Tíminn - 20.06.1982, Blaðsíða 18

SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ1982
Petrosjan
— Tannhvassi
heimilis-
kötturinn...
■ Margir hafa talið rangncfni að
Petrósjan heitir að skírnarnafni Tigran
(Tígrisdýr), því hann virðist fremur
likjast letilegum heimiliskctti en organdi
villidýri. En heimiliskötturinn er vel að
merkja ekkert lamb að leika sér við, sé
á hann ráðist.
Tigran Vartanóvitsj Petrósjan er
Armcni, fæddist i Tblísi 17. júní 1929.
Hann lærði fremur ungur að tcfla en var
langt frá þvi að vera undrabarn. 18 ára
varð hann meistari í skák i Sovétríkjun-
um - það er ágætur árangur en hinir
heimsmeistarar Sovétmanna hafa allir
náð þessari tign mun yngri. Enn sem
komið var benti fátt til þess að Petrósjan
yrði sterkur stórmeistari, hvað þá
heimsmeistari.
En maðurinn er seigur og metnaðinn
skorti ekki. Hann var af snauðu foreldri
og ákveðinn í að vinna sig upp, hvað
sem það kostaði, og á árunum 1947-52
fór vinna hans að skila árangri. Árið
1949 flutti hann frá Érevan í Armeniu
til Mekka skáklistarinnar i Sovétríkjun-
um; Moskvu, og með vaxandi sjálfsör-
yggi jukust framfarir hans hröðum
skrefum. Hann fór að ná góðum árangri
á mótum í Sovétríkjunum og með þvi
að ná öðru sætinu á skákþingi Sovétríkj-
anna 1951 ávann hann sér bæði
alþjóðlegan meistaratitil og þátttökurétt
á millisvæðamótinu í Stokkhólmi 5 2. Á
millisvæðamótinu sigraði Kótov með
yfirburðum en Petrósjan varð í 2.-3. sæti
ásamt Tæmanov. Hann var nú útnefnd-
ur stórmeistari og hélt áfram í áskor-
endamótið sem haldið var i Sviss 1953.
Þar sat öryggið i fyrirrúmi hjá Petrósjan
og hann varð fimmti.
Næstu árin varð ekki betur séð en
Petrósjan hefði staðnað. Hann virtist
gera sig ánægðan með að halda sér í hópi
hinna sterkustu i stað þess að stefna
beint á toppinn. Frammistaða hans á
skákþingi Sovétríkjanna 1955 var ekki
beinlinis til að hrópa húrra fyrir en þá
vann hann fjórar skákir, tapaði aldrei en
gerði 15 jafntefli og ekkert þeirra í yfir
20 leikjum! Þetta mót var að vísu
svæðamót einnig og þessi leiðinlega
frammistaða nægði til að komast á
millisvæðamót en fjarri fór því að
Petrósjan væri vinsæll af almenningi eða
yfirvöldum.
Á skákþingi Sovétrikjann 1957 virtist
Petrósjan ætla að taka sig á. Hann varð
aðeins jafn öðrum i sjöunda sæti
(keppendur voru 22) en skákstill hans
hafði breyst til batnaðar, baráttugleðin
var meiri þó fífldjarfur gæti hann varla
talist. Hann vann sjö skákir, tapaði
fjórum og gerði tíu jafntefli; á aðeins
einu móti síðan hefur Petrósjan tapað
fjórum skákum; það var á áskorenda-
mótinu i Júgóslaviu 1959 er Petrósjan
tapaði tvivegis fyrir Friðriki Ólafssyni.
En með skákþinginu 5 7 hófst annar
áfangi á ferli Petrósjans; hægt og
örugglega stefndi hann upp á við. Þetta
voru ár fléttumeistarans Tals en stór-
kostlegur árangur hans virtist bæði
þvinga og hindra marga skákmeistara af
sömu kynslóð, svo sem Spasskij og
Korchnoi.
Petrósjan einn lét hann ekki hafa áhrif
á sig; 1958 missti hann naumlega af efsta
sætinu á skákþingi Sovétrikjanna og
1959 halaði hann meistaratitilinn loksins
í land. Sama ár tefldi hann á fyrrnefndu
áskorendamóti i Júgóslavíu og byrjaði
vel, fékk 3.5 vinning af fjórum. Siðar
æddu bæði Tal og Kéres fram úr honum
en Petrósjan náði þriðja sætinu og mátti
vel við una. Nokkrar skákir hans frá
þessu móti eru mjög athyglisverðar.
Petrósjan er oftast talinn stöðubaráttu-
skákmaður eingöngu og menn vanmeta
gjarnan taktiska hæfileika hans. Það er
merkilegt að í hraðskák er Petrósjan
jafnvel sterkari en i venjulegri skák og
er hann var upp á sitt besta sló hann
jafnvel meistaranum Tal við á þeim
vettvangi. í hraðskák kastar Petrósjan
nefnilega takmörkunum stöðubaráttu-
stilsins af sér og veitir taktíkinni útrás.
f „venjulegri" skák er annað upp á
teningnum, þá nýtast honum taktiskir
hæfileikarnir til að komast hjá brellum
og fléttum. En þá bregður taktiskum
fléttum fyrir hjá honum og eftirfarandi
staða kom upp í fjórðu umferð
áskorendamótsins i Júgóslavíu - Paul
Kéres, annálaður fléttumeistari, hefur
hvítt gegn heimiliskettinum okkar.
1. - Hg 3. 2. hxg3 (2.Del - Rd3 3. Bxd3
- hxd3 og hvitur má sæmilega við una.
Líklega gefur Kéres yfirsést lokahnykk-
ur Petrósjans.)
2. - hxg3 3. Hfd2 - Dh4 4. Be2 - Hh7
5. Kfl? (5. Bh5 var skánra, þó svartur
geti þá unnið eftir 5. - Hxh5 6. Kfl -
axb4 7. axb4 - Rd3 8. Hxd3 - Dhl+ 9.
Dgl - exd3.) 5. - Dxf4+og Kéres gafst
upp. Ef 6. Dxf4 kemur auðvitað 6. - Hhl
mát.
Og í niundu umferð vann Petrósjan
einn sinn fallegast sigur, sem einhverra
hluta vegna er litt þekktur. Hann hefur
hvítt gegn undradrengnum Robert
Fischer.
1. d4 - Rf6 2. c4 - e6 3. Rc3 - Bb4 4.
e3 - d5 5. a3 - Bd6? (Oftast leikið 5. -
Be7, eða 5.-Bxc3+. Þetta er vafasamt.)
6. Rf3 - o-o 7. c5 - Be7 8. b4 - Re4 (8.
- b6 9. Bb2 - a5 hefði fært svörtum betra
tækifæri tii gagnáhlaupa.) 9.Bb2 - Rd7
10. Bd3 - Í5 11. Re2 (Kemur í veg fyrir
- Rxc3 sem svartur hefði átt að leika i
siðasta leik sínum.) 11. - Bf6 12. o-o -
De7 (Hyggst reyna að auka rými sití
með - e5.) 13. Re5 (Petrósjan hefur
annað á prjónunum.) 13. - Rxe5 14.
dxe5 - Bg5 15. Bb4 (Hótar að fanga
riddarann með 16. f3.) 15. - Bh6 16.13
- Rg5
(Hvitur hefur náð algerum yfirburð-
um á ótrúlega skömmum tíma.) 17.c6 -
b6 (Nú er drottningarbiskup svarts
algerlega innilokaður. Ef 17. - bxc6, þá
18. Bc 5 og vinnur skiptamun. Likast til
var 17. - Hd8 besta svarið en þá nær
hvitur góðri stöðu með þvi að opna
c-linuna.) 18. b5 - a6 19. a4 - axb5
(Svartur ákveður að skipta upp á
drottningarhrók sinum, sem að öðrum
kosti yrði honum að litlu gagni.
En opnun a-línunnar er hvítum til
hagsbóta. Viðurkenna verður að val-
kostir svarts voru ekki glæsilegir.) 20.
axb5 - Hxal 21. Dxal - Rf7 22. Dc3 -
Dh4 23. Hal - Rg5 24. Del - Dh5 25.
Ha7 - Dg6 (Ekki 25. - Hf7 26. Rf4, né
25. - Df7 26. h4.) 26. Khl - Dh5 27. f4
(Hvítur á auðvelt með að bregðast við
einu hótun svarts: 27. - Rxf3.) 27. - Re4
28. Hxc7 (Kominn tími til að hefja
uppskeruna.) 28. - g5 29. Bxb6 - Kh8
30. Bxe4 - fxe4 31. Bc5 - Hg8 og svartur
gafst upp i stað þess að bíða eftir hinum
ógnvænlega leik 32. Be7!
Næstu þrjú árin hélt Petrósjan áfram
að ná góðum árangri og átti ekki í
teljandi erfiðleikum með að tryggja sér
sæti í áskorendamótinu í Curacao 1962.
Hann var svo heppinn að hvorki Tal né
Fischer tóku þann sprett sem margir
höfðu búist við en í staðinn þróaðist
mótið i spcnnandi baráttu milli Petrósj-
ans, Géllers og Kéresar. Það var á þessu
móti sem bæði Fischer og Korchnoi
sögðu að þeir þrír hefðu bundist
samtökum um stutt jafntefli sín á milli
til að spara kraftana gegn öðrum
andstæðingum. Hvort sem þær ásakanir
eru réttar eður ei þá varð Petrósjan
altént sigurvegari mótsins er keppinaut-
ar misstigu sig undir lok mótsins; Géller
gegn Fischer og hinn lánlausi Kéres gegn
Benkö. Jafnframt sigri sínum setti
Petrósjan nokkur met. Prósentutala
hans var hin lægsta sem sigurvegari á
slíku móti hafði nokkru sinni fengið,
munurinn á honom og næstu mönnum
(Géller og Kéres komu hálfum vinningi
neðar) hinn minnsti, og vann ekki skák
af helstu keppinautum sinum. Á hinn
bóginn fór hann taplaus i gegnum þetta
taugastrekkjandi maraþonmót.
Skákstíll hans átti sýnilega betur við i
einvígjum þar sem jafntefli koma ekki
að sök. Eftir erfiða byrjun í heimsmeist-
araeinviginu gcgn Bótvinnik (tap i
fyrstu skákinni og björgun á siðustu
stundu í þeirri næstu) sigldi Petrósjan
hægt og sigandi fram úr gamla heims-
meistaranum og stóð að lokum uppi sem
heimsmeistari, hafði unnið fimm skákir,
tapað tveimur og gert 15 jafntefli.
Fyrstu þrjú ár sin á heimsmeistarastóli
gerði Petrósjan aldrei betur en að vera
fremstur meðal jafninga. Hann hafnaði
jafnan í hópi efstu manna á skákmótum
en vann aðeins eitt sterkt mót, þá var
hann jafn Kéres á stórmeistaramótinu í
Los Angeles 1963 en það mót var
sennilega aðeins örlitið veikara en mótið
í Montreal 1979.
Skákstítl Petrósjans hafur verið likt
við sterkan tennisleikara sem bíður
mistaka andstæðingsins i stað þess að
reyna að brjóta hann á bak aftur. Slíkt
gefst oft vel í tennis þar sem hver
punktur hlýtur á endanum annaðhvort
að vinnast eða tapast en i skák bregður
svo við að ef andstæðingurinn neitar að
grafa sína eigin gröf þá endar skákin í
jafntefli. Petrósjan hefur hins vegar oft
sýnt að hann getur teflt stórkostlega vel
þegar hann vill. Það sannast af
djúpgáfaðri taflmennsku hans í eftirfar-
andi skák: Pal Benkö hefur hvitt en
skákin var tefld i Los Angeles 1963.
1. c4 - Rf6 2. Rc3 - e6 3. R13 - d5 4.
d4 - Be7 5. Bg5 - o-o 6. e3 - b6 (Sjálfur
sagði Petrósjan um val sitt á þessari
byrjun: „Of margir skákmenn i dag, og
ekki síst hinir ungu, álíta að gamlar
byrjanir hafí verið svovandlega rannsak-
aðar að upp úr þeim sé ekkert meira að
hafa. Þessi hugsunarháttur er alvarleg
mistök. Stöðubaráttuskákin verður
dýpri og snjallari með hverju árinu.
Kunni maður á stöðubaráttunni lagið er
mögulegt að efna til raunverulegs
bardaga í byrjunum sem virðast full-
ranasakaöar ") 7. Hcl - Bb7 8. cxd5 -
exd5 9. Bxf6 (Hvitur skiptir upp áður
en svartur fær tima til að leika - Rbd7
og síðan - Rxf6. Reynslan hefur sýnt að
biskupaparið hefur enga sérstaka þýð-
ingu i stöðum af þessu tagi svo Benkö
lætur það óhræddur af hendi.) 9. - Bxf6
10. Be2 - De7 (Nokkra næstu leiki liggur
framrásin - c5 i loftinu en i hvert sinn
ákveður Petrósjan að rétta stundin sé
ekki komin. Ef 10. - c5 11. o-o og
eðlilegt svar svarts, 11. - Rd7, hefur
þann galla að eftir 12. dxc5 neyðist hann
til að leika 12. - Rxc5, þar að 12. - bxc5
- sem væri strategisk æskilegt - leiðir til
þess að b-peðið tapast.) 11. o-o - Hd8
12. Dc2 - Rd7 (Ef 12. - c5, þá 13. dxc5
- bxc5 14. Ra4 sem er svörtum
óþægilegt.) 13. Hfdl - g6 (Ef nú 13. -
c5, þá 14. dxc5 og svartur neyðist til að
drepa aftur með 14. - Rxc5.) 14. Dbl -
c6 (Svartur hættir við að leika-c5, amk.
í bili. Það kemur ekki að sök þar sem
hvitur hefur ekki getað gripið til neinna
aðgerða sjálfur meðan hann gerði
hvaðeina til að hindra - c5.) 15. b4 - a5
8
7
6
5
4
3
2
1
16. aJ/ fblæm mtstOK sem leiuu ui pes»
að hvitur fær veikt b-peð. Rökrétt
framhald var 16. b5 - c5 17. dxc5 - Rxc5
og staðan er um það bil í jafnvægi.
Athyglisvert er að áður hafði Petrósjan
reynt eftir mætti að koma i veg fyrir að
hann fengi stakt peð á d-linunni en nú
tekur hann það glaður á sig. Munurinn
er sá að nú eru menn hvíts ekki í aðstöðu
til að nýta sér það. T.d. 18. Hd2? - Bxc3
19. Hxc3 - Re4 eða 18. Rd4 - Bxd4. og
hvítur er neyddur til að drepa aftur með
19. exd4 þar sem 19. Hxd4 færir svörtum
of mikið spil eftir 19 - Re6 og 20. - d4.
Eins og svo i skákum Petrósjans haldast
strategískar og taktískar hugmyndir
hönd i hönd.) 16. - b5 17. Db3 - Rb6
18. Hal - Ha719. Ha2 - Hda8 20. Hdal
- Bc8 (Svartur er nú í þeirri öfundsverðu
aðstöðu að geta ráðið þvi hvenær hann
opnar a-iínuna, þar sem eftir að hvítur
leikur bxa5 verður peð hans á a3 alltof
veikt fyrir árásum. Áður en Petrósjan
opnar linuna bætir hann stöðu biskupa
sinna.) 21. Bd3 - Bg4 22. Rd2 - Bg7 23.
h3 (Ónauðsynleg veiking á kóngvæng.
Afleiðingar þessa leiks koma ekki að
fullu i ljós fyrr en eftir 20 leiki til
viðbótar.) 23. - Be6 24. Dc2 - axb4 25.
axb4 - Hxa2 26. Rxa2 (26. Hxa2 leiðir
til þess að b-peðið glatast strax og því
hefur hvítur að sætta sig við þessa mjög
svo óþægilegu leppun.)
26. - Rc4 27. Rb3 - Dg5 28. Kfl? - Bf8
8
7
6
5
4
3
2
1
abcdefgh