Tíminn - 14.04.1982, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 14. april 1982
„En meðal annarra orða: Ber
kjördæmaskipun aðeins að
taka mið af kjósendum skv.
höfðatölu? Á ekki landið
jálft, ættjörðin, sem elur okk-
ur, líka sinn rétt á Alþingi?
Það væri að minnsta kosti í
samræmi við byggðastefnu".
menningskjördæmum, ef tveim
skilyrðum er fullnægt, þ.e. (i) ef
kjördæmin eru tiltölulega smá og
(ii) ef atkvæðafjöldi þeirra er
svipaður.
Dr. Gunnar heldur áfram:
„Þetta fyrirkomulag (þ.e. hlut-
fallskosningar) hefir verið tekið
upp við þingkosningar og sveitar-
stjórnarkosningar i flestum lönd-
um Evrópu. Að visu eru enn
meirihlutakosningar um öll þing-
sæti i Bretlandi,en sterk hreyfing
að taka þar upp hlutfallskosning-
ar.”
Ekki er þetta allskostar rétt.
Bæði Þýskaland og Frakkland
hafa búið við nákvæmlega sama
kerfi og við núna, þ.e. fá stór
I kjördæmi með hlutfallskosningu,
listakjöri og uppbótarsætum, —
Þýskaland á dögum Weimar lýð-
veldisins 1919-1932 og Frakkland
á dögum Fjórða lýðveldisins 1946-
1957. Bæði lýðveldin urðu
skammæ og liðu undir lok, er
ringulreið innan þings og með
þjóðinni höfðu náð hámarki. Bæði
enduðu með einræði hvort með
sinum hætti, svo sem kunnugt er
(Hitler/De Gaulle). Breytingar á
kjördæmaskipun i þessum lönd-
um hafa siðan beinst að þvi að
auka vald forseta á kostnað
þings.
Bretland er og engin undan-
tekning um óhlutbundnar
kosningar og einmenningskjör-
dæmi. Sama kerfi er i Kanada,
USA o.fl. löndum. Af kosningatöl-
um i Bretlandi er ljóst að ein-
menningskjördæmi geta leitt til
nær algers jafnaðar milli flokka.
Atkvæði glatast einum flokki i
þessu kjördæmi.öðrum i hinu og
talan gengur upp. Nokkurs mis-
ræmis kann að gæta á stundum,
en það finnst þessum ensku
þjóðum smámunir i samanburði
við öryggið sem þetta kerfi veitir.
Vissulega eru þarna smáflokkar
sem vilja „jöfnun atkvæðisrétt-
ar” (Frjálslyndir i Bretlandi,
Nýdemókratar i Kanada), en þeir
hafa ekki fengið hljómgrunn.
Norðurlönd hafa að nokkru
sveigt inn á svið hlutfalls-
kosninga, og þau hafa mætt vax-
andi erfiðleikum við stjórnar-
myndun.
Erfiðleikar við stjórnarmyndun
á íslandi hófust fyrir alvöru með
kjördæmabreytingunni 1942, er
aðeins minni hluti þingmanna var
kosinn óhlutbundið (21 af 52). Þá
bar svo til fyrsta sinn i sögunni,
að Alþingi Islendinga gafst upp
við að mynda rikisstjórn. Var
skipuð utanþingsstjórn undir for-
sæti dr. Björns Þórðarsonar, er
sat að völdum, þegar lýðveldi var
stofnað 1944. Er eftirtektarvert og
táknrænt að þessari utanþings-
stjórn og henni einni tókst að hafa
hemil á verðbólgunni meðan
styrjöldin geysaði. Þrátt fyrir
þetta segir Gunnar Thoroddsen á
bls. 171: „Ég hefi verið andvigur
utanþingsstjórnum og ekki talið
að þær hefðu styrk og aðstöðu til
að leysa efnahagsmál eða annan
vanda, hversu mætir menn sem i
þær veldust.”
. Einni rikisstjórn annarri hefir
siðan lánast að halda verðbólgu i
skefjum. Það var eins flokks
stjórn Emils Jónssonar 1958-9,
sem Sjálfstæðisflokkurinn varði
falli. Eftir stjórnarskrár-
breytinguna 1959, er landinu öllu
var skipt i stór kjördæmi með
hlutfallskosningum, hafa allar
rikisstjórnir verið sambræðslur
meira eða minna sundurleitra
afla sem beitt hafa smáskammta-
lækningum án árangurs i viður-
eign við verðbólgu.
Dr. Gunnar Thoroddsen spyr:
„Væri það sanngjarnt, að einn
stjórnmálaflokkur sem nyti rúm-
lega 50% fylgis þjóðarinnar, fengi
öll sætin á Alþingi?” Slik spurn-
ing er fjarstæðukennd. Ef landi
okkar (að höfuðborginni með-
taldri) væri t.d. skipt i 60 kjör-
dæmi, jöfn tölu þingmanna og
hvert svipað að atkvæðafjölda
væri óhugsandi að einn flokkur
fengi meirihluta i þeim öllum,
nema þjóðin stæði nánast einhuga
að baki honum. Hitt gegnir öðru,
i að óhlutbundnar kosningar falla
ekki eins vel að vali fulltrúa t.d.
verklýðsfélaga til ASÍ, enda
verður skiptingu i „kjördæmi”
ekki komið við innan félaga.
Kosningafyrirkomulag á að vera
félögum i sjálfsvald sett.
Megin gallinn við hlutfalls-
kosningar er og verður sá, að þær
efla smáflokka og flokksbrot.
Þegar rikisstjórnarmyndun tekst
ekki nema með þátttöku slikra
smáflokka verður stefna minni-
hluta oft ráðandi i stjórnarsátt-
málanum. Vilja minnihlutans er
þá þröngvað upp á meirihlutann
og það fer i bága við grunnreglu
lýðræðisskipulagsins. Aðrar
hættur fylgja i kjölfarið. Ef eng-
inn flokkur er nægilega stór til að
geta náð meirihluta á Þingi og
smærri flokkar eru ósamstæðir
eiga kjósendur i rauninni ekki
neina valkosti. Allt er komið
undir málefnasamningi flokka á
milliað kosningum loknum. Þann
málefnasamning er ekki unnt að
sjá fyrir, eins og margsinnis hefir
komið á daginn. Þetta veldur
áhugaleysi almennings um úrslit
kosninga. Það er svonefndur
stjórnmálaleiði.sem hjá okkur er
orðinn mjög áberandi. Fólki er
sama hvað við tekur i pólitikinni,
engrar breytingar er vænst — að
minnsta kosti ekki til batnaðar.
Listakjörið sjálft hefir og sina
annmarka. Þegar frambjóðandi
þarf ekki lengur að vinna sæti sitt
og verja það i sinu kjördæmi
reynir minna á hæfileika hans og
manndóm. Til þings veljast hjól i
flokksvél, og hin virðulega sam-
kunda við Austurvöll verður
smámsaman andlitslaus.
„Jöfnun atkvæðisréttar” næst
aldrei, nema landið allt sé gert að
einu kjördæmi. Ef reynt er að
jafna atkvæðisréttinn innan
ramma gildandi kosningakerfis
verður að fjölga þingmönnum og
uppbótarsætum. Þaðer óþörf.dýr
ráðstöfun.
En meðal annarra orða: Ber
kjördæmaskipun aðeins að taku
miðaf kjósendum skv. höfðatölu?
A ekki landið sjálft,ættjörðin sem
elur okkur, lika sinn rétt á Al-
þingi? Það væri að minnsta kosti i
samræmi við byggðastefnu.
Stjórnarskrárnefnd hefir verk
að vinna. Af niðurstöðum hennar
ræðst, hvort við munum eða mun-
um ekki búa við áframhaldandi
verðbólgu, gengisfellingar og er-
lenda skuldasöfnun. Vona ég, að
formaður nefndar, dr. Gunnar
Thoroddsen láti ekki á sér sann-
ast ummæli Björns Bjarnasonar I
Morgunblaðinu 5. febr. 1980:
„Aldursforsetinn hefir leikið sinn
siðasta leik og skilur sviðið eftir i
óreiðu”.
Heimahjúkrun „ setur gamla konu f straff ” fyrir að
vilja ekki nota ákveðna gerd af rúmi:
EKKI SINNT HENNII
TÆPflR TVÆR VIKURii
J Tcpar tvar vikur eru nú
i Uðnar frá þvl aö heimahjúkrun
bér I Reykjavik h*Ui að þjón-
I usta gamla konu 1 heimabúii
; vegna þeaa aó hún neitar að
I Uggja i sjúkrarúmi.
[ „Mér finnst þetta heldur
merkilegt framlag heima-
I hjúkrunar á ári aldraBra að
[ setja gamalt fóUc i straff og
neita að hjúkra þvi", sagði Elln
l Guðjónsdóttir, dóttir gðmlu
[ konunnar.engamlakonanbýrá
1 * ' r og annast Eiir
hana. Eltn sagði að siðan að
hjúkrunarkonur frá heima-
hjúkruninni hefðu bett að koma
veri liðin hálf önnur vika og
sagði hún að áiag sitt við um-
önnun á gömlu konunni hefði
aukíst verulega slðan heima-
hjúkrunin lagði niður sinar dag-
legu heímsóknir til gömlu kon-
unnar. Elin sagði að hún hefði
ekki getað annast móður slna
sem skyldi I sjúkrarúminu, þvl
eð veri svo hátt upp i það að
ð þyrfti fleirj_
manneskju til þess að lyfta
gðmlu konunni og sinna.
Kolbrún Agústsdóttir, yfir-
hjúkrunarkona heimahjúkrunar
sagði aðspurð um þetta mál:
„Elln getur sinnt gömlu konunni
jafnvel eða betur I sjúkrarúm-
Nú upp á siðkastið hafa þer
sem þjónað hafa gömlu konunni
kvartað mikið yfir þvi að þer
veru slemar 1 baki og ég út-
vegaði þvl þetta sjúkrarúm.
Kolbrún sagði að taka yrði til-
lit til þeirra sem vinna viö
heimahjúkrun allan daginn þvi
álag veri mjög mikið vegna
þess hve mikið þyrfti að bogra
við hjúkrunarstörfin. Hún sagði j
jafnframt að gamla konan fengi j
enga beimahjúkrun nema hún
setti sig við að vera I sjúkra-
rúmi.
6. atriði: „hlaða fimm til sex
púðum við bakið”.
— þádugartæpast metrakerfið til
mælinga.
Og svo er það yfirlýsing
borgarlæknis, það er bæði mann-
legtog virðingarvert af honum að
bera blak af undirmönnum sínum
en jafnframt er það sorglegt gá-
leysi að láta frá sér fara yfirlýs-
ingu eins og birtist i blaðinu 8.
þ.m., hún fjallar um efni sem
aldrei hafa komið upp i þessu
máli, og verður að telja það af-
leiðingu af ónákvæmum upp-
lýsingum.sem honum hafa verið
látnar 1 té.
Það eitt er málið, að 89 ára
gamalmenni er bundið við hjóla-
stól að degi til og getur enga björg
sér veitt.
Sú eina hreyfing sem eftir er er
aðgeta sest fram á rúmstokk sér
til afþreyingar, það getur gamla
konanhjálparlaustaf þviað fætur
nema við gólf, jafnvægi er ekki
meira en svo að þessi er hin
mesta og siðasta athöfn sem hún
hefur á valdi sinu á þessu sviði,
þetta var alls ekki hægt i marg-
ræddu rúmbákni sökum hæðar
þess frá gólfi i lægstustillingu. —
og ennfremur sökum þess að fæt-
ur gömlu konunnar náðu ekki nið-
ur á gólf þá gat dóttir hennar ekki
hjálparlaust aðstoðað hana við
þurftir sinar, og þá þurfti að leita
aðstoðar úr öðru húsi, þvi að eng-
inn annar fullorðinn var heima þá
stundina, þetta kom fyrir þann
sólarhring sem rúmið var hér, og
notað.
Og að endingu: Ef borgarlækn-
ir vill kynna sér þetta mál betur
þá er hann velkominn hingað
heim hvert það kvöld sem hann
kýs og ræða málin yfir góðum
kaffibolla, —- og ég er sannfærður
um að við verðum sammála um
það að eitt hið versta verk nú á ári
aldraðra væri það tillitsleysi sem
fólgið er i skerðingu sjálfs-
virðingar ósjálfbjarga gamal-
menna.
Með bestu kveðju og ósk um að
betur meti takast til á þessu ári
hinna öldruðu.
Kristján Ólason •
9
landbúnadarspjall
Sveinn Hallgrímsson,
sauðfjárræktar-
ráðunautur, skrifar
Medhöndlun
ullarinnar
■ Eins og vakin var athygli á
I greininni „Hvað er hægt að
gera til að auka verðmæti
ullarinnar” er margt sem rýrt
getur verðmætið, bæöi
skemmdir vegna húsvistar
(mor, hlandbruni) og vegna
rangrar klippingar
(tviklipping) En þar með er
ekki öll sagan sögð. A það var
lika bent, að of mikill raki 1
húsum áður en, og þegar rúið
er, veldur þvi að ullinni er
hættara við að skemmast i
geymslu. Sömuleiðis má ekki
geyma ullina i miklum raka,
enda þótt erfitt geti reynst að
finna geymslur á bæjum sem
uppfylla þetta skilyrði.
Við rúning þarf að gæta þess
vandlega að ullin óhreinkist
ekki. Það á að rýja kindina á
þurrum og hreinum staö og
gæta þarf þess að hreinsa
rúningsbretti ef tekin er hvit
kind eftir mislitri. Það
skemmir hvita ull ef svört hár
eða mórauð komast i reyfið.
Reyndar er best að rýja hvitu
kindumar fyrst og taka hvern
lit fyrir sig og sópa og hreinsa
vel áður en næsti litur er tek-
inn Þá er nauösynlegt að
fylgjast vel meö þvi ef mislitir
blettir eru á hvitum kindum aö
taka þá ull úr annars er ullin
ekki hvit. Þetta þarf að gera
strax við rúning þar eð annars
erhættaá að mislit hárkomist
i ullina. HUn er þá orðin
skemmd vara, sem hvit ull.
Það er m jög þýöingarmikiö að
hafa ihuga að hreinir litir eru
það sem gefur bóndanum hæst
verð er verðmætasta varan.
Hreinhvit, úrvals ull sem
fengiö hefur i sig svört eða
mórauö hár er ekki lengur I.
flokks vara. Meðferð ullar-
innar fyrir og við rúning getur
þvi skipt sköpum um flokkun
ullarinnar.
Best er að koma ullinni frá
sér sem fyrst, i hendur kaup-
enda. Það sama gildir einnig
um ullina eftir að hún er kom-
in i hendur kaupenda að hún
getur skemmst þar, eins og
hjá bóndanum. 1 þvi sambandi
er vert að benda á að eins og
móttöku og flokkun (og mati)
á ull er nU háttaö liöur oft
mjög langur timi frá þvi ullin
er móttekin i verslun (um-
boðsmanni Alafoss eða kaup-
félagi) þar til hUn er metin.
Ullin getur þá skemmst eftir
að bóndinn lætur hana af hendi
þar til hún er metin i ullar-
þvottastöð. Slik skemmd, eða
verðmætarýrnun, kemur fram
i verra mati á ullinni sem
þýðir lægra verö til bóndans,
enda þótt hann eigi þarna
enga sök á. Ekki vil ég halda
þvi fram að þetta komi oft
fyrir,en þó munu dæmi þessa.
Er hægt að koma i veg fyrir
að slikt gerist?
1 lögum um flokkun og mat
ullar (sjá t.d. Handbók bænda
1978) segir i 2. gr.: „Skylt er
kaupanda að meta ullina strax
við móttökn, enda hafi fram-
leiðandi þegar flokkaö ullina
samkvæmt gildandi flokk-
unarreglum. Komi ullin ó-
flokkuð frá framleiðanda, má
matið fara fram i ullarþvotta-
stöð, enda fái framleiðandi
skýrslu um matið”.
1 reglugerð um móttöku,
flokkun og mat ullar (sjá
Handbók bænda 1978) segir
um nat við móttöku:
„Mat við móttöku skal fyrst
og fremst fólgið i' þvi að
kanna,hvort flokkun frá ullar-
framleiðanda stenst, og leið-
rétta það, sem ábótavant er”.
Eins og fram kemur i til-
vitnunum hér að framan i lög-
in og reglugerðina á sá fram-
leiðandi sem kemur með ull-
ina flokkaða á móttökustað
rétt á að að hún sé metin á
staðnum. Best er að slikt mat
geti farið fram að bóndanum
ásjáandi, þannig að hann fái
strax að vita hvort sú flokkun,
sem hann gerði sé rétt.
Enginn vafi er á að ekkert
eitt atriði gæti stuðlað eins að
þvi að eyða þeirri tortryggni
sem er milli seljanda og
kaupanda eins og það að koma
sliku móttökumati á. Það
myndi einnig geta komið i veg
fyrir að hægt sé að kenna
slæmri meöferð eftir aö bónd-
inn lætur ullina af hendi um
slæmt mat, eða verra mat en
bóndinn bjóst við.
En móttökumat hefur annan
veigamikinn kost f för með
sér. Móttökumatiö myndi
veita bóndanum ómetanlega
tilsögn i að flokka ullina og
fara rétt með hana. Slikt
myndi leiöa til betri með-
ferðar á ull og meiri skilnings
á þeim verðmætum sem rétt
meðfarin ull er, og eyða tor-
tryggni.
Móttökumat (heimamat) er
þvi nauðsyn.
Sveinn HallgiJmsson,
sauðfjárræktarráðunautur.