Fréttablaðið - 03.11.2008, Blaðsíða 12

12 3. nóvember 2008 MÁNUDAGUR
FRÉTTAVIÐTAL: Antonin Scalia
Bandaríski hæstaréttar-
dómarinn Antonin Scalia
segir dómara fara út fyrir
valdsvið sitt með því að
túlka stjórnarskrárákvæði
og önnur lög með öðrum
hætti en þeim sem var
upprunalegur skilningur
þeirra sem settu viðkom-
andi ákvæði eða lagabók-
staf.
Scalia, sem er einn þekktasti lög-
spekingur Bandaríkjanna og
hefur setið í hæstaréttinum
vestra síðan árið 1986, er stað-
fastur fylgismaður svonefndrar
upprunahyggju við túlkun
bandarísku stjórnarskrárinnar.
Heilbrigð skynsemi
Beðinn að útskýra hvað í upp-
runahyggju felist segir Scalia að
hún sé „heilbrigð skynsemi“.
„Það er hin skoðunin sem krefst
skýringar,“ segir hann og heldur
áfram: „Upprunahyggja er ein-
faldlega grunnaðferðin við að
túlka lagatexta – og reyndar
hvaða texta sem er. Maður spyr
sig: Hvað þýddi þetta þegar það
var skrifað? Eða í tilfelli stjórn-
arskrár: hvað þýddi þetta þegar
þetta ákvæði var samþykkt? Það
er sú merking sem í því felst uns
löggjafinn, þjóðin, ákveður að
breyta því með stjórnarskrár-
breytingu. Það er ekki á vald-
sviði dómstóls að gefa stjórnar-
skrárákvæði nýja merkingu.“
Til dæmis um þetta nefnir
Scalia dauðarefsingu. „Það ligg-
ur ljóst fyrir að áttunda stjórn-
arskrárbreytingin, sem bannar
„grimmilegar og óvenjulegar
refsingar“ bannar ekki dauða-
refsingu. Dauðarefsing var refs-
ingin fyrir alla höfuðglæpi; hún
skilgreindi höfuðglæp. Nú, það
ber ekki nauðsyn til að fram-
fylgja dauðarefsingu og í sumum
ríkjum Bandaríkjanna hefur hún
verið afnumin. En það er ekki á
valdsviði dómara að breyta lýð-
ræðislegum vilja stjórnarskrár-
gjafans og segja þeim sem vilja
viðhalda dauðarefsingum að þeir
megi það ekki. Það er það sem
upprunahyggja þýðir í raun.
Stjórnarskráin merkir það sem
fólkið sem samþykkti hana upp-
runalega ætlaðist til. Ef því á að
breyta verður þjóðin að gera
það. Það er mjög lýðræðislegt!“
„Hin lifandi stjórnarskrá“ bull
En hvað segir Scalia þá um þá
skoðun, að skýringarinnar á að
stjórnarskrá Bandaríkjanna hafi
enst eins lengi og raun ber vitni
sé að rekja til þess að hver ný
kynslóð leggi nýja merkingu í
túlkun hennar?
„Það er hægt að halda því
fram, en það væri rangt!“ svarar
hann. „Þessi hugmynd um „hina
lifandi stjórnarskrá“ er mjög ný
af nálinni. Hún byrjar með
Warren-dómstólnum [þ.e. tíma-
bilið 1953-1969, þegar Earl
Warren var í forsæti bandaríska
hæstaréttarins] sem ríkjandi
túlkunaraðferð. Stjórnarskráin
hefði ekki staðið í 230 ár ef þessi
túlkun hefði verið ríkjandi frá
upphafi,“ fullyrðir Scalia.
„Fyrstu 160 árin hefði engum
dottið í hug að stjórnarskráin
tæki stökkbreytingu á tíu ára
fresti, að hún sé hvað sem dóm-
stóllinn segir að hún sé. Ef þú átt
við illa innrætta dómara sem
mistúlkuðu stjórnarskrána vilj-
andi, vissulega voru slíkir til, en
þeir gerðu það „á gamla góða
heiðarlega mátann: þeir lugu um
það“. En nú á dögum reyna þeir
ekki einu sinni að ljúga um það:
„Jú, jú, þetta er það sem stjórn-
arskráin merkti áður, en okkur
finnst að hún eigi ekki að merkja
þetta lengur. Hvers vegna? Af
því við erum lögfræðingar, við
vitum betur.“ Þetta er þvætting-
ur. Mér finnst sem sagt ekki að
ég þurfi að útskýra uppruna-
hyggju; mér finnst frekar að
þeir sem telja að stjórnarskráin
merki það sem dómstóllinn segir
að hún eigi að merkja, þurfi að
svara fyrir þá stórundarlegu
skoðun.“
Dómarar móti ekki stefnu
Háværar pólitískar deilur hafa
skapast um tilnefningu dómara í
Hæstarétt Bandaríkjanna á und-
anförnum árum. Hvaða skýringu
telur Scalia vera á því? „Þetta er
afleiðing þess að líta svo á að
dómstóllinn túlki sífellt nýja
merkingu inn í stjórnarskrána,“
svarar hann. „Áður fyrr var það
eina sem skipti mestu máli við
val á hæstaréttardómara að hann
væri góður og réttsýnn lögfræð-
ingur. Núna er öldin önnur: „Það
er fínt að fá góðan lögfræðing,
en það er ekki það mikilvægasta:
við viljum velja einhvern sem
skrifar þá nýju stjórnarskrá sem
er okkur að skapi; hvort sem það
snýr að réttindum samkyn-
hneigðra, fóstureyðingar eða
eitthvað annað. Við viljum setja
einhvern þarna inn sem skrifar
okkar stjórnarskrá,“ segir Scalia
um þennan hugsunarhátt sem
hann álítur hafa haft þessar
óæskilegu afleiðingar.
„Og það mun líka gerast hér,“
bætir hann við: „Ef skipað er
pólitískt í hæstarétt, sem tekur
afdrifaríkar pólitískar ákvarð-
anir fyrir þetta samfélag, þá
mun samfélagið sannarlega láta
vilja sinn í ljósi þegar skipað er í
þennan dómstól. Nema Ísland sé
ekki lengur lýðræðissamfélag
og borgarar þess séu sauðir.“
Spurður út í hina umdeildu
ákvörðun bandaríska hæstarétt-
arins að vísa frá áfrýjun á
úrskurði hæstaréttar Flórídarík-
is um endurtalningu atkvæða í
forsetakosningunum í Flórída
árið 2000, sem þýddi að ekki var
lokið við að endurtelja atkvæðin
eins og forsetaframbjóðandi
demókrata, Al Gore, vildi, segir
Scalia að það mál sé dæmi um
hvað gerist þegar reynt sé að
færa kosningastjórnmál inn á
vettvang dómstólanna. Hann
segist spá því að þegar frá líði
muni varla nokkur maður líta á
þennan úrskurð sem það stórmál
sem sumir hafi viljað vera láta
þegar deilurnar stóðu sem hæst.
Scalia var staddur hér á landi
á dögunum sem heiðursgestur á
ráðstefnunni „Lögfræði og laga-
nám í aldarspegli,“ sem laga-
deild Háskóla Íslands efndi til í
tilefni af 100 ára afmæli laga-
náms á Íslandi.
ANTONIN SCALIA Einn þekktasti lög-
spekingur Bandaríkjanna.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Ekki á valdsviði dómara að
breyta merkingu stjórnlaga
Aukin fólksfjölgun hefur haft mikil áhrif á dýraríkið. Fjöldi tegunda er talinn í
útrýmingarhættu, margar af mannavöldum. En hvað þýðir það nákvæmlega,
þegar dýrategund er í útrýmingarhættu, hvernig er það skilgreint og hvernig er
brugðist við því?
■ Hvenær er tegund í útrýmingarhættu?
Fjöldi einstaklinga vegur að sjálfsögðu þungt í þessu samhengi en margt
annað spilar inn í. Til að mynda dreifing tegundarinnar og varðveisla
búsvæðis hennar, prósentuleg fjölgun eða fækkun yfir lengra tímabil, geta
til fjölgunar, fjöldi náttúrulegra óvina og ásókn manna. Þegar um er að ræða
tegundir þar sem erfitt er að telja eða áætla fjölda stakra dýra, eins og með
mörg skordýr, er aðallega horft til dreifingar í samanburði við fyrri ár. Skiptar
skoðanir eru um hvenær setja eigi tegundir á lista yfir tegundir í útrýming-
arhættu og hvenær eigi að taka þær aftur af honum eftir bata. Taka verður
mið af því að þetta eru ekki alltaf nákvæm vísindi og tegundir sem lýstar hafa
verið útdauðar finnast oft aftur, til dæmis ef tegundin hefur flust búferlum.
■ Hversu margar tegundir eru í útrýmingarhættu?
Að mati Alþjóðanáttúruverndarsambandsins eiga um 15.500 tegundir undir
högg að sækja. Þar af rúmlega
8.000 plöntur, tvær þörunga-
tegundir og rúmlega 7.100
dýrategundir. Þessi listi er sá
yfirgripsmesti þótt hann sé
engan veginn tæmandi.
■ Hversu mikil áhrif
hefur maðurinn haft á
dýr í útrýmingarhættu?
Maðurinn hefur haft mikil áhrif
á plánetuna frá því hann fór að
stunda landbúnað og jafnvel
fyrr. Það er hins vegar hæpið að
rekja alla útrýmingu eða fækk-
un til mannsins. Tegundir hafa
risið og hnigið í milljónir ára af
eðlilegum örsökum, einfaldlega
helst úr lestinni í kapphlaupi
Darwins. Vísindamenn eru þó
flestir á einu máli um að dregið
hafi úr fjölbreytileika dýrarík-
isins.
FBL-GREINING: DÝR OG PLÖNTUR Í ÚTRÝMINGARHÆTTU
Um 15.500 tegundir
eiga erfitt uppdráttar
„Dreifing Fréttablaðsins hér í Vest-
mannaeyjum er til mikillar fyrir-
myndar. Sá sem sér um að koma
blöðunum í kassana hér í bænum er
mjög áhugasamur og mikill kraftur
í honum.
Dreifing Morgunblaðsins hefur
hingað til verið best hér í Eyjum,
en Fréttablaðið hefur tekið því
fram og er oft komið tveimur til
þremur tímum fyrr,“ segir Páll
Helgason, lesandi Fréttablaðsins í
Vestmannaeyjum.
Páll segist bíða spenntur eftir
Fréttablaðinu á degi hverjum. Að
lestri loknum klippir hann svo út úr
því valdar greinar í dagbók sem
hann hefur haldið í mörg ár. „Blað-
ið er gott og sama má segja um
dreifinguna,“ segir Páll. - kg
Dagblaðadreifing í Eyjum:
Fréttablaðið til fyr-
ir myndar í Eyjum
FRÉTTAVIÐTAL
AUÐUNN ARNÓRSSON
audunn@frettabladid.is
Veljum íslenskt
Stepp ehf Ármúla 32 Sími 533 5060 www.stepp.is stepp@stepp.is
G
ra
fí
ka
2
0
0
8
GÓLFEFNI ÞEKKING ÞJÓNUSTA
TEPPI Á STIGAGANGINN