Tíminn - 19.09.1982, Blaðsíða 4

4
áUNkúDÁGtJR 19. SEPTEMBER 1982
■ Ætli mönnum þætti það ekki góðar
fréttir ef þeim væri skýrt frá því að til
væri tækni, byggð á einfaldri reiknings-
aðferð, sem upplýst gæti um líðan
þeirra, andlega sem líkamlega, um alla
framtíð? Er ekki sennilegt að menn yrðu
uppveðraðir ef þeir vissu að hægt væri
að segja fyrir um með nákvæmri vissu
hvaða dagar í framtíðinni væru ákjósan-
legastir fyrir til að mynda íþróttakeppni,
leikhúsferðir, áhættusamar fjárfesting-
ar, próf, - nú eða tilhugalíf? Sannarlcga
hljóta menn að svara játandi.
En er slík tækni til? Hefur vísindum
farið svo skjótt fram? Þessum spurning-
um verður að svara neitandi. Vísindi
nútímans vita hreint ekkert af slíkri
tækni. Á hinn bóginn er þess að geta að
til eru þeir menn, oft mjög hávaðasamir,
sem kjósa að svara þessum spurningum
játandi. Þeir segjast hafa uppgötvað
slíka tækni og beitt henni með góðum
árangri um áratuga skeið. Og þeir hafa
,■
'

■ Vinna íþróttamenn fremur afrek á „virkum dögum“ lífsferlakorts sins? Athuganir sýna að svo er ekki.
Vísindi eða vitleysa?
ekki verulegar áhyggjur af því að nútíma
vísindi viðurkenna ekki kenningar
þeirra. Mættu ekki Galíleó og Darwin
fordómum á sinni tíð og hlutu þó á
endanum uppreisn? Sagan mun endur-
taka sig, segja þessir menn. Og þótt
vísindin dæmi þá í útlegð gengur þeim
þokkalega að selja vörur sínar: bækur,
kort, reiknivélar og ráðgjöf. Þeir eru
meira að segja komnir tl íslands.
„Biorhythm“
Sú kenning sent hér er til umræðu
heitir á erlendum málum „biorhythm",
stundum ’.iefnd „bióryþmi" á íslensku,
en við munum nefna lífsferlakenningu.
Hugmyndin er sú að æviskeið sérhvers
einstaklings einkennist af þremur
óbreytilegum hringrásum eða ferlum
sem byrja við fæðingu og lýkur við
dauða. Einn nefnist líkamsferill og
stendur yfir í 23 daga. Annar nefnist
tilfinningaferill og varir í 28 daga. Þriðji
er nefndur vitsmunaferill og stendur í
33 daga. Fyrri hluti hvers tímabils er
virkir dagar ferlanna, seinni hluti óvirkir
dagar. Líkamsferill ræður líkamsþrótt
og heilsu. Fyrri hluti hans er heppilegur
fyrir áreynslu og íþróttir, en seinni hluti
að sama skapi óheppilegur til slíkrar
iðju. Tilfinningaferill ræður tilfinninga-
lífi, sköpunargáfu og umhyggjusemi.
Fyrri hluti hans er heppilegur til ásta og
vinafunda eða tii að sækja leikhús og
listasöfn, en seinni hluti óheppilegur til
slíks. Vitsmunaferill ræður eftirtekt,
minni, frumleik og skilning. Þegar virkir
dagar hans standa yfir er t.d. við hæfi
að þreyta hvers konar próf og reyna við
erfið úrlausnarefni. Það skyldu menn
aftur á móti forðast þegar óvirka daga
þessa ferils ber upp því árangur verður
lítill eða enginn.
Kenningin segir ennfremur að það
tímabil þegar virkir dagar taka við af
óvirkum - og öfugt - séu sérstaklega
varasamir og kallar þá varúðardaga eða
hættudaga. Þá verða flest óhöpp í
mannfélaginu og því eins gott áð vita
fyrir fram hvenær þá ber upp á æviskeiði
einstaklinga. Sérstaklega varasamir
þykja þeir dagar þegar tveir lífsferlar
eða allir þrír eru að breytast samtímis,
þ.e. skipti að verða á virkum dögum og
óvirkum.
í því skyni að átta sig á varúðardögum
og vita hvenær upp ber virka eða óvirka
daga líkama, tilfinninga og vitsmuna, er
gert línurit eða kort af lífsferlum
viðkomandi einstaklings. Til grund-
vallar er lagður fæðingardagur hans
ásamt dagafjölda líkamsferlanna: 23, 28
og 33.
Upphaf kenningarinnar
Kenningin um lífsferlana á rætur sínar
að rekja til þýskrar talnadulspeki
(numerológíu) nítjándu aldar. Talnadul-
speki hefur löngum verið mönnum
hugðarefni og mörg glæsileg og hugvit-
samleg kennikerfi á henni reist. Eitt
dæmið er sagnfræði Einars Pálssonar.
Gallinn er bara sá að allar byggingar
talnadulspekinga-þ.á.m. kenningin um
lífsferlana - eru reistar á sandi - og-
væntanlega eru lesendur sammála um að
það sé ekki traustvekjandi.
Höfundur lífsferlakenningarinnar var
þýskur læknir, Wilhelm Fliess að nafni.
Fliess þessi varð af einhverjum ástæðum
heillaður af tölunum 23 og 28 og taldi
að öll fyrirbæri lifandi náttúru væru
bundin tveimur ferlum eða hringrásum:
23 daga karlhring og 28 daga kvenhring.
Hann dundaði við að finna út margs-
konar talnamynstur þar sem tölurnar
23 og 28 voru lagðar til grundvallar. Um
þessa útreikninga sína og ályktanir sem
hann taldi sig geta dregið af þeim samdi
hann mikla doðranta. Höfuðrit hans
Der Ablauf des Lebens: Grundlegung
zur Exaktcn Biologie kom út í Leipzig
árið 1906. Þar reyndi hann að styðja
lífsferlakenningu sína rökum sem hann
sótti í einkennileg talnasambönd lifandi
náttúru.
Freud slæst í hópinn
Fliess var ekki einn um að vera sleginn
blindu af talnamynstrum sínum. Náinn
vinur hans, sálfræðingurinn Sigmund
Freud, var um skeið sannfærður um að
kenning Fliess boðaði þáttaskil í
líffræði. Hann trúði því t.d. um hríð að
hann mundi látast 51 árs að aldri með
því 23 + 28 = 51. Fliess hafði sagt
honum að þctta væri hættulegasta ár
hans og sjálfur segir Freud í bók sinni
um draumaráðningar að 51. aldursárið
sé sérstaklega hættulegt karlmönnum
(raunar lést Freud ekki fyrr en á 83.
aldursári).
Fleiri mönnum en Freud þótti mikið til
talnadulspcki Fliess koma. í þeim hóp
voru t.d. sálfræðingurinn Hermann
Swoboda og Alfred nokkur Teltscher,
sem lögðu sitt af mörkum til kenningar-
innar. Swoboda fann upp hagkvæma
reikningsaðferð til að staðsctja varúðar-
daga og Teltscher bætti við 33 daga
vitsmunaferlinum eftir langvinnar
rannsóknir.
Kenning Fliess mætti líka andstöðu í
Þýskalandi. Kunnur læknir, J. Aelby,
skrifaði bók þar sem hann reyndi að
hrekja hana með fræðilegum rökum.
Flestir vísindamenn, þ.á.m. samstarfs-
menn Fliess, létu sér aftur á móti fátt
um finnast og töldu slíka talnaspeki ekki
umræðuverða. En kenningin hefur lifað
af andmæli og þagnir. Nýtt blóntaskeið
hennar, sem enn stendur, hófst í
Bandaríkjunum upp úr 1961 þegar út
kom bók Hans J. Wernli Biorhythm, og
síðan bók George Thommen Is This
Your Day?, sem varð metsölurit.
Hvað réð dagafjöldanum?
Ekki er Ijóst hvers vegna tölurnar 23
og 28 og síðar 33 voru upphaflega lagðar
lífsferlunum til grundvaliar. Gögn Swo-
boda og Teltscher um það efni, hafi þau
verið til, eru glötuð og ekki verður það
ráðið nákvæmlega af verkum Fliess. 28
daga kvenhringurinn sem Fliess bjó til
gæti bent til þess að hann hafi tekið mið
af tíðahring kvenna. En í því viðfangi
er ástæða til að benda á að ekki má rugla
saman þeim óbreytilegu lífsferlum sem
hér eru til umræðu og margs konar
raunverulegum ferlum í líkama manna,
s.s. tíðahring kvenna og því um líku,
enda eru þeir af öðru tagi og breytilegir
eftir einstaklingum. Þegar formælendur
lífsferlakenningarinnar segja að þeirra
lífsferlar séu af sama tagi og ýmsar
hringrásir í líkama manna, fara þeir með
staðlausa stafi. Engin líffræðileg rök
styðja lífsferlakenninguna. Hún er tóm
talnaspeki.
Kosturinn við
„biorhythma“
sem kenningu
Kenningin um lífsferlana hefur einn
kost umfram aðra talnadulspeki og
hindurvitni af ýmsu tagi: hana má prófa
með athugun. Það má t.d. kanna hvort
íþróttamenn vinni afrek sín á virkum
dögum líkamsferils, hvort menn lendi í
slysum á varúðardögum sínum, standi
sig betur að leysa verkefni á virkum
dögum vitsmunaferils o.s.frv. Og slíkar
athuganir hafa verið gerðar. Helgar-
Tímanum er kunnugt um a.m.k. 30
slíkar rannsóknir. Enginn þeirra hefur
getað staðfest kenninguna.
Þá má spyrja: Á hverju byggja
formælendur kenningarinnar staðhæf-
ingar sínar? Það er einkum tvennt sem
þeir færa fram: í fyrsta lagi segja þeir að
komið hafi í ljós að slys og dauðsföll
nafngreindra manna hafi orðið á
varúðardögum þeirra, og megi sanna
það með því að athuga lífsferlakort
þeirra. Þessi röksemd er auðvitað ótæk.
Valin dæmi sanna aldrei neitt. Hvað um
öll hin tilvikin þegar menn dóu t.d. á
virkurn dögum líkamsferils?
Hitt atriðið sem formælendur lífsferla-
kenningarinnar benda oft á, er að
rannsóknir sýni að marktækur fjöldi
slysa verði á varúðardögum einstaklinga
í samanburði við slys á öðrum dögum.
Staðhæfingar athugaðar
Terence M. Hines, tilraunasálfræð-
ingur við Cornellháskóla, sem gert hefur
vandaðar athuganir á fullyrðingum um
lífsferlana segir að þær rannsóknir sem
átt sé við og nefndar eru í auglýsingum
og bókum formælenda kenningarinnar
séu af þrennu tagi.
í fyrsta lagi rannsóknir sem ógerlegt
cr að hafa upp á með því að ckki er
vísað til heimilda en staðhæfingar einar
látnar duga. Til dæmis má nefna þá
algengu fullyrðingu að rannsóknir í
Japan hafi sýnt að 60% slysa verði á
varúðardögum. Hér er um uppspuna að