Fréttablaðið - 12.10.2008, Blaðsíða 14

MENNING 2
elgi Steins Stein-
arrs meðal kyn-
slóðarinnar sem óx
upp með skáldskap
hans var mikil og
fölskva laus. Fyrir þá
sök að Steinn, eins og
margir einhleypingar
þessara ára fyrir og eftir
stríð, bjó við bág kjör og
þröngan hag varð hann
áberandi í borgarlífinu,
tíður gestur á matstofum
og kaffihúsum þar sem
þeir sem höfðu áhuga á
að taka hann tali gátu komist í bein
kynni við manninn. Andstætt skáldum
og rithöfundum sem náðu styrkri borg-
aralegri stöðu var Steinn Steinarr lif-
andi táknmynd bæjarlífsins, hvass oft
í tilsvörum og jafnvel meiðandi en
mörgum reyndist hann ákaflega dæll
maður: „Hann var alltaf góður við
mig“ hef ég heyrt fleiri en einn segja
sem hafði af honum kynni. En margar
sögur eru til af harkalegu viðmóti hans
við menn sem töldu sig standa hærra á
strái en allur fjöldinn. Beggja handa
járn, oft spaklegur í umsögnum sínum,
eins og fræg greining hans á ung skálda-
kveri í Birtingi vitnar um.
Steinn varð barn ómagi eins og það
var kallað í fornri sveitalöggjöf lands-
ins. Hann var ungur sagður til sveitar
og komið fyrir hjá vandalausum. Hann
veiktist ungur og var bæði veikur fyrir
af ófitu og dugði lítt til líkamlegrar
vinnu sökum visinnar handar. Hann
átti lítinn kost á menntun samkvæmt
skilningi okkar tíma og var því dæmd-
ur til að sitja í því lagi samfélagsins
sem lifði á daglaunum, sporslum. Sú
framfærsluhugmynd er víðs fjarri
skilningi okkar tíma en er samt dag-
legt brauð með fjölda þjóða í öðrum
heimshlutum. Hann hafði því fátt fyrir
sig að leggja og verandi eins og margir
ungir menn á árum kreppunnar rót-
tækur í þjóðfélagsskoðunum gerðu
skoðanir skáldinu unga erfiðara fyrir
um skáldstyrk. Þýðingar lagði hann
ekki fyrir sig, pólitíska bakhjarla átti
hann enga. Veröld hans var skjóllítil
og fyrir bragðið var hann hafinn yfir
flest tengsl sem mörkuðu feril margra
eftirbáta hans á skáldabekk. Hann var
fullvalda í fátækt sinni – sovereign.
Pólitísk sinnaskipti hans eftir hina
eftir minnilegu og kunnu för til Sovét-
ríkjanna voru skýrt afmörkuð en komu
afar seint á ferli sem var þá í raun á
enda runninn, þótt ýmsir geri mikið úr
þeim nú, meira en skiptir mestu máli
við feril hans og list.
Steinn Steinarr breytti um síðir
íslenskum bókmenntum með afdrifa-
meiri hætti en margir aðrir. Þar ber
hæst lífssýn hans sem fór fyrir ríkum
utanaðkomandi áhrifum sem síðar
skullu á hugarlendum undir nafni
tilvistarhyggjunnar. Hans tilvistar-
hyggja var heimasmíðuð og hert af
lífsreynslu. Og þegar hún lagðist með
myndvísi sem einkennir nær allan
hans skáldskap, kuldalegri íroníu,
stundum nöpru pólitísku háði, sem tjáð
var í alþýðlegu og viðhafnarlitlu tungu-
taki, varð til skáldheimur sem varð
mörgum fyrirmynd og skóp honum lif-
andi aðdáun sem varað hefur lengur
en flestra samferðamanna hans og
jafnvel flestra þeirra ljóðskálda sem á
eftir komu. Því er allt tal um minnis-
varða honum til virðingar skoplítið;
minnisvarðar hans standa svo víða í
hugum þeirra sem hafa sótt í ljóð hans
og prósabrotin fáu sem eftir hann
liggja.
Hann var utangarðs í besta skilningi
orðsins og kunni þó til hlítar sígilda
hætti og nýtti þá af svo ríkri eðlistil-
finningu að fáa grunaði að hann væri
meistari metursins fyrr en betur var
gáð. Samt var hann sá forkólfur í form-
byltingu skáldskapar á Íslandi sem
mestrar hylli naut.
Því er það furðulegt hvað aldarminn-
ing hans nú fer hljótt en er þó á sér-
kennilegan hátt í stíl við hann sjálfan
og lífshlaupið en á morgun eru hundr-
að ár liðin frá fæðingu þessa skáldjöf-
urs. En minning hans lifir í ljóðum
hans: ekkert íslenskt skáld hefur
markað jafn marga lagboða í söngva-
safni þjóðarinnar. Og mynd hans er
skýr: ekkert íslenskt skáld hefur orðið
uppspretta jafn marga málverka,
teikninga og ljósmynda, ef frá er tal-
inn Halldór Laxness – og Bubbi Mort-
hens.
Ungur verslunarmaður var undir
lok stríðsins að basla við að koma undir
sig fótunum. Hann leigði sér herbergi
í Austurstræti. Handan við ganginn
var honum sagt að Steinn Steinarr ætti
húsaskjól en hann varð skáldsins ekki
mikið var. Svo fór eitt kvöldið í myrkv-
aðri borginni að drepið var á dyr og
þar stóð Steinn og spurði húsráðand-
ann hvort hann ætti glas? Jú, hann ætti
glös. Hvort hægt væri að fá glas að
láni? Jú, það væri sjálfsagt, sagði ungi
maðurinn og náði í glasið fyrir skáldið.
Hvort mætti bjóða unga manninum
drykk? Það þáði hann og sótti annað
glas. „Allan þann vetur hélt ég fast um
glasið og held á því enn,“ sagði ungi
maðurinn, orðinn aldraður.
Við höldum öll enn á þeim bikar sem
Steinn Steinarr færði okkur.
VERULEIKANS kalda ró
Uppboðatíminn er að hefjast, en fyrir fáum vikum
var Gallerí Borg með uppboð þar sem margt verka
fór undir matsverði. Þá var uppboð hjá Bruun
Rasmussen í Kaupmannahöfn fyrir fáum dögum þar
sem nokkur íslensk verk voru til sölu en aðeins eitt
þeirra seldist. Menn merkja lækkandi verð á
uppboðum víða, bæði austan hafs og vestan .
Næsta listmunauppboð hér á landi verður haldið í
Galleríi Fold við Rauðarárstíg og hefst það kl. 18.00 á
morgun - mánudag 13. október. Að venju verða boðin
upp fjölmörg verk, meðal annars mörg verk eftir
gömlu meistarana. Að þessu sinni verður þó boðið
upp óvenju mikið af abstraktverkum. Boðið verður
upp litað Orteleusarkort frá 1595. Þetta er með allra
verðmætustu og áhugaverðustu landakortum, gert af
Orteliusi að fyrirmynd Guðbrandar Þorlákssonar
biskups, segir í tilkynningu Foldar. Þá verður boðið
upp stórt málverk eftir Dieter Roth, ströng flatar-
málsmynd frá 1975, en verk þeirrar gerðar eftir Roth
eru fágæti, hann vann í skamma hríð tuttugu árum
fyrr í strangri formgerð afstraktsins og leiddist
þaðan út í op-list. Ekki er vitað til þess að slíkt verk
hafi áður verið boðið upp hér á landi og hjá uppboðs-
húsum meginlandsins og Bretlands eru þau sjaldséð á
markaði. Uppboðsgripir verða til sýnis í Galleríi Fold
við Rauðarárstíg, frá hádegi í dag til kl. 17 og á
morgun kl. 10 til 17. Uppboðið hefst kl. 18 á morgun.
Er áætlun forstöðumanna Foldar að uppboðin verði
tíðari, en mun færri verk boðin upp hverju sinni.
Segja forráðamenn Foldar að þessi breyting sé ekki
aðeins gerð í sparnaðarskyni, heldur einnig vegna
þess að sífellt stærri hluti viðskipta á uppboðunum
fer fram í gegnum síma og netið. Vonast er til að
þessari breytingu verði tekið vel og uppboðin verði
framvegis snarpari og skemmtilegri.
Málverkauppboð á morgun
Án titils eftir Dieter Roth, 1975. Olía - 90x140 – Merkt, Verð-
mat: 5. - 7.000.000 kr.
Hann átti lítinn kost á menntun samkvæmt
skilningi okkar tíma og var því dæmdur
til að lifa í því lagi samfélagsins sem lifði á
daglaunum, sposlum, framfærsluhugmynd sem er fjarri
skilningi okkar tíma.
Á morgun er þess minnst að öld er liðin frá fæðingu Aðalsteins Krist-
mundss onar, Steins Steinarr. Í vor var hálf öld liðin frá andláti hans. Hver
er staða þessa skáldjöfurs í vitund þjóðarinnar?
BÓKMENNTIR PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
Hin kunna ljósmynd
Jóns Kaldal af Steini frá
árunum 1940-1944.