auövelt meö aö sannfæra unga menn um aö hinn kapitaliski heimur væri dauö- vona hiö eina sem gæti bjargaö mannkyninu væri kommúnism- inn eins og hann var túlkaöur af flokki Lenins og Stalins. Rétt er aö hafa i huga aö þá vissu menn lítiö um raunverulegt eöli Sovét- rikjanna: hiö eina sem menn höfóu i höndunum voru tölur, oftastnær falsaðar sem sýndu aö allt væri á réttri leið fyrir austan. „Hef einungis gaman af hlutum” Enn er ýmislegt á huldu um þaö Anthony Blunt. Donald MacLean. Kim Philby. „Ég njósnaði fyrir Blunt" — Ekkert lát á uppljóstrunum um njósnir Sovétmanna á Bretlandi hverjir réðu fyrstu bresku menntamennina og námsmenn- ina til sovésku leyniþjónustunnar en hitt er vitað að meðal hinna fyrstu sem voru ráðnir var Ant- hony Blunt, ungur og gáfaður maöur, en eftir honum er haft: ,,Ég hef ekki gaman af fólki. Ég hef einungis gaman af hlutum”. Þessi afstaöa hefur áreiðanlega ekki gert Blunt erfiöara fyrir að ganga til liðs við Sovétmenn. 1 fyrstu haföi hann þann starfa að benda Sovétmönnum á hugsan- lega kandidata sem vildu gerast njósnarar og honum varð vel ágengt. Blunt átti sjálfsagt sinn þátt i þvl að hið fræga trió: Guy Burgess, Donald MacLean og Kim Philby, gekk Sovétmönnum á hendur og nú hefur Leo Long lýst þvi hvernig Blunt fékk hann til starfa. Hann heldur þvi reynd- ar fram aö Blunt hafi ekki verið farinn aö byggja upp njósnahring sinn á Cambridge-árunum og aö ekki hafi veriö haft samband viö sig fyrr en eftir aö striðiö skall á. Segir aftur á móti aö enginn vafi leiki á aö Blunt og Burgess hafi haft augun opin fyrir hugsanieg- um njósnurum. „Ég var kommúnisti á Cam- bridge-árunum”, segir Long,.,,og meöal annars félagi i Postula- klúbbnum, þar sem Blunt var einn aöalmaöur. Hann sýndi mér áhuga ööru hvoru og sagöi mér eitt sinn aö ég skyldi hafa hægt um mig eftir aö ég færi úr skólan- um. Enginn okkar ætti að auglýsa kommúniskar skoðanir okkar”. Blunt stofnar njósna- hring Eftir aö Long lauk námi i Cam- bridge var hann eitt ár við fram- haldsnám i Frankfurt i Þýska- landi en er hann kom þaðan var hann tekinn i herinn. Hann var mikill tungumálamaöur og þvi leiö ekki á löngu áður en hann var ráöinn til starfa i njósnadeild hersins. MI-14 hét hún, deildin sem hann starfaði i, en sú deild haföi umsjón með herflutning- umÞjóöverja um viöa veröld. MI- 14 fékk upplýsingar frá njósnur- um i Evrópu en hafði einnig aö- gang aö upplýsingum sem dul- málssérfræðingar Breta öfluðu, en þeim haföi tekist aö ráöa dul- mál þýska hersins. Aö sjálfsögöu fengu Sovétmenn einnig upp- lýsingar frá þessum dulmálssér- fræöingum, eftir að þeir hófu þátttöku I striðinu, en Bretar létu þeim þó ekki i té nema þaö sem þeir sjálfir kusu. Þessi upp- lýsingadeild olli mikilli reiöi meöal margra ungra manna sem störfuöu I leyniþjónustunni og voru hallir undir Sovétmenn og átti mikinn þátt i að þeir bundust samtökum um að útvega Sovét- mönnum þær upplýsingar sem þeir óskuöu eftir. Anthony Blunt, sem starfaði hjá MI-5, gagn- njósnadeild bresku leyniþjónust- unnar, átti stærstan þátt i að koma þeim hring á laggirnar. Njósnir þremenninganna Bur- gess/MacLean/Philbys voru ann- ars eðlis. En gefum Leo Long orðið: „Einn góöan veðurdag birtist Blunt. Hann sagðist eiga vin sem heföi áhuga á mér. Viö værum allirsömumegin. Viðvildum allir að Rússarnir ynnu striðið (Ath. Áður en innrás var gerð i Normandi var það útbreitt við- horf að hinir vestrænu banda- menn létu Rússa eina um aö heyja striöið gegn Þýskalandi), en viö gæfum Rússum ekki nógu góöar upplýsingar”. Leynifundir á krám Næstu þrjú árin hitti Long Blunt á laun á tveggja vikna fresti og lét hann hafa allar þær upplýsingar um Þjóöverja sem MI-14 haföi tekist að afla. Vana- lega hittust þeir á litt áberandi krám I West End. Nú segir Long aö hann sjái mjög eftir þvi sem hann geröi þá: „Ég var hroka- fullur ungur maður. Ég hélt aö ég væri að leggja einhverju háleitu markmiöi liö. Að visu held ég aö ég hafi ekki á neinn hátt skaðað herafla lands mins en þaö er eng- in afsökun, ég hefði getað gert þaö. Blunt sagöi i sifellu: „Er þetta allt og sumt?” Ég var auð- vitaö hræddur”. Þrátt fyrir að Long telji sig ekki hafa skaöaö Bretland beint er ekki vafi á að þaö sem hann lét Rússum i té var mjög þýðingarmikið og aö sjálf- sögöu algjört leyndarmál. Ekki sist var um aö ræða túlkanir breskra herforingja á þýsku hernaöarvélinni og uppátektum hennar, en það hefur auövitaö veriö Sovétmönnum mjög mikils viröi. Auk þess gátu þeir meö þessu móti metiö hvaö það var sem Bretar kusu að halda leyndu fyrir þeim. Long segir um Blunt sjálfan: „Hann virtist vera töluvert hátt uppi en haföi litinn áhuga á stjórnmálum. Hann talaði aldrei um aðra njósnarajen ég geröi mér aldrei neinar grillur um aö ég væri sá eini sem gerði þetta”. Eftir þrjú ár i þjónustu Blunts haföi Long fengiö meira en nóg, aö þvi er hann sjálfur segir, spennan var orðin óbærileg, og hann sá þaö ráö eitt til bjargar að láta flytja sig yfir i reglulega her- mennsku. Hann hitti Blunt ekki aftur fyrr en árið 1946 en þá átti Long sæti i nefnd sem reyndi aö koma á lögum og reglum i Þýska- landi eftir striðið. Hann lét á sér skiljast aö hann vildi ógjarnan komast aftur i samband viö Blunt og Blunt lét það gott heita. Næstu árin staríaöi Long á vegum leyni- þjónustunnar en eftir að ljóst varö að njósnahringur Sovét- manna var á fallanda fæti hugsaði Long sér til hreyfings. Eftir að Burgess og MacLean flúðu til Sovétrikjanna hætti hann störfum fyrir leyniþjónustuna og tók að sér ýmis störf fyrir einka- fyrirtæki. Hann er nú á eftirlaun- um frá kvikmyndafyrirtæki en þar var hann framkvæmdastjóri. Hann bjóst á hverri stundu við að upp um sig kæmist en það gerðist ekki fyrr en árið 1964. „Micahel hefur komið upp um okkur” Þá hafði það gerst að Michael Straight Bandarikjamaöur sem hafði starfað fyrir Sovétmenn, játaöi sekt sina fyrir bandarisku alrikislögreglunni B'BI, og hann reyndist hafa i höföinu ýmsa vit- neskju um njósnir Sovétmanna i Bretlandi. Straight nefndi i yfir- heyrslum þrjá menn sem hann taldi likiegt aö heföu verið sovéskir njósnarar: visinda- manninn Alistair Watson, Ant- hony Blunt og Leo Long. Grunur haföi falliö á Blunt þegar eftir flótta Burgess og MacLeans en hann haföi staöfastlega neitað öllu og engar sannanir fundist. Nú féllst hann á aö játa ef hann fengi uppgjöf saka. Hann haföi siöan samband við Long og sagði orö- rétt: „Michael hefur komið upp um okkur”. Long segir: „Blunt sagöi mér aö honum þætti þetta mjög leitt. Ég fór i heimsókn til hans tii aö ræöa málið og hann sagöi mér að best væri aö játa allt. Hann kom mér þvi næst i samband viö leyniþjónustumenn, og ég hitti þá daginn eftir i ibúð nokkurri I Kensington. Ég vissi ekki að Blunt heföi fengiö uppgjöf saka og þeir lofuðu mér þvi heldur aldrei beinlinis. Sögöu hins vegar aö þaö væri mjög óliklegt aö ég yrði dreginn fyrir dóm. Kannski sögðu þeir þetta til aö stappa i mig stálinu. Ég sagöi þeim alla vega frá öllu þvi sem haföi gerst, þaö tók nokkra klukkutima.en þeir sýndu ekki á sér nein viðbrögð. Ég man ekki hvort ég nefndi nokkra aöra ég hreinlega man þaö ekki. Ég veit þvi ekki hvort ég hef hjálpað þeim aö hafa upp á öörum njósnurum”. Njósnuðu ráðherrar fyrir Rússa? Vitað er að Anthony Blunt nefndi ýmis nöfn i sinni yfir- heyrslu en hann hefur jafnframt viöurkennt að hafa „valið úr” og ekki nefnt nema þá sem hann vildi sjálfur. 1 þessu sambandi er vert að hafa i huga áðurnefndan oröróm um að enn leynist viöa i bresku stjórnkerfi menn sem hafi

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.