Tíminn - 20.06.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvœmdastjóri: Gisli Slgurósson. Auglýsingastjóri: Stelngrimur Glslason.
Skrlfstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Slgur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snœland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólatsson. Fréttastjórl: Páll Magnússon. Ums|ónarmaður Helgar-Timans:
lllugi Jökulsson. Bla&amenn: Agnes Bragadóttir, Atll Magnússon, Bjarghildur
Stefánsdóttir, Eglll Helgason, Frl&rlk Indrl&ason, Heiður Helgadóttlr.lngólfur
Hannesson (Iþróttir), Jónas Gu&mundsson, Krlstlnn Hallgrlmsson, Kristin
Leifsdóttlr, Slgurjón Valdlmarsson, Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlits-
teiknun: Gunnar Trausti Gu&björnsson. Ljósmyndir: Guöjón Einarsson, Gu&jón
Róbert Ágústsson, Elln Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr:
Flosi Krlstjánsson, Kristln Þorbjarnardóttlr, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Rltstjórn, skrlfstofur og auglýslngar: Sl&umúla 15, Reykjavlk. Simi: 86300.
Auglýslngasfmi: 18300. Kvöldsimar: 86387 og 86392.
Verfi I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Askrlft á mánu&l: kr. 120.00.
Setnlng: Tœknidelld Tlmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Afmælishátíð sam-
vinnuhreyfingarinnar
■ Fyrr á þessu ári voru eitt hundrað ár liðin frá því
samvinnuhreyfingin á íslandi var stofnuð. Nú um
helgina er þessara tímamóta minnst með afmælishátíð
á Laugum í Reykjadal, en sem kunnugt er voru það
Þingeyingar, sem gerðust brautryðjendur samvinnu-
stefnunnar á íslandi. Jafnframt var aðalfundur
Sambands íslenskra samvinnufélaga haldinn á
Húsavík, þar sem aðalstöðvar Kaupfélags Þingeyinga
eru, en hátíðarsamkoman á Laugum er haldin
sameiginlega af Sambandinuog Kaupfélagi Þingey-
inga.
Þegar samvinnumenn líta á þessari afmælishátíð yfir
farinn veg síðustu hundrað árin, blasir við augum
sigurganga samvinnuhreyfingarinnar, sem orðið hefur
öflugri í landinu en bjartsýnustu menn dreymdi um á
brauðryðjendaárunum. Samvinnuhreyfingin hefur
leikið lykilhlutverk í framfarasókn íslendinga, sem
risið hafa úr fátækt til allsnægta á ótrúlega skömmum
tíma sögulega séð. Nú, eitt hundrað árum eftir stofnun
Kaupfélags Þingeyinga, er samvinnuhreyfingin öflug-
ustu samtök fólksins í landinu og burðarstoð
byggðarlaga um landið allt.
Samvmnumenn geta því fagnað miklum sigrum á
eitt hundrað ára afmælinu. En þeir láta ekki nægja að
líta til baka, heldur stefna ótrauðir áfram til nýrra
sigra. Samvinnumenn þurfa enn að auka áhrif sín í
íslensku þjóðfélagi, ekki síst á höfuðborgarsvæðinu.
Jafnframt þarf að auka enn frekar virka þátttöku
fólksins sjálfs í starfsemi samvinnufélaganna, svo að
lýðræðisleg uppbygging þeirra komi fyllilega að þeim
notum, sem til er ætlast.
Margvísleg vandamál steðja að íslensku þjóðfélagi
um þessar mundir, vandamál sem þjóðin verður að
leysa í sameiningu. Reynsla saamvinnuhreyfingarinn-
ar sýnir að hægt er að lyfta Grettistökum ef
samvinnustefnan er höfð að leiðarljósi. Samvinnu-
hugsjónin er sá kyndill, sem lýsa ætti þjóðinni fram á
veginn til bætts þjóðfélags og betra mannlífs í landinu
á komandi árum.
Skynsamleg frestun
■ Landsmenn héldu þjóðhátíðardaginn hátíðlegan í
bliðskaparveðri á fimmtudaginn. Þátttaka var geysi-
lega mikil og hátíðahöldin fóru yfirleitt mjög vel fram.
Það hefur ekki dregið úr hátíðarskapi landsmanna
að verkfallshættunni hafði verið afstýrt. Verkalýðs-
félögin innan Alþýðusambands íslands tóku þá
skynsamlegu ákvörðun að fresta verkföllum fram í
næsta mánuð til þess að gefa samningsaðilum
nægilegan tíma til þess að ná samkomulagi án
vinnustöðvana. Það ber að fagna þessari ákvörðun
launþegasamtakanna. Hún er tvimælalaust í samræmi
við vilja fólksins í landinu, þar á meðal hinna
fjölmennu launþegahópa, sem verkfallsboðunin náði
til.
Samningsaðilar munu nú vafalaust ræða efnisatriði
nýrra kjarasamninga í fullri alvöru og með það í huga
að ná samkomulagi sem allra fyrst.
- ESJ.
skuggsjá
Áftræðis-
afmælis
Stein-
becks
minnst
í Salinas
Tveggja rithöfunda er nú minnst
MEÐ ÝMSU MÓTI í HEIMALÖNDUM SÍNUM OG
VIÐAR. Annar þeirra, James Joyce, hefði orðið eitt hundrað
ára á þessu ári, en hinn, John Steinbeck, áttatiu ára. Vissulega
mjög ólíkir rithöfundar, en báðir risar í skáldskaparheiminum.
John Steinbeck, sem fæddist 27. febrúar árið 1902 í Salinas
i Kaliforníu - dalnum, sem hann gerði frægan eða alræmdan
i bókum sínum, og þar var hann lagður til hinstu hvildar i
desember árið 1968.
Steinbeck vakti mikla athygli og deilur á kreppuárunum
fyrir skáldsögur sinar, sem lýstu kröppum kjörum
almúgafólks, ekki síst farandverkamanna i Salinas, sem er
mikið ávaxtaræktarhérað. Fyrsta skáldsaga hans, sem náði
verulegum vinsældum, var sú fjórða í röðinni. Sú nefnist
Tortilla Flat og kom út árið 1935. Á islensku hlaut skáldsagan
nafnið Kátir voru karlar. Árið eftir birtist In Dubious Battle,
sem talin er ein allra besta skáldsagan, sem rituð hefur verið
á enska tungu um verkfall. Tvö þekktustu verk hans fylgdu
á eftir: Of Mice and Men, eða Mýs og menn, árið 1937, og
svo stórvirkið The Grapes of Wrath, Þrúgur reiðinnar, árið
1939, en fyrir þá mögnuðu frásögn af fátæklingum, sem
hröktust frá Oklahoma til Kaliforniu og voru þar arðrændir
miskunnarlaust af voldugum stórbændum, hlaut hann
Pulitzer-verðlaunin bandarísku. Þetta var jafnframt umdeild-
asta skáldsaga Steinbecks.
Á heimsstyrjaldarárunum síðari var Steinbeck stríðsfrétta-
ritari fyrir New York Herald Tribune, það sögufræga dag-
blað, sem því miður hvarf af götum New Vork borgar
fyrir mörgum árum. Jafnframt skrifaði hann skáldsögur, sem
sýndu Ijóslega afstöðu hans til stríðsins og stríðsaðila. Og að
stríðinu loknu samdi hann nokkrar skáldsögur, sem
endurspegluðu andstöðu hans við þau gróðaöfl þjóðfélagsins,
sem öðrum fremur gerðu styrjaldir, og hryllilegar afleiðingar
þeirra fyrir almúgafólk, mögulegar; bækur eins og Cannery
Row, Ægisgata, árið 1945, og The Wayward Bus, Duttlungar
örlaganna, 1947.
Síðar snéri Steinbeck sér aftur að Salinas dalnum og ritaði
þá m.a. eina af frægustu bókum sínum, East of Eden, Austan
Eden. En ýmsar seinni bækur Steinbecks voru taldar
léttvægari, enda var eins og reiði og baráttuhuguryngri áranna
hefði horfið vegna velgengni og rikidæmis höfundarins. Dæmi
um þessar bækur eru t.d. Sweet Thursday (1954), The Short
Reign of Pippin IV, sem hér á landi kallaðist Hundadaga-
stjóm Pippins fjórða, The Winter of Our Discontent (1961)
og Travels With Charlie (1962) - en það ár hlaut hann einmitt
Nóbelsverðlaunin fyrir skáldsögur sinar.
Samskipti bandarískra rithöfunda VIÐ
KVIKMYNDAIÐNAÐINN í HOLLYWOOD HAFA
OFT VERIÐ ERFIÐ. En John Steinbeck og Hollywood-
mönnum kom vel saman, enda áttu kvikmyndirnar mikinn
þátt i fjárhagslegri velgengni höfundarins. Þannig hlaut hann
4000 dali, sem að vísu þykir ekki mikið nú til dags, fyrir
kvikmyndaréttindin á skáldsögunni Kátir vora karlar, og fyrir
þá peninga gat Steinbeck byggt sér hús og farið að hafa kjöt
á borðum i staðinn fyrir baunir og ódýrt rauðvin, sem hafði
verið hans aðalfæða fram að því.
Að minnsta kosti átta af sögum Steinbecks var breytt í
kvikmyndir, auk þess sem hann ritaði sjálfur fjögur
kvikmyndahandrit. Og hann var þrívegis tilnefndur til
Óskarsverðlauna fyrir kvikmyndahandrit, þar á meðal fyrir
Viva Zapata! um mexikanska bandittann og byltingarforingj-
ann, en Óskarinn eftirsótta hlaut hann þó aldrei.
Sumar kvikmyndanna, sem gerðar voru eftir sögum
Steinbecks, voru vel heppnaðar, einkum þó Mýs og menn og
Þrúgur reiðinnar, sem telja verður sigild verk, og svo Austan
Eden, sem Elia Kazan leikstýrði árið 1955 og James Dean
lék aðalhlutverkið í.
Þegar góð samskipti Hollywood og Steinbeck eru höfð í
huga var það vafalaust við hæfi, að M-G-M minntist 80 ára
afmælisins með frumsýningu á nýrri Steinbeck-kvikmynd.
Myndin dregur nafn sitt af Cannery Row, sem á islensku hefur
verið nefnd Ægisgata, en sameinar söguþráð þeirrar
skáldsögu og Sweet Thursday, sem fjallar um sömu
sögupersónur og Ægisgata. Framleiðandi nýju kvikmyndar-
innar er Michael Phillips, en David Ward skrifaði handritið
og leikstýrði. Þeir félagar hafa áður unnið saman, þvi Ward
skrifaði handrit myndarinnar „The Sting“, sem er ein af tiu
tekjuhæstu kvikmyndum sögunnar, óg Phillips var meðfram-
leiðandi þeirrar myndar, og sömuleiðis meðframleiðandi
„Close Encounters of the Third Kind“ eftir Spielberg.
Það eru þvi hæfileikamenn, sem standa að kvikmyndinni,
og aðalhlutverkin eru í höndum Nick Nolte, sem leikur hinn
sögufræga „Doc“, og Debra Winger, sem er klaufalega
gleðikonan sem Doc vingast við. Steinbeck byggði „Doc“ á
besta vini sinum, Ed Ricketts, sem lét lifið með óvenjulegum
hætti; bifreið hans lenti í árekstri við járnbrautalest.
KVIKMYNDIN VAR FRUMSÝND í SALINAS BORG.
Þar eru nú viðhorf fólks til John Steinbecks önnur en áður,
þegar hann var hataður af fyrirfólki fyrir að ófrægja ibúa
Salinas. Fina fólkið i dalnum náði ekki upp i nef sér vegna
þ'eirra lýsinga, sem Steinbeck gaf af þvi í Austan Eden, og
ekki siður fyrir fordæmingu hans á meðferð stórbændanna á
farandverkafólkinu í Þrúgum reiðinnar. Þá voru íbúamir í
Monterey, sjávarborg á vesturjaðri Salinas dalsins, mjög illir
út í Steinbeck fyrir að skrifa aðeins um iðjuleysingja, róna og
hómr i bókum eins og Kátir voru karlar og Ægisgötu.
Þjónum og hótelstarfsmönnum i Monerey var uppálagt á
þeim ámm að segja ferðamönnum, að þessar hórur og rónar
væm aðeins hugarsmíð Steinbecks. Og andstaðan varð svo
illvig, að Steinbeck varð að flýja úr dalnum. Síðustu 20-ar ævi
sinnar bjó hann þvi í New York.
En nú er þetta breytt, og í Salinas hafa hátiðarhöldin vegna
afmælis Steinbecks verið hvað mest, enda er hann enn eitt
helsta aðdráttarafl staðarins fyrir ferðamenn. Jafnvel
bókasafnið í Salinas hefur breytt um nafn og heitir nú í
höfuðið á skáldinu, og húsi fjölskyldunnar - Steinbeck House
- er varðveitt sem minjasafn, auk þess sem þar er rekið
veitingahús fyrir ferðamenn.
Steinbeck sagði eitt sinn, að íbúarnir í Salinas yrðu ekki
ánægðir fyrr en hann kæmi heim „i viðarkistu". En
fjandskapurinn í hans garð er löngu fyrir bí. „Samtíðarmenn
hans em allir látnir. Ágreiningur hans var við þá. Hann sagði
ekkert slæmt um okkur, og við höfum því engra harma að
hefna“, sagði einn íbúanna í blaðaviðtali. Þannig græðir
timinn flest sár.
Eins og áður sagði fékk STEINBECK
NÓBELSVERÐLAUNIN ÁRIÐ 1962. Þá vom öll helstu
skáldverk hans að baki. Þau sex ár, sem hann átti eftir ólifuð,
skrifaði hann fáar bækur. Hins vegar sinnti hann nokkuð
blaðamennsku, og lenti þá sem oftar i deilum. Sérstaklega
vom skrif hans frá Vietnam umdeild.
Handritið af ræðunni, sem hann flutti þegar hann tók við
Nóbelsverðlaununum 1962, er nú í Steinbeck bókasafninu í
Salinas. Á handritinu hefur hann skrifað: „Það hafa ekki allir
þá gæfu til að bera að vera fæddir í Salinas, en til þeirra, sem
þess heiðurs ero aðnjótandi, er þetta skrifað“. Tengsl hans
við Salinas vom því alltaf sterk, þrátt fyrir fjandskap
áhrifamikilla ibúa þar, og að lokum kom hann heim, eins og
hann hafði spáð, „i viðarkistu". Hann var jarðsettur í
kirkjugarði í Salinas síðustu vikuna í desember árið 1968. En
persónur Steinbecks lifa áfram i bókum hans, og Salinas
dalurinn er jafn raunvemlegur í hugum margra lesenda
skáldsins og umhverfi hversdagsins.
Elías Snæland
Jónsson
skrifar