Tíminn - 28.02.1982, Blaðsíða 5

Sunnudagur 28. febrúar 1982
5
■ Grómýkó og
Dóbrýnin sögðu
honum i tiunda
sinn i minni á-
heyrn að Moskva
væri sjö stundum
á undan Washing-
ton en þeir virtust
vonlitlir um að
lexian festist i
huga Brésnéfs.
bæöi svörin séu jafn gild. Hvort
yröi ofan á færi eingöngu eftir aö-
stæöum. Og sennilega myndi
hæfni Vesturlanda til aö ávarpa
báöa helminga þessarar sovésku
friðarsöknar ráða úrslitum um
striö eða frið. Brésnéf myndi á-
reiðanlega ekki standast freist-
inguna ef Vesturlönd gæfu honum
tækifæri til að fara sinu fram, en
gæfu þau honum ekki það tæki-
færi yrði hægt að lifa með Sovét-
rikjunum i satt og samlyndi.
Eftir að við snerum aftur úr
skögunum tók blákaldur raun-
veruleikinn við. Erfiðar
samningaviðræður um tilvonandi
fund leiðtoganna Brésnéfs og
Nixons. Ég sá ekki framar svo
mannlega hlið á Leónid Brésnéf.
I fyrstu vakti Watergate-málið
furðu Sovétmanna. Þeir túlkuðu
það sem samsæri hægri manna i
Bandarikjunum gegn slökunar-
stefnunni. Meðan ég var i Zavi-
dovo sögðu þeir mér aö þeir von-
uðu að þessu þvargi lyki innan
skamms, þeir vildu ekki láta
innanrikisdeilur i Bandarlkjun-
um varpa skugga á ferð leiötoga
Sovétrikjanna vestur um haf. Þá
skipti ekki siður máli að hið
flókna valdaskipulag i Sovét-
rikjunum krefst þess að mótaðil-
inn sé þekktur, bæði styrkleikar
hans og veikleikar. Staða Nixons
var engan veginn ljós árið 1973 og
ekki vist hvers virði orð hans
væru. Sovétmenn voru lengi aö
ráða fram úr þessu vandamáli,
það liðu tvö ár áöur en þeir
ákváðu að notfæra sér veika stöðu
Bandarikjanna og þá með þvi aö
senda herlið til Afriku.
Svo andrúmsloftið kringum
annan fund Nixons og Brésnéfs
var ekki beinlinis rólegt. Sem bet-
ur fer var þegar búið að semia
um flest öll atriðin i Zavidovo, hið
eina sem eftir var að ákveða var
hvenær SALT II samningurinn
skyldi renna út en það var ekki
erfitt vandamál.
Brésnéf kom til Washington 16.
júni. Hann er með timann á
heilanum og nú varð tima-
mismunurinn milli Bandarikj-
anna og Moskvu honum næstum
óbærilegt vandamál. Hann gekk
með tvö úr og sýndi annað þeirra
timann i Washington, hitt i
Moskvu. Hann var sifellt að
gleyma hvort Washington væri á
undan eða eftir Moskvu. Þegar
hann fór til San Clemente og
timamismunurinn jókst um þrjár
stundir hætti hann alveg að
fylgjast meö timanum en hélt
stöðugt áfram að velta þessu fyrir
sér.
Nixon kom Brésnéf og föru-
nautum hans fyrir I Camp David,
þar skyldu þeir hvilast áður en
fundir hæfust. Camp David I hin-
um kapitalisku Bandarikjunum
var miklu iburðarminni bú-
staður en Zavidovo kommúnist-
■ Nýjasta leik-
fángið hans var
sigarettuaskja
sem losaði eina
sigarettu I einu
með fyrirfram á-
kveðnu millibili.
Brésnéf hafði
fundið alls konar
brögð til að snúa á
þetta kerfi.
fangiö sitt. Þaö var sigarettu-
askja, þannig útbúin að hún losaði
eina sigarettu i einu meö fyrir-
fram ákveðnu millibili. Brésnéf
hafði fundið upp alls konar brögö
til að snúa á þetta kerfi stundum
gekk hann meö tvær öskjur I einu
og fékk helmingi fleiri sigarettur
en ella.
Þessu næst spurði Brésnéf mig
áhyggjufullur hvort viö ætluðum
aö hætta við aö undirrita sam-
komulagið. Myndu mótmæla-
göngur verða á vegi hans? Myndu
öldungadeildarþingmennirnir
koma sómasamlega fram við
hann? Myndu þeir reyna að sletta
sér fram i sovésk innanrikismál?
Ég reyndi að róa hann og tókst
vonum framar.
Fyrsti fundur Brésnéfs og
Nixons var i Avala herberginu i
Hvita húsinu. Það átti aöeins að
taka myndir af þeim tveimur
saman en siðan áttu utanrikis-
ráðherrar og aðrir ráögjafar að
koma til liðs. Eftir myndatökuna
ræddust þeir hins vegar viö I ein-
rúmi I heila klukkustund og á
meðan biðum viö hinir frammi á
gangi.
Loks var okkur hleypt inn
klukkan 12.35. Nixon bauð
Brésnéf að segja álit sitt á sam-
skiptum Bandarikjanna og Sovét-
rikjanna og sovéski leiðtoginn tók
þetta tilboð alltof bókstaflega.
Hann talaði 140 minútur. 1 þessari
ræðu lagði Brésnéf áherslu á að
öll vandamál mætti leysa með
samningum en þvi er ekki að
leyna að okkur Bandarikjamönn-
unum veittist erfitt að festa hug-
ann við orð hans. Watergate-mál-
ið varð sifellt umfangsmeira og
dró úr starfsþreki Nixons, fyrst
og fremst var það þó svengdin
sem sótti að okkur. Og enn átti
Nixon eftir að svara.
Brésnéf varð brátt var við eitt-
hvert eirðarleysi i okkar her-
búðum og fór að lita á úrin sin tvö
hvað eftir annað. Það gerði hann,
að sögn, til að halda likamlegum
sönsum og vita hvenær hann
þyrfti að hafa samband við koll-
ega sina i Moskvu. Grómýkó og
Dóbrýnin sögöu honum i tiunda
sinn I minni áheyrn að Moskva
væri sjö stundum á undan
Washington en þeir virtust von-
litlir um að lexian festist I huga
Brésnéfs. Þá var Brésnéf æ ofan i
æ að spyrja forsetann, Rodgers
utanrikisráðherra og mig hvort
viö værum orönir þreyttir. Auð-
vitaö þvertókum við fyrir það. Er
Brésnéf lauk loks máli sinu svar-
aði Nixon og guösblessunarlega i
styttra máli en Sovétmaðurinn.
Er hann minntist á Vletnam tók
Brésnéf aftur upp þráöinn.
„Vletnam heyri ég,” sagöi
hann. „Ég minntist ekki á Viet-
nam. En ef þú vilt getum viö talaö
um það siðar. Ég man að við töl-
uðum um Vietnam i fyrra”.
„Viö skemmtum okkur konung-
lega”, sagði þá Brésnéf og ég er
ekki i vafa um að hann meinti þaö
af heilum hug. Hvað gæti verið
skemmtilegra én að ógna hug-
sjónalegum andstæðingi sem
væri i einkaheimsókn i ókunnu
landi og þaö án allrar áhættu?
Klukkan hálf fjögur komumst
við loks I mat. Brésnéf, hvort sem
hann var sjö stundum á undan
okkur eða eftir, virtist ekki i
neinni þörf fyrir næringu.
Viðræðurnar sem á eftir fylgdu
og fóru fram 1 Camp David voru
dæmigerðar fyrir samninga við
Sovétmenn. Þeir aflýstu fundum
fyrirvaralaust eöa þeir mættu
hreinlega ekki á fundina. Svona
siði tömdu þeir sér ekki aðeins i
Moskvu heldur einnig I Banda-
rikjunum. Eitt sinn biðum við I
tvær klukkustundir eftir þvi að
Brésnéf og félagar hans kæmu á
ákveöinn fund, gegnum gluggann
sáum við þá sitja og spjalla
saman á verönd hússins sem þeir
höfðu aösetur i. Og svo fram-
vegis.
Þann 21. júni flugu sendinefndir
beggja rikjanna til San Clemente
i flugvél forsetans. Ég haföi kom-
iö um borö i einkaflugvél
Brésnéfs árið áður og hún var
mun glæsilegar innréttuð svo ég
velti þvi fyrir mér hvort tiltölu-
legur einfaldleiki I innréttingum
bæöi I Camp David og flugvélfor-
setans myndi ekki sannfæra hina
sovésku gesti okkar um að háar
stöður gæfu meira i aðra hönd 1
hinu stéttlausa samfélagi en hinu
kapitaliska.
Við höfðum lagt kúrekahatt og
byssubelti meö leikfangabyssu i
sæti Brésnéfs. Hann lét sér fátt
um hattinn finnast en sóðst ekki
byssubeltiö. Er við flugum yfir
Grand Canyon þótti Brésnéf við
hæfi að herma eftir uppáhalds
filmstjörnu sinni, John Wayne, og
gerði þaö með miklum tilþrifum,
reif meðal annars sexhleypuna úr
beltinu og beindi að viðstöddum.
I San Clemente var Brésnéf og
Kósýgin komið fyrir i kofum þar
sem dætur Nixons bjuggu er þær
voru á staðnum. Viðræður gengu
snurðulitið fyrir sig og ekkert
markvert gerðist fyrr en siðasta
daginn þann 23. júni. Um há-
degisbil ræddust þeir Nixon og
Brésnéf við og vorum viö
Skúhódrév einir viðstaddir fund-
inn. Brésnéf talaði um Kina.
Orð hans voru sannlega ekki
laus við kynþáttafordóma og
sumt sem hann sagði var mjög
ankannalegt. Meöal annars
þusaöi hann út i Kinverja fyrir aö
reka áróður um allan heim
meöan þjóðin nyti ekki frelsis
heima fyrir! Þaö var eins og hann
hefði aldrei heyrt um Gúlagið eöa
kúgun sovéskra þegna!
En Brésnéf var ekki aöeins að
veita hatri sinu á Kinverjum út-
rás. Hann sagði að innan tiu ára
myndu Klnverjar hafa náð þeirri
tækni i kjarnorkuvopnum sem
Sovétmenn byggju nú, 1973, yfir
og það gætu Sovétrikin ekki sætt
sig viö. Hann stakk upp á reglu-
legum viðræðum Bandarikjanna
og Sovétrikjanna um hættuna
sem stafaöi af Kina og skyldu þær
viðræður fara leynt. Nixon lét sér
ekki bregða og svaraöi aö Kina
mætti ræöa á fundum sem hvort
sem er yrðu haldnir milli rikj-
anna. Hvorki hann né ég vildum
tryggja að Bandarikin myndu
ekki i framtlðinni taka upp sam-
skipti viö Kina. Þannig lauk þess-
um fundi án þess aö nokkuö raun-
hæft geröist.
Það sem eftir var dagsins
ræddum viö Grómýkó um
ástandiö i Mið-Austurlöndum og
kom fátt út úr þeim viðræðum.
Undir kvöld dró sóvéska sendi-
að reyna að lokka Nixon til ein-
hverra samninga meðan hann
væri svo að segja milli svefns og
vöku og ráðgjafar hans viös
fjarri. Þetta var ótrúlega gróft og
i rauninni heimskulegt bragö af
hálfu Sovétmanna jafnvel þó svo
að Brésnéf tækist að gabba Nixon
til aö samþykkja eitt eöa annað
myndi hann auðvitað aldrei
standa við samkomulag sem gert
væri undir slikum kringum-
stæðum.
Ég sagði leyniþjónustumannin-
um að bera Sovétmönnum þau
boð að fundur leiðtoganna
tveggja kæmi ekki til greina
nema ég væri viöstaddur. Þvi
næst fór ég og vakti Nixon. Hann
var mjög syfjaður og spurði undr-
andi:
„Hvað vakir nú fyrir þeim?”
„Ég veit það ekki”, svaraði ég,
„en mig grunar að það eigi að
endurtaka atburöi frá þvi i
fyrra”.
Meðan Nixon klæddi sig fór ég
aö finna Grómýkó. Hann sagði
mér að Brésnéf hefði skyndilega
veriö gripinn ómótstæöilegri
löngun til að ræða málefni
Mið-Austurlanda og á fundinum
sem hófst klukkan 10.45 lagöi
Brésnéf fram merkilega tillögu.
Hann vildi að Bandarikin og
Sovétrikin kæmust að samkomu-
lagi um frið i Mið-Austurlöndum
sem byggðist á þvi að ísraelar
drægu sig til baka frá hernumdu
svæðunum og striðsátökum yrði
hætt án þess þó að formlega yröi
samið um frið. Sérstaklega væri
mikilvægt að semja um framtlð
Palestinu-Araba.
Þetta var auðvitað ekki annaö
en það sem Arabarikin höfðu alla
tið heimtaö og Brésnéf hlýtur aö
hafa vitað — og ef hann vissi það
ekki þá vissi Grómýkó það að
minnsta kosti — að þaö væri
óhugsandi að viö myndum fallast
á slikt samkomulag á nokkrum
klukkustundum. Brésnéf lét það
ekki á sig fá en hélt áfram og
sagði að þetta samkomulag
skyldi ekki gera opinbert, hvernig
svo sem hann hefur imyndað sér
að friður i Mið-Austurlöndum
gæti farið framhjá heiminum!
Nixon var að vanda rólegur
þegar hann sætti þrýstingi og
svaraði að ekkert væri hægt að
gera i þessu máli nú, hins vegar
yrði um það rætt á fyrirhuguðum
fundum. Þá, eins og I „dakha”
sinni fyrir ári, greip Brésnéf til
hótana. Hann sagði að ef ekki yröi
komist að samkomulagi um
grundvallaratriöi málsins gæti
hann ekki tryggt að ekki kæmi til
átaka. Hann var, með öðrum
orðum, aö hóta striöi i
Miö-Austurlöndum ef við féllumst
ekki formálalaust á skilmála
hans. Þetta gerðist 24 stundum
eftir aö samkomulag haföi náöst
um aðgerðir til að reyna að koma
i veg fyrir kjarnorkustyrjöld.
Þetta var ruddaleg tilraun til að
reyna aö notfæra sér erfiöleika
Nixons vegna Watergate-málsins
og Dóbrýnin sem var viðstaddur
fundinn leiö augsýnilega illa.
Hann vissi sem var að fyrir nú ut-
an það að þetta var óhugsandi frá
diplómatisku sjónarmiöi séö þá
gætum við aldrei gengið að svona
samkomulagi vegna almennings-
álitsins i Bandarikjunum.
Grómýkó var heldur ekkert sér-
lega hressilegur.
Nixon hélt vel á spöðunum.
Hann sagöi aö þessar viðræður
væru ekki til neins og við gætum
ekki fallist á skilmála hans. Hins
vegar værum viö reiöubúnir að
taka þátt i sérstökum samninga-
viðræðum um málið.
Rétt eins og árið áður lét
Brésnéf undan þegar skarst I
odda. En það sat slæmt bragð
— með augum Henry Kissingers
fjögur ár. Hann lýsti fyrir mér á
hjartnæman hátt endurfundum
þeirra eftir striðið og hvernig þau
hefðu haldið tryggð hvort við
annaö.
Hver var hinn rétti Brésnéf?
Leiðtoginn sem talaði ógnandi um
Kina, eða gamli maðurinn sem
fjölyrti um friðarást sina? Senni-
lega voru báöir raunverulegir.
Var friðurinn sem hann talaöi um
friöur samkvæmt sovéskum skil-
málum, eða raunverulegur friöur
og samvinna? Aftur býst ég við aö
anna. Þar sem við Nixon vorum i
Key Biscayne yfir helgina hringdi
ég I Brésnéf til að athuga hvernig
honum liöi. Jafnvel þó við not-
uðum túlk heyröi ég gegnum
simalinuna að hann var mjög
ákafur en jafnframt áhyggjufull-
ur yfir þvi aö eitthvað gæti farið
úrskeiðis.
Ég flaug til Camp David þann
17. júni og hitti þar fyrir kátan
Brésnéf. Hann kyssti mig — sem
hann geröi hvorki fyrr né siöar —
og dró slöan upp nýjasta leik-
Hann átti við harðoröar
skammarræöur sem hann sjálfur,
Kósýgin og Podgorny höföu
haldið yfir Nixon i „dakha”
Brésnéfs 40 milum fyrir utan
Moskvu árið 1972. Þessar ræður
höfðu verið bæöi ruddalegar og
óþarfar, vegna þess að þær höföu
verið haldnar til aö koma skoðun-
um Sovétleiötoganna á prent þar i
landi — praktiskt gildi þeirra var
ekkert.
„Já”, svaraöi Nixon kurteis-
lega. „Viö fórum seint i mat þá”.
nefndin sig i hlé undir þvi yfir-
skini að þeir ætluöu að hvilast vel
fyrir flugferðina til baka næsta
morgun. Nixon gekk til hvilu og
ég sömuleiðis.
Um tiuleytið um kvöldið
hringdi siminn. Það var leyni-
þjónustumaður sem sagði mér að
Brésnéf væri á fótum og heimtaði
aö fá að tala viö Nixon sem var
sofandi. Þetta var gróft brot á öll-
um siðareglum og engin fordæmi
fyrir sllkri bón. Enda lá i augum
uppi að tilgangurinn var sá einn
eftir I munninum á okkur og viö
höfðum ekki gleymt orðum Sovét-
leiðtogans þegar allt fór i háaloft i
Mið-Austurlöndum þremur
mánuöum slðar.
Engar viðræður voru haldnar.
Þegar Nixon kvaddi Brésnéf var
það I siðasta sinn sem þeir hittust
sem jafningjar. Næsti fundur
þeirra fór fram i Moskvu aðeins
mánuði áður en Nixon lét af em-
bætti.
Frjálslega snúið og töluvert
sneytt: —ij