Fréttablaðið - 15.01.2009, Blaðsíða 16
16 15. janúar 2009 FIMMTUDAGUR
S
vo lengi sem rætt hefur verið um
Evrópusambandið (ESB) og Ísland
í sömu andrá hafa tekist á and-
stæðar fylkingar. Afstaða þeirra
er afdráttarlaus. Bitbeinið er hvaða
þýðingu sambandsaðild hefði á stöðu sjávar-
útvegsmála hér á landi – hvort mögulegt sé
að tryggja forræði þjóðarinnar yfir fiskimið-
unum eða hvort aðild þýði afsal auðlindarinn-
ar. Spurningin ristir djúpt enda er fullyrt að
um fullveldi þjóðarinnar sé að tefla. Yfirráð-
in yfir fiskiveiðiauðlindinni séu í raun spurn-
ing um sjálfsákvörðunarrétt okkar í stærra
samhengi.
Sérstaða Íslands
Í umræðum um Evrópumál er því gjarn-
an haldið fram að hin sameiginlega sjávar-
útvegsstefna ESB standi í vegi fyrir aðild
Íslands. Aðkoma okkar sé óhugsandi nema
ESB samþykki í samningi við Ísland að fisk-
veiðilögsagan verði okkar einkamál hér eftir
sem endranær. Grundvallarmunur er á flestu
sem viðkemur sjávarútvegi hérlendis saman-
borið við aðildarríki ESB og þessi sérstaða
okkar í samanburði er ástæða þess að sjávar-
útvegurinn er í forgrunni Evrópusambands-
umræðunnar.
Vart þarf að fjölyrða um að sjávarútveg-
ur er mikilvægasti útflutningsatvinnuveg-
ur okkar. Vægi fiskveiða og vinnslu sjáv-
arafurða var árið 2005 tæp sjö prósent af
landsframleiðslu og hafði þá farið minnk-
andi um skeið. Eftir bankahrunið er talið að
þetta hlutfall hafi hækkað að nýju í um tíu
af hundraði. Þessu er öfugt farið í öllum 27
aðildarríkjum ESB þar sem hlutdeild sjávar-
útvegs af landsframleiðslu nær hvergi einu
prósenti. Ísland er ein af stærstu fiskveiði-
þjóðum heims með heildarafla í kringum 1,5
milljónir tonna á ári hverju en stærstu fisk-
veiðiþjóðir ESB vantar töluvert upp á að ná
milljón tonna markinu.
Kjarni sjávarútvegsstefnu ESB felst í nafni
hennar. Hún felur það í sér að fiskistofnar
teljast sameiginlegar auðlindir sambands-
ríkjanna og ákvarðanataka um flest sem við-
kemur málaflokknum er í höndum ráðherra-
ráðs ESB. Fiskimið aðildarríkjanna liggja
saman og sameiginleg nýting stofnanna er
því óumflýjanleg með nauðsynlegu reglu-
verki. Sérstaða Íslands gagnvart ESB felst
að sama skapi í legu landsins. Íslandsmið eru
ekki samliggjandi við mið annarra ríkja og
margir af helstu fiskistofnunum hér við land
eru staðbundnir og nýting þeirra er svo að
segja alfarið í höndum Íslendinga.
Rökræða andstæðinga
Eins og gefur að skilja eru það hagsmuna-
aðilar í sjávarútvegi sem leiða andófið gegn
aðild Íslands að ESB. Landsamband íslenskra
útvegsmanna (LÍÚ) og Samtök fiskvinnslu-
stöðva (SF) hafa formlega gefið út afstöðu
sína til ESB og sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnu þess. Eins og áður segir er kjarninn í
afstöðu LÍÚ sá að Íslendingar skuli fara með
forræði yfir fiskimiðunum, sjái um samninga
um skiptingu veiðiréttar úr deilistofnum og
tali eigin máli á vettvangi alþjóðastofnana.
Eins sé það grundvallaratriði að ekki komi
til greina að framselja lagasetningarvald
Alþingis til ráðherraráðs ESB og ábyrgðin á
málefnum sjávarútvegsins flyttist til fram-
kvæmdastjórnar ESB í Brussel. Allar vonir
um að Íslendingar myndu stjórna einhverju í
sjávarútvegsmálum innan ESB sé tálsýn.
Deilistofnar, stofnar sem eru hluta ársins
innan íslensku efnahagslögsögunnar en hluta
ársins á úthöfunum eða í lögsögum annarra
ríkja, skipta Íslendinga miklu máli. Um 30
prósent tekna af íslenskum sjávarafurðum
koma úr deilistofnum sem þegar eru nýtt-
ir samkvæmt samningum sem gerðir hafa
verið. Útvegsmenn telja hættu á að þessi
áunnu réttindi tapist við ESB-aðild. Þeir
minna á að samningamenn ESB hafa reynst
okkur Íslendingum harðdrægir. Þeir ætl-
uðu okkur enga hlutdeild í kolmunnaveiði en
kvóti Íslands er nú 16 prósent. Aðeins stend-
ur út af að tryggja samninga vegna veiða á
úthafskarfa og makríl, sem 100 þúsund tonn
veiddust af á síðasta ári. Sem hluti af ESB
hefðu íslenskir sjómenn þurft að henda öllum
makríl fyrir borð.
Innan fiskveiðistefnu ESB er bannað að
landa fiski sem ekki er til aflaheimild fyrir.
Því er brottkast innbyggt í kerfið. Hérlend-
is er brottkast bannað með lögum og orðið
sjálft skammaryrði. Útgerðir innan ESB
geta skráð skip sín í hvaða landi sem er innan
sambandsins til að tryggja sér þarlendar
aflaheimildir. Þetta hefur verið nefnt kvóta-
hopp. Dæmin sanna að lönd sem eiga ríkra
hagsmuna að gæta þurfa að setja upp varn-
ir gegn kvótahoppinu í lögum og reglugerð-
um. Það eru hins vegar áhöld um hvort það
hafi skilað viðunandi árangri. Eins er bent á
að fyrir liggur að útlendingar geta eignast
meirihluta í íslenskum fyrirtækjum, komi
til aðildar. Þetta gengur þvert á gildandi
lög sem myndu verða merkingarlaus daginn
sem skrifað væri undir aðildarsamning. Það
sama á við um alla fríverslunarsamninga
sem Íslendingar hafa gert.
Síðast en ekki síst er það svo reglan um
hlutfallslegan stöðugleika. Í henni felst að
hver þjóð fær alltaf sama hlutfall heildar-
kvóta á grundvelli veiðireynslu. Haldist hún
óbreytt frá því sem nú er fengi íslenska ríkið
kvótann við Íslandsstrendur til úthlutunar
hér innanlands í heild sinni. Og hér mætast
stálin stinn því þar sem þessi regla er ekki
hluti af stofnsáttmála ESB þá er hún breyt-
ingum undirorpin. LÍÚ segir regluna því
enga tryggingu fyrir íslenskan sjávarútveg
til framtíðar.
Sambandssinnar
Að sögn þeirra sem aðhyllast Evrópusam-
bandsaðild mun engin meiri háttar breyting
verða á íslenskum sjávarútvegi við inngöngu.
Þar er reglan um hlutfallslegan stöðugleika
í forgrunni. Á meðan andstæðingar aðildar
segja að ekkert hald sé í reglunni, þar sem
henni sé hægt að breyta, segja þeir sem
æskja aðildar að afar ólíklegt sé að henni
verði breytt. Um hana sé sátt innan ESB.
Það liggur fyrir að ákvarðanir um
hámarksafla á miðum innan ESB eru teknar
af ráðherraráði ESB (sjávarútvegsráðherrar
landanna) og það ætti einnig við um Íslands-
mið við inngöngu. Hins vegar má segja að
það sé aðeins formbreyting. Undirbúning-
ur yrði sá sami hérlendis. Rannsóknir Haf-
rannsóknastofnunar lægju til grundvallar
með umsögn Alþjóðahafrannsóknaráðsins
(ICES). Sjávarútvegsráðherra ákveður ekki
kvóta á þessum grunni, eins og nú er, held-
ur gerir tillögu til ráðherraráðsins. Þar sem
engin þjóð á hér hagsmuna að gæta er úti-
lokað annað en að eftir ráðgjöf Íslendinga
yrði farið.
Bent er á að Íslendingar geti í samning-
um fengið undanþágur eða sérlausnir fyrir
íslenskan sjávarútveg. Þessu hafna andstæð-
ingar ESB hins vegar afdráttarlaust. For-
dæmi eru vissulega fyrir slíkum lausnum við
inngöngu einstakra ríkja í ESB. Hins vegar
er deilt um fordæmisgildi þeirra fyrir Ísland
og er þá vitnað til þeirrar sérstöðu sem sjáv-
arútvegur hér hefur í samanburði við Evr-
ópusambandslöndin.
Sjávarútvegur innan ESB
„Það er óumdeilt að Evrópusambandinu
hefur ekki tekist að ná þeim markmiðum
sem sett eru í sjávarútvegsstefnu þess,“
segir í skýrslu starfshóps á vegum þriggja
ráðuneyta og hagsmunasamtaka í sjávarút-
vegi frá árinu 2004. Hér er vitnað til þess,
sem almennt er viðurkennt, að ekki hefur
tekist að koma í veg fyrir ofveiði og er talið
að flestir fiskistofnar Evrópusambandsland-
anna séu ofveiddir. Ekki er farið að tillög-
um fiskifræðinga um kvóta í eintökum teg-
undum og ákvarðanataka einkennist frekar
af pólitískri sérhagsmunagæslu en ábyrgri
umgengni við viðkvæma auðlind.
Ákveðið hefur verið að ráðist verði í gagn-
gera endurskoðun sjávarútvegsstefnunn-
ar sem á að ljúka eigi síðar en 2012. Byggt
verður á tillögum sem líta dagsins ljós síðar
á þessu ári í svokallaðri grænbók. Ljóst þykir
að viðamiklar breytingar eru væntanlegar,
helst hvað varðar brottkast á fiski.
Eins og gefur að skilja telja andstæðingar
aðildar að endurskoðun sjávarútvegsstefn-
unnar á næstu þremur árum sanni að erf-
itt eða útilokað sé að hefja aðildarviðræður
við ESB, óháð þeim rökum sem þeir nefna
til sögunnar að aðild komi ekki til greina. Á
móti hefur því verið haldið fram að í raun
skipti ekkert af þessu máli þar sem mögulegt
sé að „taka sjávarútveginn út fyrir sviga“ og
hann meðhöndlaður sem sérmál Íslendinga.
Þá yrði fiskveiðilögsaga Íslands gerð að sér-
stöku stjórnsýslusvæði innan sjávarútvegs-
stefnunnar. Með öðrum orðum. Ákvarðanir
um nýtingu á fiskveiðiauðlind Íslands, sem
er ekki sameiginleg með öðrum, yrðu tekn-
ar á Íslandi.
FRÉTTASKÝRING: ESB og sjávarútvegur 1. hluti
FRÉTTASKÝRING
SVAVAR HÁVARÐSSON
svavar@frettabladid.is
Fyrsti hluti af fimm
Á morgun: Sameiginleg sjávarútvegsstefna ESB
Bretland
Írland Belgía
Þýskaland
Lúxem-
borg
Austurríki
Ítalía
Portúgal Grikkland
Tékkland
Ungverjaland
Rúmenía
Búlgaría
Slóvakía
Svíþjóð
Finnland
Eistland
Lettland
Litháen
Pólland
Slóvenía
Ísland
HLUTFALL AF HEILDARAFLA ESB-
RÍKJA ÁRIÐ 2006 heildarafli 5.632.000 tonn
Danmörk
16,3%
Spánn
13,4%
Bretland
11,5%
Frakkland
10,9%
Holland
8,2%
Aðrir
39,7%
Holland
Spánn
Frakkland
Danmörk
ÍSLAND Í SAMANBURÐI VIÐ ESB 2006VEIÐAR STÆRSTU FISKVEIÐIÞJÓÐA HEIMS 2005
17
.3
62
9.
39
4
4.
84
6
4.
74
0
4.
38
9
4.1
78
3.
48
1
3.
24
1
2.
59
9
2.
39
3
2.
24
9
1.9
30
1.6
61
1.6
54
Kí
na
Pe
rú
Ba
nd
ar
ík
in
C
hi
le
In
do
ne
sí
a
Ja
pa
n
In
dl
an
d
Rú
ss
la
nd
Ta
íla
nd
N
or
eg
ur
Fi
lip
ps
ey
ja
r
Ví
et
na
m
Ís
la
nd
Su
ðu
r K
ór
ea
Þú
su
nd
to
nn
KolmunniMakríll
Síld
Holland
Spánn
SardínaKolmunni
Makríll
Bretland
SíldKolmunni
Makríll
Frakkland
Guli túnfiskurSardína
Randa-
túnfiskur
SandsíliSíld
Tannsíld
Danmörk
Malta
1.661.139 tonn
Ísland
867.844
tonn
Danmörk
Frakkland582.846
tonn
433.235
tonn Holland
615.780
tonn
Bretland
710.897
tonn
Spánn
Evrópusambandið (ESB)
Stofnun (sem EBE) 1957:
Rómarsáttmáli undirritaður
Stofnun (sem ESB) 1992:
Maastricht-samningur undirritaður
Aðildarríki: 27
Fólksfjöldi: 500 milljónir
HELSTU NYTJASTOFNAR
Það geisar þorskastríð á Íslandi
Sjávarútvegur er í forgrunni þegar rætt er um hugsanlega aðild Íslands að ESB. Margir ganga svo langt að segja að
ekkert annað skipti máli, komi til aðildarviðræðna. Andstæðingar fullyrða að sjávarútvegsstefna ESB verði
banabiti íslensks sjávarútvegs. Þeir sem æskja aðildar telja raunhæft að tryggja megi hagsmuni okkar.
Heildarafli
14
0
14
6
15
3
21
1
22
9
26
9
27
9
31
2
43
3
58
3
61
6
71
1
86
8
1.3
48
Þú
su
nd
to
nn
D
an
m
ör
k
Sp
án
n
Br
et
la
nd
Fr
ak
kl
an
d
H
ol
la
nd
Íta
lía
Þý
sk
al
an
d
Sv
íþ
jó
ð
Po
rtú
ga
l
Írl
an
d
Li
th
áe
n
Fi
nn
la
nd
Le
ttl
an
d
Ís
la
nd