Tíminn - 02.12.1981, Qupperneq 8

8
utgefandi: Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur
Gislason. Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreióslustjóri: Sig-
urður Brynjólfsson. Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jóns-
son. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V. Olafsson. Fréttastjóri: Páll Magnússon.
Umsjónarmaóur Helqar Timans: llluqi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes
Bragadottir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Egill Helgason, Friðrik Indriðason,
Friða Ðjörnsdóttir (Heimilis-Timinn), Halldór Valdimarsson, Heiður Helga-
dóttir, Jónas Guðmundsson, Jónas Guðmundsson, Kristinn Hallgrimsson,
Kristin Leifsdóttir, Ragnar Orn Pétursson (iþróttir), Skafti Jónsson. utlits-
teiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guð-
jón Róbert Agústsson, Elin Eltertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavik. Simi:
8Ó300. Auglýsingasimi: 18300. Kvöldsimar: 86387, 86392. — Verð i lausasölu
5.00. Askriftargjald á mánuöi: kr. 85.00 — Prentun: Blaöaprent h.f.
Er hallæri
hér á landi?
■ Árvakursmenn hafa átt andvökunætur siðan
fnður náðist á vinnumarkaðinum, þótt ekki væri
nema til sex mánaða. Forustugreinar Morgun-
blaðsins bera þessa glöggt vitni. Þar eru dregnar
upp myndir, sem eiga að sýna hversu hraklegt
það stjórnarfar er, sem íslendingar búa við um
þessar mundir.
Glöggt dæmi um þetta er forustugrein Morgun-
blaðsins siðastliðinn laugardag. Hún ber yfir-
skriftina: Heimatilbúið hallæri. Efni hennar er i
samræmi við þetta. Greinarhöfundur sér hallæri i
hverju horni á íslandi meðan sæla og velfarnaður
rikir annars staðar.
Það eitt er rétt i þessari grein Morgunblaðsins
að staða atvinnuveganna er erfið á Islandi, eins
og oftast hefur verið áður. En er þetta ekki sam-
eiginlegt einkenni nær alls staðar vegna þess
kreppuástands, sem rikir i heiminum? Er ísland
nokkur undantekning i þessum efnum?
Hvernig er það t.d. i Bandarikjunum, þar sem
aðstaða til atvinnurekstrar er stórum betri en
hér? Þar er lika verið að framkvæma stefnu
Sjálfstæðisflokksins, leiftursóknarstefnuna. Þar
hafa fleiri atvinnufyrirtæki orðið gjaldþrota á
þessu ári en um langt skeið. Næstum neyðar-
ástand rikir hjá þeirri atvinnugrein sem Mbl. dá-
ir mest, stóriðjunni. Stórfellt og vaxandi atvinnu-
leysi er i höfuðborg stóriðju, Detroit, og þó virðist
þetta aðeins upphafið, ef svo fer, sem margir
virðast óttast, að loka verði hinum miklu bila-
verksmiðjum þar.
Og hvernig er þetta i landi aðaldýrlings Mbl.,
Margaret Thatcher.Bretlandi? Þar hafa atvinnu-
fyrirtækin hrunið niður að undanförnu og virðist
ekkert lát verða á þvi. Stóriðjan er álika stödd og
i Bandarikjunum. Stöðugt er verið að fækka
starfsfólki hjá stærstu fyrirtækjum á sviði stór-
iðju og bilaíramleiðslu og samt minnkar tapið
ekki.
Þannig mætti fara land úr landi og bregða upp
svipuðum myndum, en þó einkum frá þeim lönd-
um, þar sem leiftursóknarstefnu er fylgt.
í þeim löndum, sem helzt keppa við okkur i
fiskframleiðslu, er staða sjávarútvegs og fisk-
’iðnaðar sizt betri en hér. í Noregi og Kanada
hefur verið gripið til þess ráðs að veita þessum
atvinnugreinum stórfellda rikisstyrki.
Þegar þessum samanburði sleppir varðandi
stöðu atvinnufyrirtækjanna, verður myndin
óneitanlega betri hér en viðast annars staðar.
Hér er ekkert atvinnuleysi og Islendingar þvi
lausir við hið mikla böl, sem þvi fylgir. Hér hefur
tekizt að tryggja kaupmátt launa á þessu ári
samkvæmt opinberum skýrslum, en það hefur
óviða tekizt annars staðar.
Andvökumenn Morgunblaðsins halda vissulega
uppi svivirðilegum áróðri, þegar þeir eru að
reyna að telja fólki trú um, að hér sé hallæri,
meðan gullöld riki annars staðar. Þeir ýta m.a.
undir landflótta með slikum skrifum. Þótt sitt-
hvað megi segja um Sjálfstæðisflokkinn, þá
sæma slik skrif honum ekki.
Þ.Þ.
,'r • 41?

• i' t .., , , «.. .. i ' ,
Miövikudagur 2." deséthbeT 1981.
menningarmál
Togaraöldin
Gils Guömundsson: Togaraöldin.
1. bindi. Stórveldismenn og kot-
kariar.
örn og örlygur 1981.
244 bls.
■ Byltingin, sem oröið hefur i
islensku atvinnulifi á þessari öld,
á ööru fremur rætur aö rekja til
útgeröar togara. Undanfarar tog-
aranna voru skúturnar. Um þær
og þaö timabil, sem þær voru
buröarás útgeröarinnar á Islandi
skrifaöi Gils Guömundsson mikiö
ritverk, sem kom út fyrir tæpum
fjórum áratugum og nefndist
Skútuöldin. Munu flestir þeir
Islendingar, sem komnir eru til
vits og ára kannast viö Skútuöld-
ina, svo vinsælt sem þaö rit hefur
oröiö.
Og nú er komiö á markaö 1.
bindi annars stórverks um
islenska útgeröarsögu, Togara-
öldin. 1 inngangi segist höfundur
hafa byrjaö aö vinna aö undir-
búningi þessa rits skömmu eftir
aö Skútuöldin kom út, þótt ekki
sjái þaö dagsins ljós fyrr en nú.
Efni þessa fyrsta bindis
Togaraaldarinnar er upphaf
veiöa erlendra togara viö ísland,
landhelgisgæsla og lagasetning
um landhelgismál, samskipti
Islendinga viö togaramenn og
fyrstu tilraunir til útgeröar
togara frá íslandi: Isafoldarút-
geröin, Geirseyrarútgeröin,
Garöarsfélagiö á Seyöisfiröi, út-
gerö Valgarös Breiöfjörö og hug-
myndir barónsins á Hvitárvöllum
um stórútgerö frá tslandi.
Aö útgerö Breiöfjörös undan-
skilinni eiga þessar tilraunir þaö
allar sammerkt, aö þeim var, aö
mismiklu leyti, hrundiö af staö
fyrir atbeina erlendra fésýslu-
manna. Allar stóöu þær aöeins
skamma hriö en lognuöust siöan
útaf, án þess aö marka veruleg
spor I útgeröarsögu vora. Var þá
ýmist aö illa var aö undirbúningi
staöið og ýmisleg óhöpp uröu
fyrirtækjunum aö falli, eöa aö um
hreina ævintýramennsku og
brask var aö ræöa, sem aldrei gat
blessast.
Uppsetning ritmáls i þessari
bók minnir um margt á Aldirnar,
sagan er sögö i hálfgeröum
fréttastil. Mikinn fróöleik er hér
aö finna um upphaf togveiöa viö
Island, afskipti stjórnvalda af
veiöunum og viöhorf tslendinga
til þeirra. Gils Guömundssyni
bregst ekki ritleiknin fremur en
endranær. Hann segir vel og
skemmtilega frá, ritar gott mál.
Eini gallinn á frásögninni er sá aö
endurtekningar eru óþarflega
margar. Margar myndir prýöa
bókina og hafa fæstar þeirra
birst áöur i islenskum ritum, svo
mér sé kunnugt. Einnig eru hér
birtar ljósmyndir af sjókortum og
ýmsum leiöar- og togmerkjum
breskra togaramanna frá þvi um
aldamótin. Er góöur fengur aö
öllu þessu.
Hins er svo ekki aö dyljast, aö i
sjálfri frásögninni kemur sáralitit
nýtt fram. Heimildaskrá er þvi
miður engin i ritinu, en ef marka
má textann hefur höfundur nær
eingöngu notast við prentaðar
heimildir: islensku blööin frá
þessum árum, tímarits-
greinar og hverskyns ævi- og
endurminningar. Flest af þessum
heimildum hefur verið notaö
margoft áöur. Margar þeirra eru
ónákvæmar, i sumum villur. Fer
þvi hér sem oft endranær, þegar
ekki er stuöst viö frumheimildir,
aö ónákvæmnin og villurnar
ganga aftur og tvieflast viö
hverja endurtekningu. Skulu nú
nefnd örfá dæmi um þetta: Þar er
fyrsttil aðtaka, aö á bls. 16 er þvi
haldið fram, aö Bretar hafi gert
fyrstu tilraunir til botnvörpu-
veiöa viö tsland áriö 1891. Þessi
skoðun hefur lengi veriö rikjandi,
en færa má sterk rök fyrir þvi aö
bresk skip hafi fyrst reynt botn-
vörpuveiðar viö Island sumariö
1889.
Þá segir á bls. 27, aö heimildum
beri ekki saman um, hvenær
breskir togarar hafi hafið veiöar i
Faxaflóa, sumir segi 1894, aðrir
1895. Óhætt er að útiloka áriö 1894
i þessu viöfangi. Togararnir
veiddu fyrst i Flóanum sumariö
1895. Fyrir þvi eru öruggar sam-
tlmaheimildir, þar á meöal ein,
sem höfundur birtir kafla úr I
bókinni (bls. 59), en þaö er ávarp
tslendinga til bresku þjóöarinnar,
sem birtist i The Times, 13. april
1897. Heimildin, sem fyrst nefnir
áriö 1894 er ekki á rökum reist og
mun reyndar fremur tilgáta en
fullyröing. Þess má svo geta til
gamans, aö breskur togari kom
sannanlega I Faxaflóa sumariö
1889, en engar heimildir eru fyrir
þvi aö hann hafi reynt þar veiöar.
A bls. 47 og áfram er fjallað um
„samning” G.L. Atkinsons flota-
deildarforingja og Magnúsar
Stephensens landshöfbingja frá
árinu 1896 og rætt litillega um
umboö þeirra til samnings-
geröarinnar. Ég get tekið undir
þá skoöun bókarhöfundar, aö lik-
legt sé aö Atkinson hafi haft ein-
hverskonar heimild til þess aö
finna bráöabirgðalausn á málinu.
Engar skjallegar heimildir eru þó
fyrir þvi. Aftur á móti er vist, aö
Magnús Stephensen haföi enga
heimild til þessa og með þvi fór
hann út fyrir valdsviö sitt. Danir
voru honum reiöir fyrir tiltækiö
þótt þeir neyddust til aö láta kyrrt
liggja. Þá er ónákvæmt, aö tala
um „samning” i þessu viðfangi.
Þeir Magnús og Atkinson geröu
meö sér munnlegt samkomulag,
þar sem hvor um sig lofaði, að
beita áhrifum sinum viö ákveðna
aöila. Enginn var hins vegar
bundinn af samkomulaginu, jafn-
vel ekki þeir sjálfir, ef út i þaö
heföi fariö. Hitt er svo aftur
annaö mál, aö samkomulagiö féll
dautt og ómerkt jafnskjótt og þaö
var gert og ollu þvl lögmál dýra-
rikisins.
Hér verður nú látiö staðar
numið I upptalningu, en fleiri
dæmi mætti nefna, þar sem frá-
sögnhöfundarer ónákvæmvegna
ónógrar rannsóknar og ótraustra
heimilda.
Niöurstaöan að loknum lestri
bókarinnar er sú, aö hún er læsi-
leg og lipurlega skrifuö, myndefni
ágætt og frágangur góöur. Munu
margir geta sótt i hana mikinn
fróöleik. Fræöilegt gildi bókar-
innar er hins vegar nauðalitiö.
Heimildir höfundar eru margar
ótraustar, hann dregur sáralitið
nýtt fram i dagsljósið, leggur ó-
víöa nýtt mat á atburði og eykur
lítið sem ekki viö þekkingu okkar
á upphafi togaraaldar viö tsland.
Jón Þ. Þór
Sýning
Margrétar
Reykdal
Margrét Reykdal
Kjarvalsstaðir
Málverkasýning
21. nóv.-3. des. 1981
24 myndir
Synt i blaðaverkfalli
■ Það hefur veriö fremur hljótt
um sýningu Margrétar Reykdal
eins og aðra viðburði i listum,
vegna þess að dagblöðin komu
ekki Ut i marga daga.Lifokkar og
viðburðir gjörast nefnilega meira
i dagblööunum en okkur grunar.
Aö visu má segja sem svo, aö sýn-
ingarstandi fyrir sinu — eða ekki,
hvort sem rituð eru dagblöö eða
ekki, en allavega fer allt fram i
meiri kyrrþey, — eða gjörði það.
Þannig var þaö með sýningu
Margrétar Reykdal. Af þessari
indælu sýningu vissi ég ekki fyrr
en ég rakst inn á Kjarvalsstaði á
dögunum i öörum erindum, en að
sjá málverkasýningu.
Líklega hefur svo verið um
fleiri, þvi ekki var nú margt
þarna um manninn.
Um listamanninn Margréti
Reykdal veit ég litiö sem ekkert,
nema einhver sagöi aö hún hefði
stundað myndlistarnám hér
heima og i Noregi og væri ættuð
úr Hafnarfirði, sem er ágætur
staður til aö alast upp i fyrir
málara einkum þar sem smáhýs-
um fylgirdálítilllóöarblettur með
fjárhúskofum og fiskhjöllum.
Furðanlegir hraunhólar og boll-
ar, mynda skemmtilegt samspil
sem slær öllu deiliskipulagi ver-
aldarinnar viö, með sérkennum
sinum og heillegu yfirbragði. En
nóg um þaö.
Sýning Margrétar
Margrét Reykdal er með frem-
ur litla sýningu á mælikvarða
Kjarvalsstaða, en hún sýnir á
Vesturgangi sunnanverðum. A
sýningu hennar eru 24 myndir,
sem allar eru málaöar á seinustu
tveim árum.
Þetta eru rólegar myndir, og i
dálítið óvenjulegum litum, og yfir
þeim er einhver skólastefna, eða
myndagi, er oft fylgir mönnum
frá Noregi meðan þeireru að leita
að sjálfum sér i öörum löndum.
Af heiti myndanna má nokkuö
ráöa efnisvaliö. Hús i landslagi.
Mig langar heim, Landslag, Frá
Lofoten, Eyjar i hafi, Ferð i
draum o.s.frv.
Yfir sýningunni er heilsteypur
blær, þvi myndir eru flestar sömu
ættar i vinnu og lit.
Myndir hennar eru figurativar,
sem segir þó ekki alla söguna, þvi
I myndheimi hennar er hTta
skáldskapur, eöa sérstök upplif-
un, sem virðist sannfærandi.
Sagan er hálfsögö og áhorfandinn
erþví ekki járnaöur niöur, eins og
svo oft i umhverfismyndum, þar
sem öll atriði eru tekin með, sem
oft vill verða í þessari gerð mál-
verka.
Ég vil hvet ja listunnendur til aö
koma á þessa sýningu.
Jónas Guömundsson