Fréttablaðið - 15.01.2009, Blaðsíða 35

Neyðarlögin og framkvæmd þeirra
UMRÆÐAN
Jónas Fr. Jónsson skrif-
ar um neyðarlögin
Í byrjun október tókst að koma í veg fyrir að
bankastarfsemi stöðvað-
ist, þrátt fyrir fall við-
skiptabankanna þriggja
sem náðu yfir um 85% af
bankakerfi landsins. Öll
hefðbundin innlend bankaþjón-
usta gekk áfallalaust, bankaúti-
bú voru opin og greiðslukort virk-
uðu. Stofnaðir voru nýir bankar
til að sinna innlendri bankaþjón-
ustu og ráðstafanir gerðar til að
vernda og vinna úr eignum gömlu
bankanna. Þessar aðgerðir voru
framkvæmdar á grundvelli svo-
kallaðra neyðarlaga sem Alþingi
samþykkti 6. október sl.
Neyðarlögin ekki séríslensk
Alþjóðlega lausafjárkreppan sem
ríkti á árinu 2008, dýpkaði veru-
lega um miðjan september við fall
Lehman Brothers. Í lok septemb-
er og byrjun október komu stjórn-
völd og seðlabankar í mörgum
ríkjum einstökum fjármálafyr-
irtækjum til aðstoðar eða kynntu
kostnaðarsamar aðgerðir til
björgunar fjármálakerfum landa
sinna. Hvorki íslensk stjórnvöld
né Seðlabankinn, sem lánveitandi
til þrautavara, höfðu fjárhagsleg-
an styrk til þess að grípa til sam-
bærilegra björgunaraðgerða.
Neyðarlögin voru viðbrögð
til þess að draga úr samfélags-
legu tjóni af völdum fjármála-
kreppunnar og endurreisa starf-
hæft bankakerfi. Með þeim fól
Alþingi Fjármálaeftirlitinu það
umfangsmikla verkefni að tak-
marka tjón á fjármálamarkaði,
m.a. vegna fjárhags- eða rekstr-
arerfiðleika fjármálafyrirtækja
og veitti því víðtækar heimildir
til ráðstafana. Lögin veittu einnig
fjármálaráðherra, fyrir hönd rík-
issjóðs, heimild til að reiða fram
fjármagn til þess að stofna ný
fjármálafyrirtæki eða yfirtaka
fjármálafyrirtæki í vanda. Einn-
ig má nefna að kröfur vegna inn-
stæðna voru gerðar að forgangs-
kröfu í þrotabú.
Neyðarlögin eiga efnislegar
rætur í greinargerð um viðbún-
að stjórnvalda vegna hugsan-
legra erfiðleika á fjármálamark-
aði sem kynnt var í febrúar 2006
af vinnuhópi stjórnvalda. Ekkert
varð af lagasetningu á þeim tíma,
en stjórnvöld gátu unnið á grunni
þessara hugmynda með hliðsjón
af fyrirmyndum í öðrum lönd-
um.
Heimildir eins og þær sem
finna má í neyðarlögunum eru
ekki séríslenskar. Ýmis lönd hafa
farið þá leið að hafa sérákvæði
sem heimila víðtæk inngrip í
starfsemi fjármálafyrirtækja í
vanda og sérmeðferð í greiðslu-
erfiðleikum eða við gjaldþrot
þeirra. Í Bandaríkjunum hafa
stjórnvöld t.d. víðtækar heim-
ildir til að taka yfir stjórn fjár-
málafyrirtækja, ráðstafa eign-
um þeirra og annast slit, auk þess
sem innlán hafa forgangsstöðu
við slit banka. Í Kanada, Sviss og
Noregi hafa stjórnvöld einnig víð-
tækar heimildir vegna erfiðleika
fjármálafyrirtækja og fleiri lönd
íhuga slíkar lagabreytingar.
Beiting laganna
Neyðarlögunum var beitt, með
það að markmiði að tryggja
áframhaldandi innlenda banka-
starfsemi fyrir almenning og
atvinnulíf á Íslandi, þegar banka-
ráð þriggja stærstu bankanna
komust að þeirri niðurstöðu að
þeim væri ókleift að halda áfram
rekstri og óskuðu eftir því að
Fjármálaeftirlitið tæki yfir stjórn
þeirra. Stjórnum bankanna var
vikið frá og skilanefndir skipað-
ar í þeirra stað. Hlutverk skila-
nefnda er að koma í stað stjórna
og sérstaklega að hafa umsjón
með allri meðferð eigna gömlu
bankanna og varðveita verðgildi
þeirra sem best.
Bönkunum var skipt upp og
nýir bankar stofnaðir. Skipting-
in á eignum bankanna var í meg-
inatriðum þannig að nýi bankinn
tók yfir innlenda bankastarfsemi
en erlend starfsemi var í
gömlu bönkunum. Nýju
bankarnir eru í eigu rík-
isins sem skipaði þeim
bankastjórnir og skuld-
batt sig til að leggja fram
eigið fé þannig að eigin-
fjárhlutfall (CAD) hvers
banka verði a.m.k. 10%.
Með skiptingunni minnk-
aði umfang bankakerfsins
úr því að vera um ellefu-
föld þjóðarframleiðsla í tæplega
þrefalda.
Við stofnun nýju bankanna var
settur upp stofnefnahagsreikn-
ingur til bráðabirgða, en unnið
er að endanlegu verðmati á eign-
um og skuldum nýju bankanna.
Þegar því verðmati er lokið munu
nýju bankarnir greiða mismuninn
á verðmæti eigna og skulda sem
til þeirra voru færðar úr gömlu
bönkunum. Greiðslan mun verða
í formi fjármálagerninga, sem
nánar verða útfærðir í samvinnu
við kröfuhafa, en í því efni þarf
að hyggja að t.d. tegund, mynt og
tímalengd þessara fjárskuldbind-
inga.
Verkefnin fram undan
Fram undan eru mörg erfið en
brýn verkefni. Þannig á eftir að
ljúka við verðmat á nýju bönkun-
um, vinna úr eignum gömlu bank-
anna og vonandi ná sem bestri sátt
við kröfuhafa þeirra um úrlausn
mála. Meta þarf rekstraráætlan-
ir nýju bankanna og framkvæma
hæfismat á nýjum bankastjórum.
Nýju bankarnir þurfa jafnframt að
búa sig undir efnahagslega erfið-
leika í íslensku atvinnulífi. Minni
fjármálafyrirtækin þurfa að tak-
ast á við áhrif bankahrunsins og
versnandi rekstrarumhverfi, til
dæmis með minnkun efnahags,
samruna og öðrum hagræðingar-
aðgerðum.
Þessu til viðbótar þarf að vinna
af krafti að framtíðaruppbygg-
ingu fjármálakerfisins og meta
þá möguleika sem eru til staðar.
Þannig þarf að taka afstöðu til
þess hvort þörf sé á þremur við-
skiptabönkum í ríkiseigu, hvern-
ig stefna ríkisins sem eiganda að
fjármálafyrirtækjum eigi að vera,
hvort leita eigi eftir erlendri eign-
araðild í bönkunum og hvernig
best sé að dreifa eignarhaldi, auka
markaðsaðhald og efla hlutabréfa-
markað með því að gefa almenn-
ingi kost á að eignast hlut í ríkis-
bönkunum. Samhliða þessu þarf
að endurskoða löggjöf um fjár-
málafyrirtæki og herða á reglum
þar sem nauðsynlegt er. Viðskipta-
ráðherra hefur þegar skipað nefnd
til að sinna þessu verki.
Fjármálakreppa gekk yfir Norð-
urlönd í upphafi tíunda áratugar-
ins. Í Finnlandi náði kreppan til
banka með yfir 90% af eignum
bankakerfisins og verulegur sam-
dráttur varð í þjóðarframleiðslu
til skamms tíma. Finnar sýndu að
með skýrri stefnu og einbeittri og
markvissri vinnu er hægt að vinna
sig út úr vandanum. Íslendingar
hafa allar forsendur til að gera
slíkt hið sama, en róðurinn verð-
ur þungur því allur heimsbúskap-
urinn er nú í fjármálakreppu.
Höfundur er forstjóri Fjármála-
eftirlitsins.
JÓNAS FR.
JÓNSSON
FIMMTUDAGUR 15. janúar 2009 27
Þykkni
í nýjum
handhægum
umbúðum
Nú er gamla góða Egils Þykknið komið í nýjar,
glæsilegar og handhægar umbúðir.
Bjóddu þér og þínum upp á bragðgóðan djús.
Úr 1 lítra fást 8 lítrar af blönduðum drykk.
P
L
Á
N
E
T
A
N