Tíminn - 20.06.1982, Blaðsíða 27

SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ1982
■ Fassbinder við kvikmyndatökuvélina.
■ I „Ári hinna 13 mána“ ijallaði Fassbinder um harmþrungna ævi kynvillings, og
byggði þar á eigin reynslu og sjálfsmorði elskhuga sins.
ekki á hvíta tjaldinu
Vaxandi almennar
vinsældir
Árið 1979 gerði Fassbinder tvö verk,
sem skiptu mestu máli úm að afla honum
almennra vinsælda utan eigin lands og
litilla hópa erlendra áhugamanna um
kvikmyndagerð. Það var annars vegar
kvikmyndin „Hjónaband Mariu Braun“
og hins vegar sjónvarpsmyndaflokkur-
inn „Berlin Alexanderplatz“.
Sjónvarpsmyndaflokkurinn er byggð-
ur á frægri skáldsögu eftir Alfred
Doblin, sem segir frá lifinu í Þýskalandi
á millistríðsárunum áður en nasistar
komust til valda. Myndaflokkurinn var
sýndur í ýmsum löndum og vakti mikla
athygli. Hann er i 14 þáttum, samtals 16
klukkustundir i sýningu. Hanna Schy-
gulla og Gunter Lamprecht fara með
aðalhlutverkin.
„Berliner Alexanderplatz“ vakti at-
hygli á Fassbinder meðal sjónvarpsá-
horfenda, en „Hjónaband Mariu Braun“
var fyrsta kvikmynd Fassbinders, sem
dró að sér fjölda áhorfenda víða um
lönd. Það má því segja, að með þeirri
mynd hafi nýr kafli hafist i ferli
Fassbinders, þar sem hann lagði upp frá
þvi áherslu á gerð kvikmynda, sem bæði
voru mun dýrari en fyrri myndirnar og
höfðuðu til viðtækari áhorfendahóps.
Aðsóknin að „Hjónabandi Mariu
Braun“ var geysimikil hér á landi eins
og víða annars staðar og þekkja þvi
margir lesendur vafalaust myndina af
eigin raun. Þar fór Hanna Schygulla með
hlutverk Mariu, konunnar sem giftist
þýska hermanninum Hermann Braun
daginn áður en hann hélt á rússnesku
vígstöðvarnar á fjórða ári striðsins, og
lifði siðan af hörmungar striðslokanna
og fyrstu eftirstríðsáranna, aðlagaðist
aðstæðum hvort sem það var bandaríska
hernámsliðið eða hinir nýju áhrifamenn
í viðskiptalifi fyrstu eftirstriðsáranna.
En jafnframt hélt hún sambandi við
eiginmann sinn, sem hafði verið dæmdur
i fangelsi fyrir morð sem hún hafði
framið, og þegar hann slapp úr fangelsi
var hún orðin rik. En það felst ekki allt
í auðnum.
Almennt var litið á myndina um
Mariu Braun sem likingu. um sögu
Vestur-Þýskalands á fyrstu eftirstríðsár-
unum, og Fassbinder lagði oft áherslu á
að hann hygðist gera aðra kvikmynd,
sem tæki við þar sem Maria Braun hætti,
það er um miðjan sjötta áratuginn. Sú
kvikmynd var frumsýnd i fyrra, og er til
sýnis þessa dagana í Regnboganum -
sem sé „Lola“. Hún lýsir Vestur-Þýska-
landi á uppbyggingarárunum miklu eftir
1954.
Á milli þessara tveggja kvikmynda
„Hjónabands Mariu Braun“ og „Lolu“ -
gerði Fassbinder nokkrar kvikmyndir,
þar á meðal nokkuð sérstæða mynd um
þýska hryðjuverkamenn, „Þriðja kyn-
slóðin" (Die dritte Generation), „Coc-
aine“, sem fjallar um eiturlyfjasmygl og
er gerð eftir skáldsögu Pittigrillis með
sama nafni, ogsvo dýrustu kvikmyndina,
sem Fassbinder gerði - „Lili Marleen".
Sú mynd var sýnd hér í vetur, og sýndist
sitt hverjum, en hún segir frá ungri
söngkonu, sem varð fræg fyrir að syngja
sönginn fræga um Lili Marleen á árum
siðari heimsstyrjaldarinnar. Eins og i
svo mörgum öðrum myndum Fassbind-
ers fór Hanna Schygulla með aðalhlut-
verkið.
Næstsíðasta kvikmynd
Fassbinders
Eins og lesendur hafa ef til vill tekið
eftir, fjalla kvikmyndir Fassbinders oft
um konur, og draga nafn sitt af konum:
Petra von Kant, Effi Briest, Maria
Braun, Lili Marleen, Lola, Næstsíðasta
kvikmynd Fassbinders sver sig i ættina
að þessu leyti og nefnist „Ástriða
Veroniku : Voss“. Hún var sýnd á
kvikmyndahátíðinni i Berlín fyrr á þessu
ári og fékk þá Gullbjörninn, æðstu
verðlaun hátiðarinnar.
Skoðanir hafa verið skiptar á þessari
mynd eins og fleiri myndum Fassbind-
ers. Sumir telja að Veronika Voss sé ein
besta kvikmynd hans um nokkurt árabil
og sverji sig að ýmsu leyti í ætt við
myndir eins og „Hin bitru tár Petru von
Kant“ og „Ár hinna 13 mána“. Myndin
er lauslega byggð á æfisögu þekktrar
kvikmyndastjörnu fyrri tima, Sybille
Schmitz, sem m.a. lék í þekktri
kvikmynd Dreyers - „Blóðsugan" - og
í mörgum þýskum kvikmyndum frá
sjötta áratugnum.
í myndinni segir frá kvikmynda-
stjörnu, sem er gjörsamlega háð lækni
nokkrum sem útvegar henni reglulega
morfin gegn þvi, að hún geri lækninn að
erfingja sinum i erfðaskránni. Rosel
Zech fer með hlutverk Veroniku, og
gerir það frábærlega vel að sögn
gagnrýnenda. Myndin er tekin í svart/
hvítu og lýsingunni beitt til þess að
skerpa mjög andstæðurnar á milli hins
dökka og Ijósa. En Veronika er ekki sú
eina, sem er óeðlilega háð annarri
manneskju. Hún nær sjálf ekki ósvipuð-
um tökum á iþróttafréttamanni, sem
hún kemst i kynni við. Ýmsum þótti
Fassbinder ganga of langt í lok
myndarinnar, þegar hann lætur Veron-
iku andast á föstudaginn langa og eina
persónuna segja: „Þú hefur lengi borið
krossinn“!
Síðasta kvikmyndin sýnd
í september
Fassbinder lauk við töku síðustu
kvikmyndar sinnar rétt áður en hann
lést, og er áætlað að sú mynd verði
frumsýnd um miðjan september. Þessi
kvikmynd ber til tilbreytingar karl-
mannsnafn - „Querelle" - og er gerð
eftir tuttugu ára gamalli skáldsögu eftir
hinn sérstæða franska rithöfund Jean
Genet.
I umsögn um bók Genets sagði einn
gagnrýnandinn um söguhetjuna: Quer-
clle er sjómaður, launmorðingi, opi-
umsmyglari, kynvillingur, þjófur og
svikari". Það er þvi Ijóst að Fassbinder
fjallar hér um nokkuð sérkennilega
persónu.
Querelle er háseti og einstaklega
fagur maður. í kvikmyndinni er hann
leikinn af Brad Davis, sem ýmsir
minnast úr „Miðnæturhraðlestinni". All-
ir, sem kynnast Querelle, dragast
ósjálfrátt að honum - þar á meðal
yfirmaður hans, Seblon liðsforingi (leik-
inn af Franco Nero), og pútnahússma-
daman Lysiane (Jeanne Moreau). En
Querelle elskar fyrst og fremst sjálfan
sig, og nærvera hans reynist Lysiane og
Seblon dýrkeypt. Um samskipti þessa
fólks hefur Fassbinder gert mynd, sem
fjallar m.a. um kynvillu, ofbeldi,
ástriður, ást, frelsi og dauðann. Að sögn
blandar hann þar saman draumi og
veruleika með súrrealískum hætti.
Fassbinder tók að sér að gera þessa
mynd i september i fyrra, og gerði
handritið á fjórtán dögum. Kostnaðar-
áætlunin hljóðaði upp á fjórar milljónir
vesturþýskra marka, og kostuðu hinar
sérstæðu sviðsmyndir einar sér um
fjórðung þeirrar fjárhæðar.
Blaðamaður, sem var viðstaddur í
upptökusalnum í Berlin siðasta daginn,
sem myndatakan fór fram, hefur lýst því
sem fyrir augu bar.
„CCC-upptökusalurinn i Vestur-Ber-
lín. Siðasti upptökudagur á nýjustu
kvikmynd Fassbinders. Hann er eins og
maður hafði búist við: litill, feitlaginn,
með feitt hár og ótilhaft skegg, súr á
svipinn..
í tæpar fjórar vikur hafa 24 bandarísk-
ir, franskir og þýskir leikarar, helmingi
fleiri statistar og fjöldinn allur af
aðstoðarmönnum unnið í upptökusal 4
frá 11 til 20. Hjá mörgum hefur það
verið bið i átta tíma og upptaka i einn
tima, en aðrir hafa verið stöðugt fyrir
framan eða aftan myndavélina. Fass-
binder er alltaf með. Jafnvel þegar hann
hverfur, og maður heldur að hann hafi
látið aðstoðarmanni sinum siðustu tíu
árin, Harry Bear, eftir að stjórna, birtist
hann skyndilega. Hann kemur með
fáeinar athugasemdir og hverfur svo á
ný á bak við tjöldin, þaðan sem hann
fylgist með sérhverri hreyfingu."
í frásögninni kemur lika fram hversu
lítil afskipti Fassbinder hefur af leikurum
sínum.
„Hann hefur vart talað við mig allan
tímann sem myndatökurnar hafa staðið"
sagði Jeanne Moreau til dæmis. Annai
leikari, Laurent Malet: „Það er mikil
eggjun í þvi fólgin að vinna með
Fassbinder. Eina skilgreiningin, sem
hann gaf mér á hlutvcrki minu, var
þessi: „Þú og Gil (elskhugi Malets i
myndinni) eruð eins og tvö folöld, sem
stökkva saman um heiminn".
En þótt flestir hafi farið fallegum
orðum um Fassbinder við blaðamann-
inn, þá voru. þó undantekningar.
Nokkrir af statistunum voru lítt hrifnir
og sögðu hann bæði óréttlátan, óvin-
gjarnlegan og hörkulegan í samskiptum.
Að meðtalinni þessari siðustu kvik-
mynd gerði Fassbinder tuttugu og fjórar
leiknar kvikmyndir og sextán sjónvarps-
verk á aðeins 13 árum. Slík afköst eru
vafalaust einsdæmi. Gæðin eru einnig
misjöfn. Það verður svo framtiðarinnar
að skera úr um það, hversu mörg af
verkum Fassbinders, ef einhver, teljast
mikilvægt framlag til sögu kvikmynd-
anna. En a.m.k. er Ijóst, að við hið
skyndilega fráfall Fassbinders er sjálf-
stæðasti og persónulegasti kvikmynda-
höfundur Vestur-Þýskalands siðustu
áratuganna fyrir bí, og af honum er
mikill sjónarsviptir.
■ Barbara Sukowa fer með hlutverk
Lolu í kvikmyndinni Lola, sem er
lauslega byggð á sögu Heinrich Mann
um bláa engilinn.
■ Sjónvarpsmyndaflokkurinn „Berlin Alexanderplatz“ hefur verið sýndur i ýmsum
löndum og vakið þar mikla athygli. Hanna Schygulla og Gunter Lamprecht sjást hér
í aðalhlutverkunum.
Elías Snæland
Jónsson,
skrifar.