Fréttablaðið - 03.11.2008, Blaðsíða 14

14 3. nóvember 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
OLÍS ÁLFHEIMUM, OLÍS GULLINBRÚ, HOLTAGÖRÐUM,
OLÍS MJÓDD, OLÍS NORÐLINGAHOLTI, NÝBÝLAVEGI,
SUÐURLANDSBRAUT, OLÍS AKRANESI, OLÍS AKUREYRI,
OLÍS BORGARNESI, OLÍS KEFLAVÍK, OLÍS REYÐARFIRÐI
12 STAÐIR UMRÆÐAN Gunnar Tómasson skrifar um hagstjórn
Árið 1983 var vísitölutrygging launa afnumin til að koma böndum á óðaverð-
bólgu sem keyrð var áfram af útlánaþenslu
bankanna og tvíefld með samspili vísitölu-
tryggðra launa og verðtryggðra lána. Hins
vegar var ekki snert við verðtryggingunni.
Þá um haustið spurði ég þáverandi fjármálaráð-
herra, Albert Guðmundsson, hvers vegna verðtrygg-
ing lána hefði ekki verið afnumin. Albert svaraði að
ráðgjafar stjórnvalda hefðu mælt gegn því þar sem
verðtrygging væri samningsbundin. Líkt og
vísitölutrygging launa!
Á þessum árum vann ég sem hagfræðingur hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Þegar ég frétti af afnámi
vísitölutryggingar launa og áframhaldandi verð-
tryggingu skrifaði ég bréf til áhrifamanns í íslenzku
samfélagi, þar sem ég gagnrýndi harðlega aðgerðir
stjórnvalda og sagði þær vera herfilegustu hag-
stjórnarmistök frá upphafi lýðveldisins. Hér væri
tjaldað til einnar nætur.
Ástæðan var sú að verðtrygging er skálkaskjól
stjórnvalda sem hafa hvorki haft vilja né getu til að
stjórna peningamálum Íslands. Stjórnvalda
sem létu það viðgangast að útlán bankanna
jukust um 3450% (þetta er ekki ritvilla)
áratuginn 1970-1979 og um nánast sama
hlutfall á árunum 1980-1989. Þótt árin eftir
1983 hafi verið skuldsettum heimilum erfið,
gætu þau orðið barnaleikur í samanburði við
þær þrengingar sem nú blasa við.
Vandinn nú er þeim mun erfiðari úrlausnar
að á síðustu 25 árum hefur lífeyrissjóðakerfi
landsmanna dafnað í skálkaskjóli stjórnvalda
sem um langt árabil hafa látið gott heita að útlán
héldu áfram að vaxa með margföldum vaxtarhraða
þjóðarframleiðslu. Samtímis hefur orðið breyting á
tekjuskiptingu þannig að greiðslubyrði banka- og
lífeyrissjóðslána hefur hækkað sem hlutfall af
rauntekjum þeirra sem hafa borið skarðan hlut frá
borði. Það er skammgóður vermir fyrir lántakendur
að verðbætur leggjast á höfuðstól en koma ekki til
innheimtu strax. Það verðbólguskot sem nú er
væntanlega á byrjunarstigi, ört vaxandi atvinnuleysi
og minnkandi rauntekjur ásamt fallandi eignaverði
mun sýna að verðtrygging er argvítugur staðgengill
fyrir trausta og skilvirka stjórn íslenzkra peninga-
mála. Hér er verk að vinna fyrir stjórnvöld og
lífeyrissjóði. Höfundur er hagfræðingur.
Verðtrygging
GUNNAR
TÓMASSON
Fyrir utan heilræðið um að við eigum nú að reyna að vera góð
við börnin okkar – rétt eins og
eitthvað annað hafi staðið til – þá
held ég að tvær tuggur ráðamanna
séu einna óbærilegastar um þessar
mundir.
Önnur er sú að auðvelt sé að vera
vitur eftirá. Hvernig gátuð þið látið
þetta gerast? er spurt og svarand-
inn – fyrrum bankaeigandi,
auðjöfur, bankastjóri, ráðherra,
yfirmaður fjármálaeftirlits,
sölumaður norðurljósa – einhver
klúðrarinn – ekur sér dálítið í
stólnum, brosir pirraður og segir
loks og reynir að hljóma eins og
hann sé að tala við fábjána: Það er
alltaf auðvelt að vera vitur eftirá …
Þetta er einn af þessum ömur-
legu orðaleppum sem fólk notar til
að þurfa ekki að tala. Í stað þess að
ræða málin kemur þetta. Allt eins
mætti segja: Æ, dinglaðu þér. Þetta
er dæmigert fyrir hið umræðu-
fælna samfélag gærdagsins þar
sem hvers kyns tilraun til sundur-
greinandi samræðu er eitur í
beinum höfðingjanna sem vildu
helst fá að halda áfram að gelta
sínar fyrirskipanir.
Getur verið að þeir sem eiga
svona auðvelt með að vera vitrir
eftirá séu þá jafnframt heimskir
fyrirfram? Og það er auðvelt að
vera heimskur fyrirfram …
Eða hvað? Hvernig stendur þá á
því að þessir ráðamenn streitast
enn við að nota sömu úrræðin og
þeir notuðu áður en eftirviskan
vitraðist þeim svo auðveldlega? Er
kannski erfitt að vera vitur eftirá?
Kannski erfitt að vera vitur
yfirleitt – og auðvelt að vera
vitlaus?
Þegar Davíð Oddsson er
gagnrýndur segir blaðafulltrúi
hans Geir Haarde jafnan að ekki
megi „persónugera vandann“.
Hann talar eins og bókmennta-
fræðingur. Þegar hafið stynur,
grasið syngur og fjöllin gráta í
skáldskap er slíkt nefnt persónu-
gerving, enda fyrirbærum
náttúrunnar gefnir mannlegir
eiginleikar. Geir vill með þessu
telja okkur trú um að vandinn sé
náttúruhamfarir og hafi ekki
mannlega ásjónu – og alls ekki
Davíðs.
Að sjálfsögðu ristir vandi
Íslendinga dýpra en svo að Davíð
Oddssyni verði einum kennt um
hann eða að brotthvarf hans sé eina
forsenda endurreisnarstarfsins.
Eitt er það að fjórflokkakerfið –
með einum fimmta flokki sem veit
ekki alveg hvað hann er – virðist í
senn merkilega lífseigt og ófært
um að endurspegla hugmynda-
strauma og andstæðar skoðanir
samfélagsins, til dæmis í afstöðu
til Evrópu þar sem stjórnmála-
menn hafa lengi verið á eftir
almenningi og hagsmunasamtökum
atvinnulífsins, nema kvótakónga.
Og ríkisstjórnin er einhvers konar
pattstjórn. Eða kannski leppstjórn
– í þeim skilningi að hinir and-
stæðu flokkar eru svo uppteknir af
því að leppa menn andstæðingsins
að útkoman er patt.
En allt í lagi: Setjum svo að hér
hafi utanaðkomandi hamfarir
gengið yfir þjóðina, sambærilegar
við það þegar stormurinn Katarina
lagði New Orleans í rúst í Banda-
ríkjunum. Þá þóttu flóðavarnir
Bush-stjórnarinnar með þeim hætti
að flestir sem ábyrgð báru á því
voru látnir víkja úr embætti, og
sjálfur forsetinn og varaforseti
ærulausir menn.
Það er nefnilega svo í siðuðum
samfélögum með lýðræðishefð að
menn í ábyrgðarstöðum þurfa að
axla þá ábyrgð þegar sýnt þykir að
þeir hafi brugðist á örlagastundu.
Þegar kjósendur afþakka krafta
tiltekinna stjórnmálamanna í
kosningum má vissulega segja að
þeir séu að „persónugera vandann“
en málið er að það eru nú einu sinni
persónur sem taka að sér úrlausn
tiltekinna mála og standa þess
vegna fyrir ákveðin úrræði í huga
fólks. Davíð Oddsson er bara óvart
persónugervingur alls kyns
hugmynda og úrræða. Hann var
persónugervingur góðærisins og
nú er hann persónugervingur þess
að hafa veðjað ranglega á Ameríku
í stað Evrópu – og persónugerving-
ur þeirrar öfgafullu reiðareks-
stefnu í peningamálum sem kom
þjóðinni svo sannarlega á vonarvöl.
Jafnvel þótt hann væri óskeikull
eins og Geir og aðrir meðreiðar-
sveinar hans virðast halda – já
meira að segja þótt hann kynni
eitthvað í hagfræði – þá skiptir það
ekki lengur máli. Allt er um seinan.
Hann mun aldrei öðlast þá virðingu
sem embættið þarf sárlega á að
halda. Þjóðin mun aldrei fylgja
honum neitt.
Geir Haarde þarf að spyrja sig:
Þarf sátt um Seðlabankann? Þarf
Seðlabankinn traust innanlands og
utan? Þarf þjóðin að taka mark á
seðlabankastjóra? Sé svarið nei við
þessum spurningum – þá heldur
hann Davíð.
Það var sögulegt hlutverk Geirs
Haarde að leiða þjóðina frá stefnu
Davíðs og í átt að öryggi og evru –
til þess hlaut hann brautargengi
þjóðar og flokks – en hann brást
þessu hlutverki sínu og það kemur
í hlut annars að inna það af hendi,
með harmkvælum.
Tuggur tvær
Fjölskyldan rannsökuð
Nokkur vandkvæði gætu orðið á gerð
svokallaðrar Hvítbókar eins og Pétur
Gunnarsson gerir greinargóð skil á
síðu sinni eyjan.is/hux: „Þegar litið
er yfir ríkisstjórnarborðið kemur í ljós
að Björn Bjarnason, dómsmálaráð-
herra og yfirmaður ríkissaksóknara,
er tengdafaðir Hreiðars Más Guð-
jónssonar, lykilstjórnanda í viðskipta-
veldi Björgólfs Thors
Björgólfssonar. Eigin-
maður Þorgerðar Katrínar
Gunnarsdóttur mennta-
málaráðherra er
Kristján Arason,
sem var yfirmaður
einkabanka-
þjónustu hjá
Kaupþingi.
Björgvin G.
Sigurðsson viðskiptaráðherra er svili
Sigurðar G. Guðjónssonar, sem sat í
stjórn Glitnis. Geir H. Haarde forsætis-
ráðherra er stjúpfaðir Borgars Þórs Ein-
arssonar, sem starfaði í lögfræðideild
Landsbankans. Eiginkona Geirs, Inga
Jóna Þórðardóttir, sat sem kunnugt er
í stjórn FL Group.“
Ótrúlega hlutlausir
Bent hefur verið á að smæð íslensks
samfélags geti reynst erfið við gerð
svokallaðrar Hvítbókar. Bogi Nils-
son, fyrrverandi ríkissaksóknari, og
Valtýr Sigurðsson ríkissaksóknari telja
smæðina þó ekkert vandamál eins
og haft hefur verið eftir þeim í
Morgunblaðinu en þeim er ætlað
að rannsaka mál sona sinna úr
röðum útrásarvíkinga.
Sjeikspírskur harmleikur
Illugi Jökulsson segir á bloggi sínu
á dv.is að það gæti hugsast að saga
Davíðs Oddsonar sé að verða að
„sjeikspírskum harmleik“. Nú þurfi
Davíð lífverði til að verja sig fyrir
þjóðinni sem áður dáði hann. Eftir
eina mestu niðurlægingu vestræns
ríki síðari ára telja margir sig eiga
heimtingu á að fá að vita hvers vegna
mannabreytingar hafa ekki
verið gerðar í Seðlabanka.
Sumir segja ráðherra
ósvífna aðrir huglausa. Eða
er þetta fólk allt jafn mikið
úti á þekju og þingmaðurinn
Arnbjörg Sveinsdóttir ein
virðist hafa komist hjá því
að heyra gagnrýniraddir
um störf Davíðs.
karen@frettabladid.is
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG |Efnahagsmálin
L
itlar líkur eru á að einstaklingur muni nema einu sinni
á ævinni upplifa slíkar hremmingar í efnahagslífi eins
og þær sem nú ríða yfir Ísland. Það er því ákaflega
mikilvægt að nýta eftir föngum reynslu annarra af því
að bregðast við slíkum aðstæðum. Nú um helgina var
leið Finna út úr efnahagskreppu sem þar herjaði upp úr 1990
mjög í umræðunni í tengslum við fund Samfylkingarinnar í gær
þar sem meðal annars var rætt um þessa leið sem reyndist Finn-
um happadrjúg.
Einn frummælenda á þessum fundi var Stefán Ólafsson félags-
fræðiprófessor sem kom einnig fram í viðtölum í fjölmiðlum.
Stefán dró einkum fram þrjá þætti sem Finnar hefðu haft að
leiðarljósi þegar þeir, með eftirtektarverðum árangri, unnu sig
út úr kreppuástandi.
Í fyrsta lagi sóttu Finnar um aðild að Evrópusambandinu árið
1992, í miðri kreppunni, og litu beinlínis á það sem leið til að tak-
ast á við efnahagsástandið. Eitt af því sem líkt er með finnsku
kreppunni og þeirri íslensku er að Finnar sátu uppi með ónýtan
gjaldmiðil, rétt eins og við, og urðu í framhaldi af inngöngunni
í Evrópusambandið fyrstir Norðurlandaþjóða til að taka upp
evru.
Í öðru lagi beittu Finnar velferðarkerfinu markvisst til að
milda áhrif kreppunnar á almenning. Atvinnuleysi fór upp í 18
prósent í Finnlandi og því var róðurinn þungur, auk þess sem
ríkissjóður stóð illa. Útgjöld til velferðarmála fóru frá um 25
prósentum af þjóðarframleiðslu í upphafi kreppunnar upp í 35
prósent í lok hennar. Þeir fluttu fjármagn milli málaflokka innan
velferðarkerfisins og skáru sumt niður eins og lífeyrisgreiðsl-
ur til þeirra sem höfðu hærri tekjur annars staðar frá. Einnig
juku þeir skatta tímabundið til þess að mæta óhjákvæmilegri
útgjaldaaukningu.
Í þriðja lagi tóku Finnar upp nýja atvinnustefnu sem byggði á
nýsköpun og þekkingarbúskap. Þetta var gert með því að hlúa að
umhverfi sem væri hvetjandi til nýsköpunar í atvinnulífi. Þarna
gegndu háskólar lykilhlutverki. Auk þess sem áhersla var lögð
á bætta menntun voru myndaðar þekkingarþyrpingar þar sem
frumkvöðlastarfsemi átti skjól. Þessar aðgerðir skiptu áreiðan-
lega sköpum fyrir finnsku þjóðina.
Hugmyndir Bjarkar Guðmundsdóttur og þeirra sem með
henni starfa eru í raun mjög í þessum anda. Íslendingar eru vel
menntuð þjóð og hér er um talsvert auðugan garð sprotafyrir-
tækja að gresja sem hlúa þarf að ef úr eiga að verða umtalsverð-
ar tekjur fyrir þjóðarbúið.
Ljóst er að það verður ekki verk einnar kynslóðar að greiða
niður skuldir þjóðarinnar. Því verkefni verður líklega ekki lokið
fyrr en framhaldsskólanemendur dagsins í dag verða að nálgast
eftirlaunaaldurinn. Atvinnustefna leikur því lykilhlutverk um
hvernig til tekst. Uppbygging iðnaðar sem ekki er háður kostn-
aðarsömum undirstöðum eins og stórvirkjunum getur þarna
skipt sköpum.
Uppbygging atvinnulífsins er lykilatriði.
Finnska leiðin
út úr kreppu
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR