Tíminn - 19.09.1982, Blaðsíða 12

SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1982
■ Það var á nöpru fímmtudagskvöldi í nóvember. Ted
Tolwinski sat í stofunni heima hjá sér skammt frá
Chicago í Bandaríkjunum og horfði á „The Deer
Hunter“ eða „Hjartarbanann“ í sjónvarpinu. Hann
hallaði sér fram og fylgdist nákvæmlega með þegar tveir
bandarískir hermenn Michael og Nick, (leiknir af Robert
De Niro og Christopher Walken), sem handteknir höfðu
verið af hermönnum andstæðinganna og hafðir í
óskemmtilegum fangageymslum, voru neyddir til að
hætta lífi sínu í rússneskri rúllettu. Föngunum tókst loks
að sleppa úr haidi, og undir lok myndarinnar horfði
Tolwinski á annað atriði, sem var jafnvel enn
óhugnanlegra; þegar Michael (De Niro) kemur til Saigon
og hittir þar Nick félaga sinn (Walken), sem var þá
orðinn heróínsjúklingur, í búllu, þar sem hann er
sjálfviljugur að leika rússneska rúllettu. Það fer hins
vegar á annan veg en í fyrra skiptið; Nick
fær kúlu í hausinn og er allur.
Tveimur dögum síðar, á laugardagskvöldi, fór
Tolwinski ásamt gömlum félaga sínum út á lífíð og þeir
drukku ótæpilega. Vinurinn var með byssu meðferðis,
en þeir geymdu hana í geymsluhólfi bifreiðar Tolwinski
á meðan þeir þrömmuðu á milli baranna. Þegar
Tolwinski, sem var kvæntur maður og tveggja barna
faðir, kom heim seint um kvöldið hafði hann byssuna
meðferðis. Hann vakti konu sína, fór síðan fram í eldhús,
tók nokkrar byssukúlur úr byssunni og lagði þær á
eldhúsborðið. Hann fullvissaði konu sína um að ekkert
væri að óttast, lyfti byssunni, beindi henni að höfði sér
og tók í gikkinn. Ekkert gerðist. Hann tók aftur í
gikkinn. Konan hans reyndi þá að taka byssuna af
honum, en Tolwinski fuilyrti áfram að hann væri í engri
hættu. Hann horfði í augu konu sinnar, beindi byssunni
aftur að gagnauganu og tók í gikkinn í þriðja sinn. Skotið
hljóp úr byssunni...
■ Félagarnir Michacl (Robert De Niro) og Nick (Christopher Walken) í Hjartarbananum (The Deer Hunter)
KVIKMYNDIR DREPIÐ?
GETA
Leikið við dauðann
Rússnesk rúlletta er sérstæður leikur.
Sagt er að hann hafi verið búinn til af
hermönnum rússneska keisarans er þeir
reyndu að drepa á dreif leiðindum sínum
í köldum útkjálkum ríkisins. Einn
ntaður lcikur í einu og rcglurnar cru
einfaldar; byssa, sem tekur sex kúlur er
hlaðin mcð einni kúlu, kúluhölfinu
síðan snúið, hlaupinu beint að gagn-
auganu og tekið í gikkinn.
Sá sem tekur þátt í rússneskri rúllettu
þarf að hafa óvenjulega afstöðu til lífs
síns. Sá, sem fremur sjálfsmorð, gerir
það vcgna þess að hann er leiður á lífinu
og vill deyja - eða svo verður að ætla.
En þannig er þessu ekki varið í
rússneskri rúllettu, heldur er ákvörðun-
in um líf eða dauða háð algjörri tilviljun.
Sá, sem leikur slíkan „leik“, lætur því
tilviljunina eina ráða því, hvort hann
lifir lengur eða skemur. Sumir myndu
kalla slíka afstöðu hugrekki, aðrir - og
þeir eru fleiri - brjálsemi.
„Ég er sannfærður um, að þessi alriði
í „Hjartarbananum" höfðu áhrif á Ted“,
segir einn þeirra, sem þekktu Ted
Tolwinski best. „Kannski vildi hann
sýna að hann gæti gert þetta, að þetta
væri aðeins leikur. Hann var draumóra-
maður - hann hefur haldið að hann yrði
hetja, að hann gæti sigrað í þcssum leik
- alveg eins og gerðist í kvikmyndinni".
Dauðinn í kjölfarinu
„Hjartarbaninn", hin fræga kvikmynd
Michael Ciminos, hlaut fimm Óskars-
verðlaun og frábærar viðtökur bæði
meðal gagnrýnenda og bíógesta. Sér-
hver sá, sem séð hefur myndina, man
eftir þessum áhrifamiklu atriðum um
rússnesku rúllettuna. Kannski hafa þau
reynst of áhrifamikil. í það minnsta er
fullyrt, að þessi atriði hafi orðið til þess,
að í það minnsta þrjátíu og einn maður
hafi, eftir að hafa séð myndina, farið í
rússneska rúllettu. Þrír þeirra lifðu
tilraunina af, en þegar Ted Tolwinski
skaut sig áðurnefnt laugardagskvöld
varð hann einn þeirra tuttugu og átta
sem gerðu það ekki.
„Það var árið 1980 sem við tókum
fyrst eftir því að dauðinn sigldi í
kjölfarið á Hjartarbananum," segir
Linda Talbott, sem starfar hjá Handgun
Control Inc., stofnun scm berst fyrir
takmörkun skotvopna í Washington.
Stofnun þessisafnarblaðaúrklippum um
andlát af völdum skotvopna, ogTalbott
fór að safna sérstaklega blaðafrásögnum
af slysum af völdum rússneskrar rúll-
ettu, sem hægt var að tengja við
Hjartarbanann. Þessir atburðir hafa
vakið umræðu um áhrif kvikmynda og
sjónvarps á áhorfendur, um ofbeldi í
fjölmiðlum og um það hversu auðvelt er
fyrir bandaríska þegna að verða sér úti
um skotvopn.
í Bandaríkjunum er mikill fjöldi fólks
sem eyðir öllum frístundum sínum fyrir
framan sjónvarpið. Ljóst er að þetta fólk
veröur fyrir miklum áhrifum, ekki síst
börn og unglingar. Á venjulegu banda-
rísku heimili er sjónvarpið í gangi í sex
og hálfa klukkustund á dag - og á
mörgum hcimilum er það í gangi jafnt
að degi scm nóttu. Það scm sýnt er í
sjónvarpinu og kvikmyndahúsunum
verður að sameiginlegri reynslu mikils
hluta þjóðarinnar; lítil börn apa atriði
úr sjónvarpinu eftir í leik sínum, önnur
slík atriði verða unglingum til eftir-
breytni, enn önnur eru vinsælt umræðu-
efni a vinnustöðum og á heimilum.
Áhrif sjónvarpsins
Talbott og þeir sem cru henni
sammála, telja að þegar Hjartarbaninn
hafi birst í áhrifamesta bandaríska
fjölmiðlinum, sjónvarpinu, hafi það haft
dauða margra í för með sér. Myndin var
gerð á vegum Universal, en MCA-TV
annaðist dreifingu til sjónvarpsins.
Myndin var boðin stóru bandarísku
sjónvarpsstöðvunum árið 1979, en allar
stöðvarnar - NBC, CBS, ABC -
höfnuðu myndinni vegna rússnesku
rúllettuatriðanna, sem væru ekki við
hæfi sjónvarpsins. MCA-TV seldi þá
sýningarréttinn til Home Box Office,
sem sýndi myndina um allt landið í maí
og júní 1980. Myndin var einnig scld til
héraðsstöðva svo sem í Chicago, Los
Angeles, Filadelfíu, New York, Wash-
ington og fleiri stöðum.
Stofnunin Handgun Control lét
WOR-TV sjónvarpsstöðina í New York
vita af deilum þcim, sem sýning
myndarinnar í sjónvarpi hafði valdið,
þcgar til stóð að sýna myndina í New
York. Stöðin tók þá ákvörðun að sýna
myndina cngu að síður en að vara
áhorfendur við áður en sýningin hófst.
„Tvcir létu samt sem áður lífið með
þessum þætti eftir sýningu myndarinnar
hjá WOR-TV“ segir Talbott.
Þrettán ára fórnarlamb
Einn þeirra var Freddy Saganowski,
þrcttán ára drengur í Trenton, New
Jersey. Hann var ósköp venjulegur
unglingur og hafði gaman af að veiða og
renna sér á hjólaskautum og hjólabretti,
og var mjög hrifinn af lögreglumönnum
í bandarískum sjónvarpsþáttum og
kvikmyndum. Hetjur hans voru Burt
Reynolds og Clint Eastwood.
Saganowski-fjölskyldan - Freddy,
foreldrar hans og bróðir, sem heitir
Johnny - bjuggu í einkennandi mið-
stéttarhverfi. Og þar horfðu Freddy og
Johnny á Hjartarbanann í WOR-stöð-
inni 4. nóvember 1980. „Viðspjölluðum
saman um hversu illa var farið með þá
í fangabúðunum og um rússnesku
rúllettuna," segir Johnny. Tveimur
vikum síðar voru þcir bræðurnir einir
hcima eftir að þeir höfðu komið heim
úr skólanum. Freddy fann byssu föður
síns, „Police Special", í klæðaskáp. Hún
var óhlaðin. Hann tók eina byssukúlu
og setti hana í byssuna. Síðan hélt hann
byssuhlaupinu að gagnauganu, horfði á
Johnny bróður sinn, sem lá á rúminu og
horfði á, og tók í gikkinn. Skotið hljóp
úr byssunni.
„Ég er viss um að hann fékk
hugmyndina við að horfa á myndina“,
segir faðir hans, Godfried. „Stundum
langaði hann til að sýnast mikill. Hann
heíur vafalaust hugsað sem svo, að hann
gæti gert það sem hetjunum í myndinni
tókst. Vildi vera töffari, sýna bróður
sínum að hann væri kaldur karl“.
Eftir þetta hörmulega slys tóku vinir
Freddys í skólanum sig saman ásamt
einum kennaranum og efndu til mót-
mæla gegn ofbeldi í sjónvarpinu. Þeir
fóru jafnvel í hópferð til WFAT-TV
stöðvarinnar í Fíladelfíu til þess að
mótmæla sýningu á Hjartarbananum
þar. „En ráðamenn þar vildu ekki tala
við okkur. Þeir lokuðu að sér og ncituðu
að hlusta á okkur“, sagði frú Sagan-
owski.
Fleiri dæmi
Listinn yfir þá, sem Handgun Control
og fleiri telja að hafi drepið sig vegna
þess að þeir sáu Hjartarbanann í
sjónvarpi, hefst í febrúar árið 1980.
Fólkið á listanum er frá átta ára aldri til
31 árs. Athugun á því hvernig dauða
þessa fólks bar að höndum sýnir, að í
sumum tilvikum er erfitt að finna beint
samband við sýningu Hjartarbanans, en
í öðrum tilvikum er Ijóslega um áhrif frá
myndinni að ræða.
Það á til dæmis við um einn sem lifði
af alvarlegt skotsár. Sá heitir Stewart
Robinson, í Muncic í Indiana. Hann var
tæplega 12 ára gamall þegar hann skaut
sig í rússneskri rúllettu — í júní árið 1980.
Hann var mikið fvrir að sýna öðrum
hvað hann væri kaldur. Hann fór þennan
örlagaríka dag með þremur vina sinna
að skoða byssur föður sins. Hann sýndi
þeim sérstaklega fullhlaðna byssu,
„Police Special", sem var geymd þar
uppi á hillu. Hann tók fimm kúlur úr
byssunni, snéri kúluhólfinu, beindi
byssunni að höfði sér og tók í gikkinn.
Byssukúlan fór í gegnum höfuð
Stewarts en þótt ótrúlegt sé hélt hann
samt lífi. Hins vegar er hann enn að
nokkru lamaður á vinstri hlið. Hann
hefur lítið viljað segja um hvers vegna
hann gcrði þetta, og læknar hafa sagt
fjölskyldunni, að óvíst sé að hann muni
nokkru sinni geta gert sér grein fyrir því
sjálfur.
Faðir hans er hins vegar sannfærður
um, að kvikmyndin Hjartarbaninn hafi
verið ástæðan. „Ég er viss um að hann
fékk þar hugmyndina. Hann hafði aldrei
heyrt minnst á rússneska rúllettu fyrr en
hann sá myndina", segir hann.
„Þetta er grín“
Þetta er að sjálfsögðu ekki í fyrsta sinn
sem spurningin um áhrif ofbeldisatriða
í kvikmynd vaknar. Frægasta dæmið er
vafalitið áhrif myndarinnar „Leigubíl-
stjóri“(Taxi Driver) á John W. Hinckley,
jr., manninn sem skaut á Ronald
Reagan til að ganga í augun á
aðalleikkonunni í þeirri mynd. En hver
er ábyrgð þeirra, sem gera og sýna
kvikmyndir sem hafa slík áhrif á
einstaka menn?
Aðstandendur Hjartarbanans vísa
allri slíkri ábyrgð á bug. „Þetta er grín“,
segir Joann Carelli, einn af framleiðend-
um myndarinnar. „Ég held það sé
ekkert vafamál að við crum í fullum rétti
að sýna myndina," segir Robert Hart-
man, framkvæmdastjóri Chicago-stöðv-
ar sem sýndi myndina.
En öðrum finnst slík afstaða ábyrgðar-
leysi. Dr. Thomas Radecki, sem er
formaður samtaka sem berst gegn
ofbeldi í bandarískum kvikmyndum,
segir: „Þeir geta ekki þvegið hendur
sínar af þeim mannslátum, sem myndin
hefur valdið. Atriðin í Hjartarbananum,
þar sem rússneska rúllettan er sýnd, er
bcin hvatning til ofbeldis".
(Byggt á American Film).