Fréttablaðið - 21.12.2008, Blaðsíða 20

20 21. desember 2008 SUNNUDAGUR
M
ér finnst aldrei
nægjanlega
mikið sagt í
samræðum,
það bjagast
allt, kemur illa
út,“ segir Steinar Bragi, eins og
hann vilji vara blaðamann við að
gera sér ekki of miklar vænting-
ar í upphafi spjalls. Augun eru
límd á tebolla sem hann hrærir í
án afláts í nokkrar mínútur. „Ég
er ekki sérstaklega góður í að
færa hugsanir mínar í orð í töluðu
máli, það er kannski ein helsta
ástæðan fyrir því að ég fór upp-
haflega að skrifa.“
Klukkan er að ganga ellefu á
fimmtudagskvöldi, fannfergi úti
og Steinar Bragi farinn að sýna
þreytumerki eftir þeytinginn á
milli bæjarhluta við kynningu á
sinni fimmtu skáldsögu, Konum.
Þetta er saga um unga konu sem
snýr aftur til Íslands eftir nokk-
urra ára dvöl erlendis og reynir
að raða saman brotunum í lífi
sínu í samfélagi sem hún kemst
að að hefur gjörbreyst. Smám
saman fær hún á tilfinninguna að
verið sé að leiða hana í gildru.
Bókin hefur skýra skírskotun í
atburði líðandi stundar; á kápu-
texta segir að hún varpi ljósi á
íslenska þjóð eins og hún sé
nákvæmlega núna.
„Ég skrifaði þessa bók reyndar
fyrir nokkrum árum, tók mér hlé
og lauk við hana rétt áður en hún
kom út. Ég er að sumu leyti hepp-
inn að samtíminn uppfyllir allt
það sem þessi bók lofaði. Þegar
hún var skrifuð var valdið ekki
búið að taka ofan grímuna; þetta
var enn á frumstiginu, þegar við
vorum öll saman í baráttunni og
allir fengu sinn skerf af hamingj-
unni.
Það hefur núna breyst. Kerfið
er hrunið og það er sterk almenn
tilfinning að það séu nokkrar klík-
ur að togast á um þetta hræ sem
er íslenska efnahagskerfið. Þeir
hafa varla fyrir því að hylja þetta,
þess vegna segi ég að valdið sé
orðið grímulaust.“
Hvert skref kvöl og pína
Þetta er óyggjandi sú skáldsaga
Steinars Braga sem bestar við-
tökur hefur hlotið og bókarýnar
keppast við að hlaða hana lofi.
Sjálfur segist Steinar Bragi ekki
hafa haft á tilfinningunni þegar
hann skrifaði bókina að hún
myndi falla í kramið.
„Þetta var eins og að rífa úr sér
æxli sem var samgróið hjartanu,“
segir hann. „Hvert einasta skref í
vinnslu bókarinnar var hrein og
klár pína. Það er ógeðfelld reynsla
sjálfs mín á bak við þetta og
úrvinnslan var erfið.“
Hann segist ekki finna fyrir
„kaþarsis“ eða hreinsun, þegar
hann skrifar; hann eigi í heldur
ógeðsblendnu sambandi við
skriftir. „Ég hef alltaf haft sterk-
lega á tilfinningunni að ég sé að
fást við rangt form, þess vegna á
ég í átakamiklu sambandi við
tungumálið og formið. Ég hefði
átt að verða steppdansari finnst
mér, það hefði fært mér milliliða-
lausa gleði í hvert sinn sem ég
steppaði – þá myndi ég hverfa inn
í listræna gjörninginn og gleyma
sjálfum mér.
Þegar ég skrifa finnst mér eins
ég sé að leita inn í sjálfan mig og
þenja mig út í hvern kima hugs-
unarinnar og tilfinninganna. Ég
finn ekki beinlínis hamingjuna í
skriftunum. Kannski einhvern
tíma á eftir þegar verkið er farið
að fjarlægjast mig. En ég á frek-
ar erfitt með að finna til einhverr-
ar sjálfsánægju þegar kemur að
skriftum.“
Að næra þjáninguna
Hann líkir þessu við að vera klof-
inn í tvennt í gegnum miðjuna,
sem hann kveðst ávallt hafa haft
sterkt á tilfinningunni að eigi við
um sig. „Mér finnst ég í eigin lífi,
í öllu sem ég geri, vera bæði við-
fang og gerandi; mér finnst ég
ekki hafa fundið skotheldar for-
sendur fyrir mínu sjálfi, ég er
stöðugt að renna út í sandinn,
leysast upp í ólíkar persónur.
Það er til fólk sem segir að ég
hafi persónu, að ég sé nokkurn
veginn eins milli daga og vikna og
ára. Sjálfur hef ég mjög óljósa til-
finningu fyrir því, eins og kannski
margir listamenn í mismiklum
mæli. Kannski erum við stöðugt að
reyna að sviðsetja þessar mörgu
persónur sem eru „ég“, og reyna
að finna eitthvað sem getur sam-
einað þær, til dæmis söguþráð,
tesu. Á þann hátt erum við kannski
að reyna að nálgast okkur sjálf.
Svo er það þetta próblematíska
samband við listir yfirhöfuð, til-
finningin að maður sé stöðugt að
næra einhverja þjáningu. Í stað
þess að gangast á hólm við sjálfan
sig af heiðarleika og útrýma
vandamálinu – eins og þeir sem
eru ekki listamenn geta kannski
leyft sér – fara listamenn að líta á
vandamálið sem mjólkurkúna;
eintthvað sem sér þeim fyrir
starfa. Það er kannski eitthvað
bernskutrauma sem hefur eyði-
lagt líf þitt og grafið um sig alls
staðar og maður tekst ekki á við
það nema óbeint í verkum sínum.
Í öllum sínum verkum það sem
eftir er ævinnar. Það er þetta sem
mér finnst ógeðslegt við listsköp-
un. Listin er einhvern veginn allt
það sem er stærrra en einstakl-
ingarnir sem veita henni áfram
og það er eitthvað sem er óbæri-
lega ópersónulegt við alla list-
sköpun.“
Forsíðufrétt á hverjum degi
En hvers vegna konur? Af hverju
kýs Steinar Bragi að sökkva sér
ofan í kvenleikann? „Kannski af
því að persónulega reynslan á bak
við bókina hefur með konur að
gera. En ég lyfti því upp í eitt-
hvað almennara lögmál eða geri
tilraun til að skilja það. En þetta
var ekki tilraun til að skrifa for-
framað lesendabréf um kynin og
stöðu kynjanna í nútímanum.“
Engu síður megi líta á bókina
sem kraftmikið og ögrandi inn-
legg í umræðuna um stöðu og
hlutskipti kynjanna. „Já, ég blað-
aði í bókinni um daginn og rakst á
setninguna um að fjórðungi
kvenna er á einhverjum tíma-
punkti ævi sinnar nauðgað. Þetta
er sú tölfræði sem helstu sér-
fræðingar styðjast við. Þetta eru
sláandi tölur sem eiga við konur
og hvernig þær eru beittar ofbeldi
af öllum gerðum. Þetta gæti í
raun verið forsíðufrétt á hverjum
einasta degi ársins. Krafan um
breytingar á þessu ætti að vera
risavaxin.“
Mannvonska er algengt stef í
bókum Steinars Braga. „Mér
finnst ekki vera neitt sem heitir
illt í náttúrunni, í hinu náttúru-
lega fyrirkomulagi. Dýr eru ekki
ill, rándýr eru ekki ill. Menn geta
hins vegar verið feikilega illir,
sérstaklega þegar þeir styðjast
við hugmyndafræði, sem bjagar
allan veruleika, náttúruna eða
eitthvað sem getur verið lífræn
dýnamík í samfélaginu. Þeir troða
módelunum sínum á heiminn.
Þetta er kannski sér-karllegt,
ég veit það ekki; kannski hafa
konur aldrei haft vald til að troða
sínum módelum að. En þessi
módel karlmanna eru valdbeiting
og yfirleitt enda þau í illsku eða í
réttlætingu á illsku. Það birtist í
öfgum eins og útrýmingarbúðun-
um – eða hruni líkt og því sem
reið yfir íslenskt samfélag.“
Kem að betra gagni annars staðar
Steinar Bragi hefur búið erlendis
undanfarin misseri en frá því
hann kom heim fyrir jól hefur
hann blandað sér í þjóðmálaum-
ræðuna, skrifað greinar, mót-
mælt og kallað eftir kosningum.
Hann segir það ekki brenna á sér
að vera um kyrrt til að fylgja bar-
áttunni eftir. Nei, ég held að ég
komi að miklu betra gagni annars
staðar. Minn styrkur, ef hann er
einhvers staðar, liggur ekki í að
vera í líkamanum að berja í veggi
Landsbankans, þar sem þeir eru
sýnilegir, heldur frekar að reyna
að fanga það sem er að gerast
með mínum hætti. Ég held ég
hljóti að gera það betur.“
Steinar kveðst að mörgu leyti
sáttur við íslenskt samfélag, hans
hæfileiki felist hins vegar í að
koma auga á það sem fer úrskeið-
is. „Að sumu leyti hef ég sérhæft
mig í því. Ég leita á mið þar sem
eitthvað hefur brugðist; þar er
merking að fæðast, þar eru að
verða breytingar. Við vitum ekk-
ert hvert þær leiða en það er auð-
vitað nauðsynlegt að losna við
hugmyndafræði sem er orðin föst
í sessi og einráð, hefur nýtt alla
möguleika sína og er nú orðin inn-
rotin. Þá verður að sparka henni
burt því hún hvílir á þjóðfélaginu
eins og mara, á nýsköpun og hug-
sjónum á borð við réttlæti. Þetta
er kerfi sem er búið að ganga sér
til húðar, við verðum að samein-
ast og losa okkar við það.
Þá getum við búið í haginn fyrir
nýjar öfgar en við höfum tíu til
tuttugu ár fram að því.“
Brýtur af sér formin
Steinar Bragi vinnur nú að þrem-
ur bókum sem hann gerir ráð
fyrir að komi út á næstu fimm
árum. Hann heldur til Bandaríkj-
anna fyrir áramót en hefur hug á
að fara bráðlega til Suður-Amer-
íku, á fund við shamen-anda-
lækni, fá hjá honum ofskynjunar-
lyf „og eiga í gagnlegum
samræðum við verur af öðrum
heimi“.
„Ég naut líkama míns lengi vel
framan af, æfði karate þegar ég
var tólf ára og spilaði fótbolta
með Fylki fram að átján ára aldri.
En ég fann mig ekki í hópíþrótt-
um, hefði kannski orðið góður
tennisleikari. Nú er ég hins vegar
að reyna að brjóta af mér öll föst
form; ég er búinn að flýja allt sem
til er í heiminum. Nú á ég bara
eftir að brjótast út úr líkamanum.
Þegar það tekst þá sný ég ábyggi-
lega ekkert aftur.“
Þjáningin er mjólkurkýr
Steinar Bragi Guðmundsson rithöfundur hefur vakið mikla athygli fyrir skáldsögu sína Konur. Í samtali við Bergstein Sigurðsson ræðir
Steinar Bragi um togstreituna við skriftirnar, hliðarferil í steppdansi, grímulaust vald og gagnlegar samræður við verur af öðrum heimi.
ÓGEÐFELLD REYNSLA SJÁLFS MÍN BAK VIÐ BÓKINA „Þetta var eins og að rífa úr sér æxli sem var samgróið hjartanu,“ segir Steinar
Bragi. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Í stað þess að gangast á hólm við sjálfan sig af heiðarleika
og útrýma vandamálinu – eins og þeir sem eru ekki lista-
menn geta kannski leyft sér – fara listamenn að líta á
vandamálið sem mjólkurkúna; eitthvað sem sér þeim fyrir
starfa.