Tíminn - 11.07.1982, Blaðsíða 18

SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1982.
Mesti skák
snillingur
allra tíma?
Fyrri hluti
U Fischer. Þjóðsaga í lifanda lifi.
Bestur skákmaður i veröldinni þegar
hann dró sig í hlé og hefur nú ekki teflt
opinberlega i tiu ár. Að margra áliti
sterkasti skákmeistari allra tima, þó þar
sé við þá Lasker, Capablanca, Alekhine
og Morphy að eiga. Vanstilltur og talinn
lítt greindur, ef skákgáfan er undanskil-
in. Varð stórmeistarí fimmtán ára og
siðustu fimm ár ferils síns tefldi hann
201 skák, tapaði aðeins átta, gerði 59
jafntefli en vann 134! - sem gerir
rúmlega 81% vinningshlutfali, takk
fyrir! Það þótt hann tefldi eingöngu á
sterkum skákmótum og einvígi við karla
eins og Petrósjan, Larsen og Spasskíj.
Er sagður hafa teflt leynileg æfmgaein-
vigi við menn eins og Hubner og
Sosonko - alltaf unnið svona átta núll.
Vafasamt þó hvort þessi einvigi hafi
farið fram. Varla liklegur til að tefla
opinberlega framar.
Það er ekkert mjög margt um æsku
hans eða uppvöxt að segja. Hann
fæddist í Chicago 9. mars árið 1943 og
er því fiskur! Faðir hans var læknir frá
Þýskalandi, móðirin Regina kom frá
Sviss. Þau skildu tveimur árum eftir
fæðingu sonarins og Bobby ólst upp hjá
móður sinni, hafði litil sem engin tengsl
við Fischer eldri. Regina var kerling í
krapinu og sumum þótti hún soldið
skrýtin. 1949 fluttist hún með börn sín
- því Bobby á systur, Joan, sem er fimm
árum eldri - til Brooklyn og þar lærði
Bobby að tefla. Þau systkinin fengu
skáktafl að gjöf og lærðu mannganginn
af leiðbeiningum á pakningunni, hann
var sex ára.
Þegar Reshevsky var sex ára ferðaðist
hann um Evrópu og sigraði sterka og
þrautreynda meistara eins og að drekka
vatn. Bobby Fisher var ekki slíkt
undrabarn en heillaðist svo af skákinni
að innan skamms komst ekkert annað að
í kollinum á honum. Hann þótti
efnilegur, var tekinn í skákklúbb
Brooklyn og menn á borð við John
Collins og Hermann Helms aðstoðuðu
hann eftir bestu getu. Sem hann
nálgaðist táningsaldurinn fór þráseta
stráksa við skákborðið að skila árangri.
Árið 1955 byrjaði hann að tefla
geysimikið á alls konar mótum í
Bandaríkjunum og náði misjöfnum
árangri, stundum gekk honum vel en
stundum illa. Honum féll mjög illa að
tapa en sótti þá í sig veðrið, lærði
meira,þjálfaði hugann betur, einbeitti
sér af enn meiri krafti. 1956 varð hann
unglingameistari Bandarikjanna og fór
um sama leyti að finna ýmis opin mót
reglulega. Hann ferðaðist hvert á land
sem var til að tefla, gleypti i sig allar
skákbækur sem hann komst yfir og þótti
tilgangslaust að sækja skóla. Undir lok
ársins 1956 tók hann þátt í svokölluðu
Rosenwald skákmóti þar sem kepptu
margir af sterkustu skákmönnum
Bandaríkjanna. Fischer stóð sig ekkert
sérstaklega vel, vann tvær skákir en
tapaði fjórum - önnur sigurskákin vakti
þó athygli heimsins á honum. Það þótti
furðu gegna að þrettán ára patti skyldi
geta teflt svo vel, sýnt svo mikið innsæi,
þvílíkan skilning og svo framvegis. Þessi
skák er birt undir lok greinarinnar.
1957 var árangur hans upp og ofan.
Hann varði titil sinn sem unglingameist-
ari Bandaríkjanna og malaði unglinga-
meistara Filipseyja, Cardoso, í einvígi
en tapaði öðru einvigi gegn MaxEuwe,
einvígi sem að vísu var aðeins tvær
skákir. Honum var boðið á jólaskákmót-
ið i Hastings en varð að hafna boðinu
þar sem um sama leyti var teflt
meistaramót Bandarikjanna og Bobby
hafði unnið sér rétt til þátttöku.
Honum þótti sérlega mikilvægt að
mótið var um leið svæðamót og nú ætlaði
hann sér i heimsmeistarakeppnina,
fjórtán ára!
Einmitt. Fjórtán ára var Fischer
kominn til þroska sem skákmaður og
fyrir bí hinir slæmu dagar. Á meistara-
móti Bandaríkjanna voru samankomnir
margir helstu skákmeistarar þessa stóra
lands en stráksi gaf þeim öllum langt nef,
fékk 10.5 vinninga af 13 mögulegum og
varð heilum vinningi fyrir ofan næsta
mann, sem var enginn annar en gamli
refurinn Reshevsky. Fischer öðlaðist
rétt til að tefla á millisvæðamótinu í
Portoroz 1958. Þarna kepptu sterkustu
stórmeistarar heims um sex sæti i
áskorendamótinu að ári. Fischer fór á
staðinn og sagði blaðamönnum að hann
byggist við að komast áfram.
Hjálpi mér! Þú að komast áfram?
Veistu ekki að gegn svona andstæðing-
um væri frábært hjá þér að ná 50%
vinningshlutfalli?
Iss, sagði Bobby. Ég get gert jafntefli
við stórmeistarana og svo eru nokkrir
aumingjar sem ég fer létt með að vinna.
Og það fór eitthvað á þá leið. Þó
munaði aðeins hársbreidd og Fischer
mátti undir lokin kallast heppinn, Tal
sigraði með 13.5 vinning, Gligoric varð
annar með 13 vinninga, síðan komu
Benkö og Petrósjan með 12.5 og
Fischer og Friðrik Ólafsson saman í
5.-6. sæti með 12 vinninga. Aðeins
hálfum vinningi neðar kom fríður
hópur: Bronstein, Averbakh, Pachman,
Szabó og Matanovié.
Áður en Fischer fór á áskorendamótið
tefldi hann allmikið. Hann varði titil
sinn sem meistari Bandarikjanna um
áramótin 1958/59-aftur varð Reshevsky
í öðru sæti - en síðan tefldi hann á
tveimur fremur veikum mótum í
Suður-Ameriku, í Mar del Plata varð
hann í 3.-4. sætinu með Paul Kéres.
Neðar komu m.a. Larsen, Unzicker,
Barcza, Friðrik Ólafsson, Donner o.fl.
Þama hefndi Fischer ósigursins gegn
Friðriki frá Portoroz og vann snaggara-
legan sigur í skák þeirra.
Svo tók við áskorendamótið sem
haldið var í þremur borgum Júgóslaviu,
Bled, Zagreb og Belgrad. Keppendur
voru átta og meðai þeirra fjórir af risum
Sovétmanna: Tal, Smyslov, Kéres og
Petrósjan, auk þess Gligoric, Benkö og
Friðrik. Fischer hafði ekkert i Sovét-
mennina að gera, deildi að lokum 5.-6.
sætinu með Gligoric og tapaði fjórum
sinnum fyrir Tal. En þótt frammistaðan
væri verri en taumlaus metnaður hans
sjálfs ætlaðist til vom margar skáka hans
mjög vel tefldar, sýndu að þar sem hann
fór var fullþroska stórmeistari en þeim
titli hafði hann verið sæmdur eftir
árangurinn í Portoroz.
Fischer varð meistari Bandaríkjanna
i þriðja sinn í röð 1959/60 og siðan deildi
hann efsta sætinu á sterku móti í Mar
del Plata 1960 með Boris Spasskíj. Fyrsti
sigur Fischers á alþjóðlegu skákmóti en
þessi árin tefldi hann einnig mikið á
ýmsum mótum í Bandarikjunum og
vann alltaf sigur. Fischer tapaði fyrir
Spasskij, gerði jafntefli við Bronstein en
vann alla hina! Næst kom um það bil
eina skákmótið þar sem Fischer stóð sig
illa, Buenos Aires þetta sama ár en þar
varð Fischer í 13.-16. sæti af 20
keppendum, vann aðeins þrisvar en
tapaði fimm sinnum. Fischer tók þessu
illa eins og endranær þegar honum gekk
ekki allt í haginn, kenndi ljósabúnaðin-
um um. Ljósin skinu á annan veg á
Korchnoi og Reshevsky sem unnu sigur
eftir æskilegt kapphlaup þeirra í milli.
Eftir þetta ætlaði Fischer að taka þátt í
Reykjavíkurskákmótinu en varð of
seinn, i staðinn var skipulagt lítið fimm
manna mót sem Fischer vann léttilega
með 3.5 vinninga af fjórum, síðan kom
Ingi R. með 2.5, Friðrik með 2, og
Arinbjörn Guðmundsson og Freysteinn
Þorbergsson með 1 hvor. Freysteinn var
sá eini sem hélt jafntefli gegn undrinu
frá Brooklyn.
Eins og venjulega varð Fischer
skákmeistari USA um næstu áramót,
1960/61 en síðan tefldi hann á geysi-
sterku móti í Bled i Júgóslaviu.
Þarna voru mættir flestir sterkustu
skákmenn heims og Fischer náði öðru
sætinu á eftirTal, siðan komu Petrósjan,
Kéres, Gligoric, Géller, Trifunovic,
Parma, Bisguier, Matanovic, Darga,
Donner, Najdorf, Friðrik, Portisch,
Ivkov, Pachman... Fischer sýndi oft á
tiðum snilldartaflmennsku á þessu móti,
tapaði ekki skák og varð þeirrar ánægju
aðnjótandi að sigra þrjá af fjórum
keppendum frá Sovétríkjunum, Tal,
Petrósjan og Géller en Kéres gerði
jafntefli við hann. Fischer var þá þegar
farinn að elda grátt silfur við sovésku
stórmeistarablokkina sem hann leit á
sem hindrun við sinn eigin frama.
Stokkhólmur 1962. Millisvæðamót,'
keppendur 23, þar á meðal Robert
James Fischer. Hann vann öruggan sigur
og tapaði ekki skák, endaði 2.5 vinningi
á undan Géller og Petrósjan sem deildu
2.-3. sæti.
Þessi úrslit fylltu Fischer gífurlegu
sjálfstrausti, og var þó ekki lítið fyrir,
og hann leit næstum á það sem
formsatriði að vinna áskorendamótið
sem haldið var í Curacao sama ár. En
því miður, bévaðir Rússamir reyndust
honum sterkari! Petrósjan vann með 17
vinningum, Géller og Kéres urðu í 2.-3.
sæti með 17 en Fischer mátti láta sér
lynda fjórða sætið og 15 vinninga. Hann
varð vitiaus!
Helvítis kommamir hafa fixað úrslit-
in! þmmaði vonsvikinn og ofsareiður
Fischer við hvem sem heyra vildi, og
benti á að þrír efstu menn hefðu gert
stutt jafntefli sin í milli í öllum
umferðunum fjómm. Þeir gerðu það
viljandi til að spara kraftana gegn mér!
Kannski. En samt var það ekkert
skrýtið, benti Kéres á, að 19 ára strákur
skyldi ekki vinna svona sterkt og erfitt
mót. Hann var bara ekki orðinn nógu
góður og þýddi ekki að miða Stokk-
hólmsmótið þar sem fyrir öllum nema
Fischer vakti það eitt að ná í eitt af sex
efstu sætunum. Fyrir Fischer vakti alltaf
að vinna, vinna og vinna! - sigurviljinn,
sigurþráin, var alla tíð helsta einkenni
hans. Kéres og fleiri gátu lika bent á
ýmsar veilur í skákfræðum Fischers sem
sýndu að hann var ennþá langt frá því
að vera sterkasti skákmaður heims.
Fischer var á annarri skoðun og varð svo
móðgaður að hann ætlaði sér ekki að
tefla framar um þennan lásí heimsmeist-
aratitil sem Sovétmenn höfðu gert
samsæri um. Næstu þrjú árin tefldi hann
ekkert nema í Bandarikjunum, varð
bandarískur meistari 1962/63 og 1963/64
án mikilla vandræða en svo var honum
boðið á Capablanca-minningarmótið á
Kúbu árið 1965. Hann stóðst ekki mátið
og vildi taka þátt en bandariska
utanrikisráðuneytið setti strik i reikning-
inn. Á Kúbu búa kommar og til Kúbu
fara Amerikanar ekki. Ekkert vísum.
Fischer taldi það nú ekki höfuðatriði að
Kúbanir væru kommar og ákvað að tefla
hvað sem það kostaði. Það kostaði að
lyktum að hann tefldi gegnum telex og
José Raúl Capablanca yngri sá um að
koma leikjum hans á framfæri við
keppenduma á Kúbu. Sjálfur sat Fischer
einn í skákklúbb Brooklyn. Áður hafði
hann þó sent Fidel Castro stranga
viðvömn þess efnis að ef reynt yrði að
nota þátttöku hans í áróðursskyni, þá
væri hann hættur með það sama. Fidel
sat á strák sinum og þetta gekk allt svona
sæmilega upp, Fischer endaði í 2.-4. sæti
ásamt Géller og Ivkov, en Smyslov
sigraði naumlega. Fischer tapaði þremur
skákum, þar á meðal gegn Géller sem
fór nú að reynast honum þungur í skauti.
Um næstu áramótin vom það fastir
liðir eins og venjulega, sigur á meistara-
móti Bandarikjanna 1965/66 en eina
skákmót Fischers 1966 var hið ægisterka
Piatigorsky-mót í Santa Monica. Kepp-
endur vom tíu og tefldu tvöfalda
umferð, svo vildi til að Fischer stóð sig
illa i fyrri umferðinni. Hann tapaði fýrir
Spasskíj, Larsen og Najdorf en tókst
aðeins að vinna Ivkov. Spasskij hafði
meðan á þessu stóð náð góðri forystu
en þá tók Fischer sprett. í seinni
umferðinni vann Fischer sex skákir,
gegn Donner, Ivkov, Najdorf? Res-
hevsky, Larsen og Portisch, og gerði
þrjú jafntefli, fyrst gegn þeim Unzicker
og Spasskij og i síðustu umferðinni gegn
Petrósjan en fyrir þá umferð hafði hann
náð Spasskíj að vinningum. Spasskíj
vann hins vegar sigur í lokaumferðinni
og tryggði sér efsta sætið á mótinu.
En nú var áhugi Fischers á heims-
meistarakeppninni vakinn á nýjan leik
og hann ákvað að snúa aftur úr sinni
sjálfskipuðu „útlegð" frá skákmótum.
Hann byrjaði nýjan feril með þvi að
vinna auðveldan sigur á bandariska
meistaramótinu 1966/67 og þar með var
hafin sú sigurganga sem nefnd var í
upphafi, rúmlega 81% vinningshlutfall,
sigur á hverju einasta skákmóti og í
öllum einvígjum.
En skoðum tvær skákir sem snögg-
vast. Sú fyrri er skákin sem vakti
heimsathygli á Fischer, tefld i áttundu
umferð Rosenwald-skákmótsins.
Þessi skák er víðfræg en leyfum okkur
samt þann munað að renna yfir hana.
Hans Kmoch, sem þó hafði mrgt séð á
lífsleiðinni, kallaði þessa skák „ódauð-
Iega“. Donald Byrne, alþjóðlegur meist-
ari og bróðir Roberts Byrne, hefur hvítt
og Grúnfeld-vörn verður uppi á teningn-
um.
1. Rf3 - Rf6 2. c4 - g6 3. Rc3 - Bg7
4. d4 - 0-0 5. Bf4 - d5 6. Db3 - dxc4
(Eða 6. - c5 7. dxc5 - Re4!) 7. Dxc4 -
c6 8. e4 - Rbd7 9. Hdl - Rb6 10. Dc5
- Bg4 (Hótar Rfd7, og síðan f5, Bxf3 og
ef með þarf De8) 11. Bg5? (11. Be2 og
síðan 12. 0-0 hefði verið öruggara. Þessi
biskupsleikur opnar Fischer leið til að
leggja aragrúa af taktiskum gildrum.
Málið er að ef hvítur riddari væri ekki
á c3, gæti svartur leikið Rxe4 og ræðst
bæði gegn biskupnum og drottningunni.
Hvítur á að vísu prýðisvörn, bæði i Da5
og Dcl, en stoðunum væri kippt undan
þeim ef riddari svarts stæði ekki á b6 þvi
þá ætti svartur völ á Da5+, og hvítur
má því ekki leika Da5. Fléttur þær sem
Fischer hristir nú fram úr erminni
spretta af þessum hugleiðingum. Mark-
mið hans eru i stórum dráttum að opna
miðborðið áður en hvitur fær ráðrúm til
að hrókera og að brjóta miðborðspeð
hvíts á bak aftur.) 11. - Ra4!112. Da3