Fréttablaðið - 12.10.2008, Blaðsíða 8

8 12. október 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Þau áföll sem dunið hafa yfir okkur Íslendinga á síðustu
vikum hafa áhrif inn á hvert
einasta heimili landsins. Næstu
mánuðir verða erfiðir, mjög
erfiðir, fyrir fólkið, heimili og
fyrirtæki í landinu. Margir hafa
beðið mikið fjárhagslegt tjón,
enginn er ósnortinn. Um allt
land, í hverri götu eru fjölskyld-
ur í sárum.
Það þýðir hins vegar ekkert að
leggja árar í bát. Við verðum að
horfast í augu við þá stöðu sem
upp er komin og hefja hér á ný
uppbyggingu á þjóðfélaginu og
atvinnulífinu. Land okkar er ríkt
af náttúrunnar gæðum en ekki
síður af mannauði, vel menntuðu
og harðduglegu fólki. Því
megum við ekki gleyma – það
verðum við að nýta okkur.
Bankakerfið og erlendar
fjárfestingar hafi skilað
Íslendingum mikilli búbót á
undanförnum árum og ungt og
vel menntað fólk hefur getað
gengið að krefjandi og vellaun-
uðum störfum nær vísum. En
Ísland nútímans varð ekki til á
örfáum árum og lífskjör okkar
byggjast síður en svo á fjár-
málastarfsemi einvörðungu. Við
skulum hafa hugfast að við
upphaf þessarar aldar, áður en
hinn mikli vöxtur fjármálakerf-
isins hófst, voru lífskjör
Íslendinga þegar með þeim allra
bestu í heiminum.
Sjávarútvegur hefur í aldanna
rás verið undirstöðuatvinnuveg-
ur okkar Íslendinga. Sú undir-
staða er ennþá traust og mun
tryggja okkur, þótt annað bresti,
stöðugt og mikið flæði gjaldeyr-
is. Það sama á við um stóriðju
sem aldrei hefur veitt fleirum
atvinnu og aflað meiri gjaldeyr-
istekna. Mikil uppbygging hefur
sömuleiðis átt sér stað á
undanförnum árum í ferðaþjón-
ustu sem halda mun áfram að
búa til atvinnu og skapa verð-
mæti.
Von okkar og áskorun
Ýmis mistök hafa verið gerð á
undanförnum árum. En við
höfum líka sýnt fyrirhyggju til
framtíðar á mörgum sviðum:
Það hefur til dæmis verið
fjárfest mikið í menntun og
rannsóknum á síðustu árum. Það
verður að tryggja að sú fjárfest-
ing skili sér af fullum krafti inn
í okkar samfélag á þessari
ögurstundu. Við erum háþróað
ríki með hörkuduglegt fólk. Í
því felst okkar von, okkar
áskorun.
Við verðum einnig á næstu
mánuðum að nýta okkur þau
sóknarfæri sem er að finna á
sviði orkufreks iðnaðar og
sjávarútvegs og auka þar
fjölbreytni og sköpunarkarft.
Tækifærin eru svo sannarlega
til staðar og munu hjálpa við að
fleyta okkur í gegnum þá erfiðu
tíma sem framundan eru.
Í bankakerfinu hefur verið
starfandi öflug sveit harðdug-
legs fólks með fjölbreytilegan
bakgrunn. Sumt af því fólki er
nú að missa vinnuna. Það hefur
mikla og dýrmæta reynslu og
þekkingu. Við verðum að
tryggja að þessi mannauður
okkar verði virkjaður áfram í
þágu atvinnu- og verðmætasköp-
unar í stað þess að hann hverfi
úr landi.
Síðustu dagar hafa einkennst
af hruni heillar atvinnugreinar
en nú tekur við tímabil uppbygg-
ingar. Samhliða henni verður
hins vegar einnig að eiga sér
stað ákveðið endurmat. Það blas-
ir við öllum að sá veruleiki sem
við búum við í dag er ekki sá
sami og hann var í gær. Margt
sem við treystum var brigðult
og stóðst ekki það gjörningaveð-
ur sem nú geysar og ógnar
hagkerfum og samfélögum víða
um veröldina. Við megum ekki
hræðast þetta endurmat, því
eftir þessa kreppu verður
ekkert sem fyrr.
Við blasir, að sú peningamála-
stefna sem við höfum treyst á
undanfarin ár hefur ekki skilað
þeim árangri sem til var ætlast,
svo vægt sé til orða tekið. Háir
stýrivextir Seðlabankans við
þær aðstæður sem nú eru uppi í
íslensku samfélagi eru eins og
öfugmælavísa. Við verðum að
endurheimta þann stöðugleika
sem hér ríkti og grípa til þeirra
ráða sem nauðsynleg kunna að
reynast í því sambandi. Íslenskt
samfélag og íslenskt efnahagslíf
þolir ekki aðra rússíbanareið af
því tagi sem við höfum nú
upplifað. Í náinni framtíð er
ljóst að við verðum að halda
áfram að reyna að laða að
erlendar fjárfestingar inn í
okkar samfélag á hinum
mismunandi sviðum. Það blasir
við að núgildandi peningamála-
stefna og traust á gjaldmiðili
okkar hefur beðið hnekki en það
er ekki til þess fallið að vera sá
segull sem til þarf fyrir fjár-
festa.
Nýjar forsendur
Það er einnig ljóst að umræða
um tengsl okkar við Evrópusam-
bandið verður ekki lengur háð á
sömu forsendum og verið hefur
til þessa. Sum þeirra áfalla sem
við urðum fyrir má að minnsta
kosti óbeint rekja til aðildar
okkar að Evrópusamstarfinu og
vísa ég þar meðal annars til
þeirrar heimildar sem íslenskir
bankar höfðu til að byggja upp
innlánsreikninga í öðrum ríkjum
en með íslenskri baktryggingu.
Á hinn bóginn má einnig færa
rök fyrir því að hjá mörgu hefði
mátt komast, ef við hefðum átt
aðild að ESB.
Hvert sú umræða sem nú fer í
hönd um Evrópumál mun leiða
okkur er engin leið að spá fyrir
um. Við verðum að velta fyrir
okkur hver staða okkar er og sjá
hvernig ríkjum á evrusvæðinu
reiðir af í þeirri fjármála-
kreppu sem hugsanlega hefur
ekki enn náð hámarki sínu. Hitt
er ljóst að við Sjálfstæðismenn
höfum ávallt sagt að stefna
okkar eigi að ráðast af köldu
mati á því hvar og hvernig
hagsmunum Íslands er best
borgið til lengri tíma. Umhverf-
ið er nú breytt, forsendur hafa
breyst. Breyttar forsendur kalla
á endurnýjað hagsmunamat.
Sjálfsmynd hvers einstaklings
byggist á reynslu, reynslu af
sigrum og ósigrum. Þegar frá
líður skipta ósigrarnir ekki
minna máli, ef við erum óhrædd
við að horfast í augu við þá og
draga af þeim lærdóma.
Ákvarðanir okkar mega hvorki
stjórnast af kvíða né angist, og
gamlar hugmyndir mega ekki
verða að steinbörnum sem við
drögnumst með inn í nýja tíma.
Við Íslendingar stöndum nú á
tímamótum. Við erum særð en
við höfum þetta af. Við erum
samheldin þjóð þar sem undir-
stöður okkar, huglægar sem
hlutlægar, eru sterkar. Með slíkt
í farteskinu mun uppbygging
ganga hraðar fyrir sig, jafnvel
hraðar en við höldum í dag.
Höfundur er varaformaður
Sjálfstæðisflokksins
ÞORGERÐUR KATRÍN GUNNARSDÓTTIR
Í DAG |
Uppbygging og endurmat
Það hefur til dæmis verið
fjárfest mikið í menntun og
rannsóknum á síðustu árum.
Það verður að tryggja að sú
fjárfesting skili sér af fullum
krafti inn í okkar samfélag á
þessari ögurstundu.
A
u
g
lý
si
n
g
a
sí
m
i
– Mest lesið
Rangur misskilningur
Roy Hattersley, fyrrverandi aðstoðar-
utanríkisráðherra Bretlands, skrifar
um reynslu sína af samningaviðræð-
um við Íslendinga í þorskastríðinu í
pistli í breska blaðinu Guardian í gær.
Segir hann meðal annars frá því að
Harold Wilson, þáverandi forsætis-
ráðherra Bretlands, hafi gefið bresku
samninganefndinni hér á landi skýr
fyrirmæli um að snúa tafarlaust
aftur til Bretlands ef klippt
yrði á togvíra meðan á
dvöl nefndarinnar á Íslandi
stæði. Skorið var á tvo tog-
víra hálfri klukkustund áður
en nefndin lenti á Reykja-
víkurflugvelli, en Hattersley
segir nefndina hafa ákveðið
„á sinn breska hátt“ að láta
sem ekkert væri og halda viðræðun-
um áfram.
Spurningin er hvort Gordon Brown
hafi lært „á sinn breska hátt“ að þykj-
ast hvorki heyra né skilja hvað sagt
og gert er, af Hattersley og félögum.
Öflugur metnaður
Ágúst Ólafur Ágústsson, varaformaður
Samfylkingarinnar, sem hefur kallað
einna hæst eftir afsögn bankastjóra
Seðlabankans, skrifaði á
heimasíðu sína í febrúar
2007: „Bankarnir eru
með vel launuð störf
sem fela í sér ótal
tækifæri fyrir fólk
á öllum aldri.
Þessi störf eru
ekki lengur
einskorðuð við Ísland heldur er starf-
vettvangurinn heimurinn allur. Hin
öfluga útrás er meira og minna leidd
af ungu fólki sem hefur gríðarlegan
metnað.“
Ágúst Ólafur hefur væntanlega nú
gert sér grein fyrir því hversu stutt er
milli metnaðar og ofmetnaðar.
Töluvert sniðugt
Árvakur hf. og 365 hf. hafa samein-
að Fréttablaðið Árvakri, útgáfufélagi
Morgunblaðsins. Eftir kaupin verður
365 hf. 36,5 prósenta hluthafi í
Árvakri. 36,5 = 365. Skemmtilegt
talnagrín hér á ferð og ánægjulegt
að kímnigáfa sjái sér fært að
skjóta upp kollinum við
og við þessa dagana.
kjartan@frettabladid.isA
tburðarásin undanfarna daga hefur verið hraðari og
stórbrotnari en nokkurn gat órað fyrir. Því miður er
ekki útlit fyrir að um hægist á næstunni. Fram undan
eru aðgerðir og ákvarðanir sem munu ráða úrslitum um
hvernig samfélag verður hér á næstu áratugum.
Mikið veltur á því að hratt sé gengið til verks. Enn þá mikilvæg-
ara er að ekkert sé gert í óðagoti. Verk stjórnvalda og erindreka
þeirra verða öll að vera uppi á borðinu. Skýr og hiklaus svör verða
að fást við spurningum um hverja einustu ráðstöfun.
Stærstu bankar landsins eru komnir undir stjórn ríkisins. Það
þýðir í reynd að örlög fjölda fyrirtækja, allt frá litlum til þeirra
allra stærstu, eru í höndum ríkisvaldsins. Og í þessum skrifuðu
orðum er verið að ákveða innan bankanna hvaða fyrirtæki munu
fá skuldbreytingu, afskriftir á lánum sínum, frystingu afborgana
eða aðra fyrirgreiðslu.
Í bönkunum er sem sagt verið að ákveða hvaða fyrirtæki munu
deyja og hver fá að lifa.
Þau sem lenda í síðari hópnum munu erfa landið.
Á þessum tímapunkti er því gríðarlega mikilvægt að staldra við
og spyrja í fyrsta lagi: Hvernig verður staðið að þessum ákvörðun-
um? Og í öðru lagi: hverjir fella dómana?
Fullgild ástæða er til að spyrja á hvers vegum eru Elín Sigfús-
dóttir, bankastjóri Nýja Landsbankans, Birna Einarsdóttir, banka-
stjóri Nýja Glitnis og hver sá sem velst til forystu fyrir nýja Kaup-
þing? Hver úthlutaði stólunum? Þessar spurningar eru lagðar fram
með fullri virðingu fyrir Elínu og Birnu. Þær eru örugglega grand-
varar bankakonur og afbragðsstjórnendur.
Eins þarf að fá strax upp á yfirborðið hvernig skipað verður í
stjórnir nýju ríkisbankanna. Það er fullkomlega óásættanlegt ef
ríkisstjórnarflokkarnir tveir ætla að sjá einir um það verkefni. Það
væri uppskrift að nýju helmingaskiptakerfi.
Í stjórnum bankanna verða að sitja fulltrúar allra stjórnmála-
flokka. Og til að taka af allan vafa er með því ekki átt við stjórn-
málamennina sjálfa, heldur fulltrúa þeirra, fólk sem hefur reynslu
og þekkingu á fjármálaþjónustu og rekstri.
Þetta eru spurningar og álitamál sem þarf að kljást við þegar í
stað. Til lengri tíma bíður það tröllvaxna verkefni að koma fyrir-
tækjum sem lenda í ríkiseigu á næstu mánuðum aftur í einkaeigu.
Það þarf að taka á nýjan leik hugmyndafræðilega afstöðu til
þess hvaða rekstur má yfirhöfuð vera í einkaeigu. Gamla svarið
var: Allt sem má ekki fara á hausinn. Það hefur öðlast glænýja og
breytta merkingu. Fyrir hálfum mánuði voru þetta grunnstofnanir
samfélagsins á borð við sjúkrahúsin, löggæsluna og menntakerfið.
Í síðustu viku bættust bankarnir í þennan hóp. Þeir voru áður gim-
steinarnir í krúnu einkaframtaksins.
Við stöndum frammi fyrir því að feikilegur fjöldi af ungu, vel
menntuðu og hugmyndaríku fólki er að missa vinnuna. Það verð-
ur að vera hér samfélag sem getur nýtt sér krafta þeirra og hug-
myndaauðgi. Samfélag sem er laust við pólitíska fyrirgreiðslu og
klíkuskap.
Þessi þjóð þarf að fá fullvissu um að heiðarleg og sanngjörn
vinnubrögð verði viðhöfð þegar spilin verða gefin upp á nýtt.
Framtíð landsins veltur á því hvernig til tekst.
Bankarnir hafa örlög fyrirtækja í höndum sér.
Hverjir fá að
erfa landið?
JÓN KALDAL SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
EFNAHAGSMÁL