Tíminn - 28.02.1982, Blaðsíða 22
Sunnudagur 28. febrúar 1982
22__________________________________SFrmhm
á bókamarkaði
ERIC
AWLER
STORY
Unquertionably our oert ttirlller
wrtter
CUAHAMZBttHl
Eric Ambler:
Dirty Story
Fpntana / Collins 1982
■ Eric Ambler fæddist driö
1909, byrjaði árib 1937 aö gefa
út reyfara svonefnda. Ein af
fyrstu bókum hans, Grima
Dlmitrlosar, þykir enn vera
meistaraverk hans, og raunar
meöal hinna bestu I þessari
grein en hann hefur núoröiö
skrifaö fjölmargar bækur og
allar prisaöar af unnendum
reyfara. Ambler skrifar öllu
fágaöar og betur en gerist og
gengur í þessum bransa.per-
sónusköpun hans er trúveröug
og atburöir ættu allir aö geta
staðist. Fyrir bragöiö er fram-
vindan I bókum hans heldur
hægari en upplagt þykir nútil-
dags á hljööfrárri öld. Geta
má þess aö Ambler hefur unn-
iö til flestra verðlauna sem
ritarar tryllara geta hlotiö.
Þessi bók hér var skrifuö 1967
en nýjasta bók hans, Care of
Time sýnir aö hann er enn i
fullu fjöri. Hér segir frá Arth-
urSimpson sem ásamt félaga
sinum Goutard leiðist út i
málaliöavafstur i Afríku. Frá-
sögnin framan af er máske
hægari en góöu hófi gegnir en
ágætlega skrifaöur textinn og
litrikar persónur vega upp á
móti.
Rve Decodes Poems 19251970
PABLO NERUDA
Pablo Neruda:
Fice Decades:
Poems 1925-
1970
Grova Prcss 1977
■ Mesta skáld aldarinnar
segja sumir. Neruda var
Chile-búi og fór ungur aö fást
við yrkingar, alla sfna ævi var
hann óhemju afkastamikill en
ekki er aö sjá aö þaöhafi kom-
iö niöur á gæöunum. Hann var
kannski ekki síst skáld óham-
inna tilfinninga frumafla og
frumhvata, hann var skáld
náttúrunnar og hefur stundum
veriö kallaöur arftaki Walt
Whitmans. Ljóö hans eru
myndræn svo aö til fyrir-
myndar er. Jafnframt var
Neruda byltingarmaöur hinn
mesti og sannur kommunisti
alla tiö, tók óhikaö afstöðu i
ljóðum sínum enda eru mörg
þeirra enn i dag beitt vopn i
höndum kúgaörar alþýöu Suö-
ur-Ameriku og viöar. Hann
var og mikill stuöningsmaöur
Allendes og má heita aö hann
hafisprungiö af harmi er for-
setinn var myrtur i byltingu,
hann dó skömmu siöar. Hér er
fjöldinn allur af ljóðum sem
Ben Belitt hefur þýtt á ensku
og oftastnær prýöilega sýnist
okkur, þóer mesti kostur bók-
arinnar aö ljööin eru jafn-
framt birt á spænskunni. Þó
maðurskiljikannskiekki ýkja
mikiö má horfa á þennan fall-
ega texta, hafa hliösjón,
læra...
RAYMOND
CHANDLER
l>y
Prank MacShane
Frank MacShane:
The Life of Raymond Chandl-
er
Penguin 1981
■ Maðurinn sem hóf aö skrifa
leynilögreglusögur sem litt-
eratúr. Raymond Chandler
fyrirleit Agötu Christie, taldi
gátur hennar órökréttar og
ekki samboðnar viti bornum
mönnum, honum blöskraði
vanþekking A. Conan Doyles á
viöfangsefni sinu i sögunum
um Sherlock Holmes. Aftur á
móti dáöist hann aö Dash
Hammett enda voru þeir sam-
tföarmenn þótt þeir væru
aldrei nánir vinir. Hammett
og Chandler þóttu færa leyni-
lögreglusöguna upp á „hærra
plan” en beittu miskunnar-
lausu raunsæi - morö var ekki
lengur einkamál yfirstéttar-
innar. Chandler lagði sitt af
mörkum meö uppfinningu á
Philip Marlowe og sögum á
borö viö Big Sleep, Farewell
MyLovely.The Long Goodbye
o.fl., hann var einnig afkasta-
mikill handritshöfundur.
Frank MacShane — átóritet
um Ford Madox Ford og J.L.
Borges — hefur hér skrifaö á-
kaflega skemmtilega ævisögu
sem raunar mun hafa átt sinn
þátt i aö endurreisa virðingu
Chandlers sem farin var aö
láta á sjá.
THEROYAL HUNT
OFTHESUN
afe
m
Peter Shaffer:
Tbe Royal Hunt of the Sun
Penguin 1982
■ Shaffer sem skrifaöi Equus
og Amadeus. Þetta er ekki
nýtt leikrit, þaö var frumsýnt
áriö 1964 og varö til þess aö
vekja athygli á höfundinum.
Enda er hér óneitanlega um
magnaö verk aö ræöa en hætt
viö aöþaö njótisínekkinema I
fullkominni uppfærslu þaö er I
ætt viö „tótal” leikhús þar
sem allt veröur aö ganga upp
— leikur, leikstjórn, leikmynd,
ljós eins og venjulega en auk
þess búningar, dans, jafnvel
söngur, það er ekkert undan-
skiliö. Sumir hafa þóst sjá á-
hrif frá B.Brecht i þessu
verki. Reyndar segir þaö frá
þvi er Spánverjar lögöu undir
sig Inkariki í Perú, fámennur
flokkur Pizzarros vann sigur á
Atahualpa kóngi og miklu liöi
hans. Atahualpa baröist ekki,
þungamiöja þessa verks eru
samræöur þeirra Pizzarros
þar sem greinilegur er mun-
urinn á menningarheimum
þeim sem þá ólu. Ritiiöl Inka
setja mikinn svip á leikritið,
þau veröa auövitaö ekki lesin
upp ilr bók. Shaffer er eins og
einhver sagöi meistari i aö
semja „gáfuleg” leikrit, sum-
um finnst þau einhvern veginn
köld, fjarlæg þrátt fyrir frá-
bærtök áforminu, leiksviöinu.
■ Bækurnar hér aö ofan eru fengnar hjá Bókaverslun Sigfúsar
Eymundssonar.
Samuel Beckett:
Three Occasional Pieces
Faber & Faber 1982
■ Godot endaöi: Ekkert hægt aö
gera. Gera. Svo langt var gamli
gammur, Samuel Beckett, kom-
inn fyrir þrjátiu árum siöan. En
röddin þagnaöi ekki, timinn hætti
ekki aö líöa. Og þvi situr Samuel
Beckett enn, nauðugur viljugur
lætur hann á sér skilja^ og skrifar.
Reynir aö segja þaö osegjanlega
þó þaö sé vonlaust. Kannski er
hann fyrst og fremst aö teygja
lopann, láta timann liöa, þagga
niöur I röddinni þó ekki sé nema
andartak. Og verkin hafa styst
hin sföari ár svo aö mörg þeirra
þarf til aö fylla næfurþunna bók,
hér eru þrjú „leikverk”, næstum
á hverju ári koma aukinheldur út
textar af ýmsu tagi, „Mal vu mal
dit” á siöasta ári.
Þaö er annars eftirtektarvert
aö „leikverk” sin skrifar Beckett
núoröiö einkum á ensku, textana
hins vegar á frönsku sem hann
kaus sér annaö móöurmál fyrir
margt löngu, og skrifaöi á flest
hin frægustu verk, trilógfuna um
Molloy, Malone og Hinn ónefnan-
lega, leikritin Beöiö eftir Godot,
Endatafl etc.
Tíu sekúndna andvarp
„Leikverk”, en ekki leikrit.
Hvers vegna? Þau eru örstutt,
hálfþáttúngur í besta falli og
varla þaö, dramatisk spenna litil-
fjörleg. Þaö gerist nefnilega
næstum ekki neitt. Eöa svo viröist
okkur, þaö litla sem gerist — ljós
dofna, ruggustóll hægir á sér,
hendur lagöar á borö — er þó ná-
kvæmlega skilgreint i leiöbein-
ingum og er áreiöanlega, frá höf-
undar hendi, mikilvægt. En aö
sönnu ekki gott aö átta sig á þvi
mikilvægi, sér I lagi vegna þess
aö ekki hefur gefist kostur á aö
sjá þessi litlu verk á sviöi. Þótt
Samuel Beckett sé nú aö miklu
leyti dottinn úr sviösljósi ofur-
frægöar á hann enn sitt fólk sem
stendur á þvi fastar en fótunum
aö hin nýrri dramatisku verk séu
engu siöri en hin fyrri, þó minni
■ Samuel Beckett. Nýlega ljósmynd tekin af Christina Burton
Fram og aftur
blindgötuna?
— „Þrjú tækifærisverk” eftir Samuel Beckett
séu f sniöum. Og þaö veröur maö-
ur aö taka gott og gilt, svo langt
sem þaö nær.
Litiö, nánast ekkert, sem ger-
ist. Þaö er nú einmitt þaö. Beck-
ett hefur, en kannski i hálfkær-
ingi, lýst yfir áhuga sinum á að
semja verk sem flutt yröi á sviöi
meö engum leikurum og engum
texta, hver veit nema tómt,
myrkvaö sviö væri lausnin.
Lengst komst kall í þessa leiö
meö verkinu Breath þar sem
áhorfendur máttu horfa á sviö
þakið ýmiss konar rusli I aö giska
tiu sekúndur og á meöan and-
varpaöi ósýnilegur leikari aö
tjaldabaki. Nett? Þessi stuttu
leikverk eru sem sé I og meö til-
raunir, hversu langt má ganga á
leiksviöi og samt heita leikrit.
Einræöur mikiö til hreyfingar-
lausra leikara eru algengar i
þessum verkum, eitt sinn sást aö-
eins munnurinn sem malaöi
linnulaust. Kannski ekki aö undra
þó fólk flykkist ekki beinlinis aö
sjá þessar sýningar en textinn
getur veriö jafn eftirtektarveröur
fyrir þvi. Og i þvi aö semja hnit-
miðaðan, mergjaöan, nánast
ofsafenginn, texta á Samuel
Beckett engan sinn lika.
//Fæddist aldrei almenni-
lega"
Verkin þrjú í þessari bók, sem
er heilar 32 blaösiöur og má kalla
gott, eru öll ný af nálinni, öll flutt I
fyrsta sinn I Bandarikjunum 1980
- 81, en I háskólum Bandarikjanna
á Beckett hauka I horni núoröið.
Hiö fyrsta, A Piece of Monologue,
eöa Eintalsverk, var skrifaö fyrir
leikarann David Warrilow og
frumsýnt I New York 1980 undir
leikstjórn Warrilows sjálfs og
Rocky Greenbergs. Næsta verk,
Rockaby, var skrifaö fyrir semin-
ar I Buffalo áriö 1981, þaö mun
fyrst hafa verið leikiö af Irene
Worth en fyrstu sýninguna i Buff-
aló lék Billie Whitelaw og Alan
Schneider leikstýröi. Þau eru
bæöi gamlir samstarfsmenn
Becketts, Whitelaw hefur leikiö i
mörgum leikritum hans, stórum
og smáum og Schneider leikstýrt
meöal annars kvikmyndinni Film
eftir handriti Becketts, en þaö var
siöasta kvikmyndin sem kempan
Buster Keaton lék I. Þriöja verkiö
heitir Ohio Impromtu og var
skrifaö fyrir seminar I Ohio
háskóla, David Warrilow lék á
frumsýningu ásamt Rand Mitc-
hell en Schneider var leikstjóri.
1 eintalshlutverki er gamall
maöur sem hugleiöir lif sitt, fyrr
og nú. Auövitaö er allt einskis
vert, ef svo má segja. Upphafiö er
á þessa leiö: „Birth was the death
of him. Again. Words are few.
Dying too. Birth was the death of
him”. — „Fæðingin var dauði
hans. Aftur. Orö eru fá. Deyjandi.
Fæöingin var dauöi hans”, f laus-
legri þýöingu. Aö fæöingin sé i
rauninni dauöinn er þema sem
Beckett hefur drepiö á áöur.
Hann heyröi eitt sinn sálfræðing-
inn fræga, Carl Jung, lýsa sál-
sjúkri stúlku sem „fæddist aldrei
almennilega”. Þaö haföi djúp
áhrif á hann, enda hefur hann
jafnan veriö laginn viö aö nota sér
slika frasa og er þá ekki dregiö úr
alvörunni undir niöri. En nema
hvaö, maöurinn sem talar einn,
honum blöskrar allar þær nætur
sem hann hefur lifaö, ef „lifaö” er
rétta oröiö. Fæöingin jú dauöi
hans, er ekki svo?
Bókmenntir framtíðar
Rockaby: gömul kona. Hún
situr i ruggustól, segir fátt en
rödd hennar heyrist af segul-
bandi, hún hvetur þaö áfram.
Segulbandiö talar I takt við
ruggustólinn. Textinn er stuttur,
en ákaflega magnaöur, og já —
fallegur. Konan virðist hafa setið
úti I glugga, stööugt setiö I glugga
I von um aö sjá aöra lifandi
manneskju. Hún geröi sér fulla
grein fyrir fánýti þessarar iöju,
hvaöa von var? — en hún gat ekki
hætt. Þó var timi til kominn. Hún
var talin geggjuð, en meinlaus.
Verkiö endar I myrkri.
Ohio Impromptu, persónur eru
hvorki fleiri né færri en tvær en
önnur segir aö visu ekki orö.
Tveir karlar, eins likir og hægt er.
Annar les fyrir hinn, sagan viröist
af þeim sjálfum. Upphafssetn-
ingin á auövitað prýöilega viö:
„Little is left to tell.” „Litiö eftir
aö segja.” Og náttúrlega endar
þetta alltsaman: „Nothing is left
to tell” — „Ekkert eftir aö
segja.” Hitt er svo annaö mál aö
röddin er varla þögnuö. 1 verkinu
segir meöal annars: „In a last
attempt to abtain relief....
Og hvaö er svo Beckett aö
gera? Er hann á ferö fram og
aftur blindgötuna, eins og er álit
svo margra, eöa er hann kominn
inn I leikhús framtíöar, bók-
menntir framtfðar, og eigum viö
eftir aö fara sömu leiö? Umfram
ailt er Beckett þó aö letta á
sjálfum sér tjá sinar eigin hug-
renningar, þó hann viti manna
best aö þaö er meiningarlaust.
Illugi Jökulsson.