Tíminn - 11.07.1982, Blaðsíða 20

SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1982.
á bókamarkaði
The
w m Obstade
Racc
p Germaine Greer
I I k( litv IkxA iiiKFLMAÍ

Lothar-Gunther Buchheim:
The Boat
Bantam 1982
■ Seinni heimsstyrjöldin hefur orð-
ið reyfarahöfundum, kvikmynda-
gerðarmönnum og æsisagnaskrif-
finnum óþrjótandi efni sem aliir vita.
Vanalega er það svo að i þessum
verkum eru bévaðir Þýskararnir
vondu mennirnir, næstum villimenn
og sadistar, sem heyja stríðið þyrstir
í líf andstæðinga sinna, göfugra. Svo
var þessu auðvitað ekki farið. Þjóð-
verjarnir menn eins og við hin,
ha? Þessi saga þýska rithöfundarins
Buchheim vakti mikla athygli í
Þýskalandi er hún kom út fyrst 1973
og hefur síðan farið sigurför um
Vesturlönd, nú fylgir þýsk kvikmynd
í kjölfarið og fær metaðsókn i
Ameríku þar sem útlendar myndir
hafa löngum átt erfitt uppdráttar. En
hér segir á magnaðan og skelfilegan
hátt frá kafbátamönnum Þjóðverja í
seinna stríði, mönnunum sem skipa-
deildir bandamanna óttuðust meira
en nokkuð annað. En sjálfir áttu þeir
hræðilegt líf. Lokaðir ofan i pjáturs-
dósunum sinum máttu þeir bíða i
hryllilegri spennu meðan tundurspill-
ar bandamanna dreifðu bráðdrep-
andi djúpsprengjum allt um kring;
aðeins lítill hluti þeirra komst lifs af.
Lothar-Gúnter Buchheim hefur reist
þeim veglegan minnisvarða með
þessari bók - hann lýsir ógnarlegri
spennunni um borð, sífelldri hætt-
unni og hinum snögga dauða.
m
Germaine Greer:
The Obstacle Race
Picador 1981
■ Hvað eiga Rembrandt, Vermeer,
Leonardo, Bellini, Bosch, Turne.,
Titian, Rubens, Van Gogh, Matisse,
Picasso og allir hinir strákarnir
sameiginlegt - fyrir utan að þykja
afburðamyndlistarmenn? Einmitt.
Þeir voru allir strákar. Hvernig er
það: hafa konur ekki málað myndir,
fyrr en i mesta lagi á þessari öld?
Þessi spurning vaknaði hjá Ger-
maine Greer, einni kunnustu kven-
réttindakonu vestur í Bandarikjun-
um, og svarið er að finna i þessari
bók um myndlistarkonur fyrr á
öldum og sumpart fram á þennan
dag. Hvernig stendur á því að konur,
sem flestallir vita nú að standa
körlum að öllu leyti jafnfætis, hafa
ekki náð að skara fram úr i myndlist?
„Ástæðan er einfaldlega sú,“ segir
Greer, „að enginn verður listamður
i fremstu röð með skaddaða sjálfsvit-
und, haminn viijastyrk, bælda kyn-
hvöt og orku sem beint hefur verið i
einn og ákveðinn farveg." Bókin er
að mörgu leyti mjög skemmtileg,
svoleiðis, og auðvitað upplýsandi.
Greer hefur kannað málið mjög
nákvæmlega, rannsakað feril þeirra
kvenna sem lögðu myndlist fyrir sig,
athugað skrif þeirra jafnt sem
málverk, og frá þessu segir á
fjörlegan hátt - enda þótt engum
dyljist að henni er mikið niðri fyrir.
Mikið af málverkum eru i bókinni.
JONATHAN
SCHELL
John Cheever:
The Stories of John Cheever
Ballantine 1980
■ John Cheever lést fyrir örfáum
vikum, en hann hafði á undanförnum
áratug eða svo skapað sér nafn sem
einn fremsti rithöfundur Bandaríkj-
anna - hvort sem það var vegna eigin
verðleika, eða vegna skorts á öðrum
betri höfundum. Frægasta skáldsaga
Cheevers var Falconer, en hann var
einnig afkastamikili smásagnahöf-
undur og þetta smásagnasafn hans
kom fyrst út árið 1980 og mun það
hafa hlotið hin eftirsóttu Pulitzer-
verðlaun vestur þar. Bókin er mjög
þykk, rúmar 800 síður, og sögurnar
liðlega 60 talsins, flestar fremur
stuttar. Þær elstu eru frá því
skömmu eftir seinna stríð og sýna
strax að athygli Cheevers beinist
fyrst og fremst að manninum
sjálfum, Cheever þykir hafa dregið
upp betur en flestir aðrir nákvæmar,
kraftmiklar og raunsannar myndir af
því fjölbreytilega fólki sem byggir
Bandariki Norður-Ameriku. Þetta
er fólkið sem við þekkjum úr
kvikmyndum og sjónvarpi, en mun
betur og trúverðuglegar lýst. Banda-
riskir gagnrýnendur sögðu jafnan að
Cheever væri meistari með pennann,
sameinaði kraft og fegurð og aukin-
heldur hógværð og virðingu fyrir
viðfangsefni sínu. Svo athuga menn
bara hvort þeir eru sammála.
Jonathan Schell:
The Fate of the Eartli
Avon 1982
■ Fáarbækurhafavakiðjafnmikið
umtal á þessu ári og Örlög jarðar
eftir Jonathan Schell, Bandaríkja-
mann sem lengi hefur látið afvopnun-
ar- og vistfræðimál sig varða.
Lesendur Helgar-Timans fengu
smjörþefinn af þessari bók hans fyrir
fáeinum vikum, þegar við birtum
brot úr einum kafla hans: það er ekki
glæsileg framtiðarsýn þar!
Fyrir Schell vakir að vekja mann-
kynið til umhugsunar um þá gífur-
legu hættu sem að því steðjar og
ekkert nema gott um það að segja.
Á hinn bóginn hefur bók hans verið
gagnrýnd harkalega og úr ólíkleg-
ustu áttum. Ein alvarlegasta ásökun-
in gegn Schell er fyrir hroka. Hann
þykir sem sé næsta hrokafullur í
málflutningi sínum og þá einkum i
garð allra þeirra sem ekki eru honum
í smáatriðum sammála um vandamál
nútimans og/eða það sem gera þarf
til úrbóta. Á bókarkápu er sagt að ef
til vill marki þessi bók tímamót i
sögu hugsunar mannsins. Djöfuls
grobb! En hitt er annað mál að þetta
er eftirtektarverð bók að ýmsu leyti
og Schell er vissulega lagið að
skilgreina ástand mála þannig að
taka verður ýmis hefðbundin gildi til
endurskoðunar.
■ Bækurnar hér að ofan eru fengnar í bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Tekið skal fram að hér er um kynningar að ræða en öngva ritdóma.
Glóðvolgir reyfarar!
■ Við erum ansi duglegir, hér á
Helgar-Timanum, að segja frá reyfur-
um, vinsælum, sem koma hingað í búðir.
En nú skulum við taka forskot á
„sæluna“ og segja frá nokkrum svo
glóðvolgum að þeir eru ekki einu sinni
komnir hingað í pappir..
Stúlkan við Cortez-haf
Fyrstan skal frægan telja Peter
Benchley, þann er samdi hið ódauðlega
meistaraverk „Eyjuna“, auk þess nokkr-
ar minni háttar bækur eins og „Ókind-
ina“ og „Djúpið". Og nú er maðurinn
enn á ferðinni við sjóinn. Svona byrjar
sagan: „Stúlkan lá á yfirborði sjávarins,
leit niður á botn og gegnum grimu sína,
og var hrædd.“ Býsna óhuggulegt, finnst
ykkur það ekki? En örvæntið ekki.
Sagan mun nefnilega vera hin hugguleg-
asta! Annars er stúlkan sem prýðir titil
bókarinnar 16 ára og heitir Paloma, hún
syrgir föður sinn. Hann drukknaði. Sér
til huggunar stundar hún kafsund og
hefur meðal annars fundið gamlan gig á
hafsbotni þar sem þrífst alveg ótrúlegur
fjöldi af fiskum og öðrum lífverum sem
vanalega halda sig neðansjávar. Stúlkan
er sæl með sitt en þá kemur í ljós að
aðrir hafa líka áhuga, nefnilega bróðir
hennar og aðrir ákafir veiðimenn. Þeir
vilja fara að fiska á staðnum og hún
aumingja Paloma stendur ráðþrota. En
þá kemur soldið skrýtið upp úr dúrnum
og hún fær óvæntan bandamann. Það er
sérstaklega talið til tíðinda að bókin
endar vel. En er nú öll spennan
eyðilögð? Sú magnaða spenna?
Sérstök þjónusta
En það er nafn á bók eftir John þann
Gardner sem líklega af hugmyndafátækt
hefur einkum fengist við að skrifa
reyfara um persónur sem aðrir höfundar
eru búnir að finna upp. Hann hefur
meðal annars skrifað um Sherlock
Holmes og hans erkifjanda Moriarty en
vakti athygli á síðasta ári (eða var það i
hitteðfyrra?) fyrir að gefa út bók um
James Bond, 007 svokallaðan. Sú bók
hét Licence Renewed og nú heggur
Gardner í sama knérunn, hefur gefið út
aðra bók sína um James þennan Bond.
Hann eldist sifellt en kvenhyllin - nei,
hún bregst ó num ekki! Og i nýju
bókinni hefur Gardner vakið þau
óttalegu samtök SPECTRE til lifsins að
nýju en það er stytting á Special
Executive for Counter-Intellegence,
Terrorism, Revenge and Extortion (!!).
Talið var að Mr. Bond hefði brotið þessi
samtök á bak aftur fyrir löngu, og þá
einnig leiðtoga þeirra, Ernst Stavro
Blofeld, en það er nú eitthvað annað.
Og eins og sæmir á þessum upplýstu
tímum er það nú markmið SPECTRE
að ná yfirráðum úti i geimnum. Til þess
að svo megi verða hafa samtökin hrint
af stað flugvélaránaherferð og hafa auk
þess á prjónunum að blanda hættulegur
eiturlyfi í rjómaís sem seldur er
almenningi.
Bond kemst að þvi hvar höfuðstöðv-
amar eru - á risastórum búgarði í Texas
(liklega til að ná til amerískra lesenda)
- og fer á staðinn í fylgd getnaðarlegrar
píu. Þar lenda hjúin í hverri lífshættunni
eftir annarri, fyrst ætla eitraðir maurar
að drepa þau, síðan mannætuvillidýr og
loks útsendarar SPECTRE, ögn mann-
legri en ekki meir en svo. Blofeld sjálfur
lætur til skarar skriða í lokin. Sagt er að
traustur og litlaus stíll Gardners jafnist
engan veginn á við æsilegan stíl Jón
Flemings.
Bláeygur Shan
Þessi bók þykir góð, segja heimildir.
Hún byrjar á því að amerískur
mannfræðingur, Greenwood að nafni,
eyðir nokkram árum í grænum skógum
á landamærum Kína og Búrma, þar sem
býr Shan-fólkið í Pawly-þorpi. Hann
frnnur sér þar konu, giftir sig og eignast
dóttur en fréttir þá að út hafi brotist
síðari heimsstyrjöldin. Karl viíl auðvitað
í ameríska herinn og kemst heim eftir
miklar þrengingar. 1949 fær hann svo
bréf frá gömlum kammerat úr striðinu,
Jang Júlín, sem þá er orðinn hershöfð-
ingi í her þjóðernissinna sem berjast
gegn kommúnistum.
Jang er með dálítið merkilegan
varning undir höndum, bein Peking-
mannsins. Hann er á flótta undan sókn
kommúnista og vill afhenda Greenwood
beinin. Þeir verða að hittast i Pawlu. Og
ævintýrin sem fylgja á eftir eru sögð
glæsilega ofin, ef svo má yfirleitt segja.
Höfundurinn heitir Stephen Becker og
er, hafi einhver áhuga 55 ára, hann lætur
söguna gerast hratt og örugglega og ku
þekkja sögusviðið afar vel. Þorpinu
fyrrnefnda lýsir hann víst af stakri prýði
en koma þeirra Jangs og Greenwoods
þangað er náttúrlega mikið hættuspil
fyrir þorpsbúa. Að lyktum eru það ekki
aðeins herir uppreisnargjamra Kinverja
og kommúnista sem sækja að þorpinu,
heldur hausaveiðarar nokkrir. Green-
wood þarf að kjósa milli þess að verja
þorpið eða verða frægur sem björguður
Peking-mannsins. Becker hefur áður
skrifað tvær bækur um svipaðar slóðir,
The Chinese Bandit og The Last
Mandarin, og fékk lof fyrir þær en þessi
þykir ekki síðri, hvað sem það þýðir..
í sumarhitanum
Bækur um blaðamenn eru nú vinsælar
i Ameríku, nefnum Absence of Malice
sem raunar var upphaflega kvikmynd.
Þessi er einmitt um blaðamenn. Þvi er
blákalt haldið fram að blaðamönnum
þyki fátt meira spennandi en „safarikt"
morð. Kannski helst mörg safarík morð.
Og það verður uppi á teningnum i
þessari bók. Blaðamaðurinn Malcolm
Anderson fær það verkefni að skrifa
safarikar fréttir um safaríkt morð -
táningur nokkur hefur verið skotinn til
bana. Svo vel tekst Anderson upp að
morðinginn hefur samband við hann og
kveðst ætla að halda áfram á sömu
braut, og stendur náttúrlega við orð sín
(morð sín?!). Alls fremur hann fjögur
morð og er hvert þeirra sýnu safarikara
en hið næsta á undan. Að sjálfsögðu
verður M. Anderson hetja í sinni stétt
en fær morð þessi svo á heilann að hann
verður í raun þátttakandi fremur en
áhorfandi að morðunum og atburðarás-
inni. Höfundur þessarar bókar er sjálfur
blaðamaður, John heitir hann Katzen-
bach og skrifar fyrir Miami Herald, og
þykir koma blaðamennskumóral vel til
skila og á ekta blaðamannahátt. Þetta er
fyrsta skáldsaga hans og er sögð lofa
góðu; einkum hafi John K. næmt auga
fyrir persónusköpun (!!!) og hinni
lögfræðilegu hlið málsins, sem kemur
vist ekki á óvart þar sem faðir hans var
eitt sinn dómsmálaráðherra Bandaríkj-
anna, Nicholas deB. Katzenbach..
- endursagt.
„Að vita það sem Evrópubúinn
VeÍt ekkí...” — Af sögn eftir Fuentes
■ Eins og við höfum raunar töluvert
fjallað um hér á siðunni, þá njóta
bókmenntir frá latnesku Ameriku nú
sívaxandi hylli í Evrópu og Bandaríkjun-
um, satt að segja hvarvetna í veröldinni.
Fremstir fara i flokki höfunda gamal-
grónir höfundar eins og Borges frá
Argentinu og Asturias frá Guatemala,
aðrir nokkru yngri eins og Gabriel
Garcia Márquez frá Kólombíu og Mario
Vargas Llosa frá Perú, og svo Carlos
Fuentes frá Mexico. Hann hefur fyrir
ekki löngu sent frá sér nýja bók, sem á
íslensku myndi líklega heita „Fjarskyld-
ir ættingjar" (hún heitir alla vega
„Distant Relations“ i þeim ensku
blöðum sem við höfum ein til umráða),
og er ekki að sökum að spyrja, hún hefur
fengið snaggaralegt hrós sérhvers gagn-
rýnanda sem um hana hefur fjallað.
1 bókinni segir meðal annars að hinn
kúltiveraði Latin - Ameríkani - ,,-sé
haldinn þeirri ástriðu að vita allt, að lesa
allt, að gefa Evrópubúanum ekkert færi
á sér, enga tylliástæðu, en einnig að vita
það sem Evrópubúinn veit ekki.“
Og þetta munu vera orð að sönnu. Að
minnsta kosti segir einn enskur gagnrýn-
andi að enginn Evrópubúi, „og svo
sannarlega enginn Englendingur“, hefði
getað skrifað þessa bók. Og þó gerist
hún i Frakklandi.
París hefur lengi verið nokkurs konar
annað heimili rithöfunda frá latnesku
Ameriku - nefna má að Gabriel Garcia
Márquez hélt lengi til i borginni - og hin
sterku tengsl milli hins jarðbundna
Frakklands og goðsagnaveraldar Nýja
heimsins mynda þungamiðju hinnar
nýju bókar Carlos Fuentes. Ekki er þó
allt sem sýnist. Bókin ku vera „drauga-
saga“ sem reynir bæði á ímyndaraflið og
vitsmunina. Sjálft formið er vísvitandi
gamaldags: saga sem höfundinum er
sögð yfir löngum hádegisverði i Auto-
mobile klúbbnum í París. Sá sem segir
frá er Comte de Branly, tilfmningarikur
Frakki sem mun minna einna mest á
Marcel Proust.
*
í leit að nafna sínum
í upphafi sögu sinnar rekur Branly
vináttu sína og Mexíkanans Hugo
Heredia og kemur ungur sonur Mexí-
kanans, Victor, mjög við sögu. Það er
gegnum soninn sem Branly reynir að
enduriifa æsku sina og manndóm.
Þeir feðgar, Hugo og Viktor Heredia,
léku Iöngum dálítið skrýtinn leik sér til
skemmtunar. Hvar sem þeir fóru leituðu
þeir uppi simaskrár staðarins og aðgættu
hvort einhver væri þar skráður sem héti
sama nafni og annar hvor þeirra. Ef þeir
rákust á nafna sína hringdu þeir og
spjölluðu við þá.
Einhverju sinni voru þeir á ferð i
Enghien, norður af París, og þar fann
Viktor Heredia „Viktor Heredia" í
símaskránni. Hann ákvað að fara á fund
og Branly gamli slóst í förina. Þeir komu
að dularfullu húsi umluktu miklum og
stórum garði og þar hefst hin furðulega
saga fyrir alvöru. Staðurinn, timinn og
kringumstæður allar gera mögulegar
snöggar skiptingar milli fortíðar og
nútíðar, milli sjálfsins og „hins“. Að
sögn.
Súrrealískar myndir
í rauninni, segja þeir gagnrýnendur
sem við höfum fest hendur á, er það ekki
sagan sjálf, heldur hugmyndin að
sögunni sem veldur því að bókin „þenst
út“ sem raun mun bera vitni. Óttalegir
hlutir, segir Fuentes, blunda þar til við
hugsum um þá og þeir vakna úr „draumi
algers skeytingarleysis okkar“. Mörg lög
af raunveruleikanum flettast af og sogast
ofan í „Óendanlegt rými draumsins", en
þó ekki með öllu óafturkallanlega. Það
er enginn endir á neinni frásögn þar eð
sérhver saga er með einum eða öðrum
hætti framhald af annarri, óslitanleg
keðja úr ráðgátum. Hm.
Bókin er sögð full af súrrealiskum
myndum, þrátt fyrir einfeldni á yfirborð-
inu, likt og þegar Branly horfir á piltinn
Viktor og annað bam i rökkvuðum
garðinum -
„Gegnum hálfopnar frönsku dymar
horfði hreyfingarlaus vinur minn á
hreyfingarlausan drenginn horfa á hreyf-
ingarlausar útlinur hreyfingarlausrar
veru.“
Við þetta er þvi að bæta, segir enskur
gagnrýnandi, að fylgst er með hinum
„hreyfingarlausa vini“ í myndum sögu-
mannsins, en með honum fylgist aftur á
móti lesandinn og má raunar bæta við
enn einum millilið úr þvi bókin er þýdd.
Bók Carlos Fuentes þykir fjarska
mögnuð og áhrifarík á sinn hátt. („Það
eru nú „hálfopnaðar franskar dyr“ i
vitund minni,“ sagði gagnrýnandi ensks
sunnudagsblaðs.).
- endursagt.