Tíminn - 17.10.1982, Blaðsíða 4

4
SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1982
Upphafsár andatrúar á íslandi
ÞEGAR SNORRI STURMI-
SON þVddi ÆVINTÍRI
EFTIR H. C. ANDERSEN
■ Aö kvöldi 20. mars 1906 var haldin
heldur betur einkennileg skemmtun í
Bárubúð í Reykjavík. Einn af kunnustu
rithöfundum þjóðarinnar, Einar Hjör-
leifsson Kvaran, las þar upp þrjú
ævintýri og nokkur Ijóð, en annar
kunnur borgari, séra Haraldur Níelsson
prestaskólakennari, skýrði gestum í
troðfullu samkomuhúsinu frá því að
þessi skáldskapur væri til orðinn með
næsta óvenjulegum hætti. Sautján ára
gamall piltur, Guðmundur Jónsson að
nafni, hafði skrifað ævintýrin og ljóðin
ósjálfrátt en í vöku fáeinum dögum
áður á fundi í Tilraunafélagi um
samband við framliðna menn. Voru
Ijóðin að sögn Haraldar ort að forsögíi
þjóðskáldanna Jónasar Hallgrímssonar
(d. 1845) og Bjarna Thorarensen (d.
1841), en ævintýrin samin að forsögn
danska skáldsins H.C. Andersen (d.
1875), og tvö þeirra færð í íslenskan
búning af Snorra Sturlusyni (d. 1241) og
Jónasi Hallgrímssyni.
Daginn eftir greindi útbreiddasta
blað landsins Isafold frá fundinum í
Bárubúð og ritstjórinn Björn Jónsson
skrifar og segir að enginn sem heyrt hafi
Ijóðin og ævintýrin muni „treysta sér til
að þræta fyrir að þau sverji sig
afdráttarlaust í ættina til þeirra er þau
eru eignuð."
Sem vonlegt er um slík stórtíðindi
vildu ekki allir fallast á þetta sjónarmið.
í bæjarblaðinu Reykjavík telur ritstjór-
inn, Jón Ólafsson, að þeir Einar H.
Kvaran og Haraldur Níelsson séu
brjóstumkennanlegir í trúgirni sinni.
Bendir hann á að pilturinn Guðmundur
Jónsson dýrki Einar H. Kvaran og sé að
auki vel gefinn og hagmæltur. Eins sé
vitað að hann hafi haft ævintýri
H.C. Andersen að láni allan veturinn.
í aprílmánuði sama ár kom út
ritlingurinn Ur dularheimi og segir á
titilblaði „Fimm ævintýri. Ritað hefir
ósjálfrátt Guðmundur Jónsson." Er
þarna kominn skáldskapurinn frá Báru-
búð aukinn eftirmála Björns ritstjóra
Jónssonar, sem kvcður það skoðun sína
að væri Guðmundur Jónsson höfundur
ævintýranna og Ijóðanna væri hann
tvímælalaust „skáldkonungur íslands."
Hvort sem þá titill hæfir Guðmundi
Jónssyni eða ekki, er hitt víst að eftir að
leiðir skildu með honum og íslenskum
andatrúarmönnum varð hann atkvæða-
mikill rithöfundur og þekktari undir
heitinu Guðmundur Kamban.
Andatrú berst til íslands
Hin skoplega saga af Bárubúðar-
fundinum er aðeins lítið brot af þeim
■merkilega farsa sem saga íslenskrar
andatrúarhreyfingar er. Fram að þessu
hefur hugmyndasaga íslenskrar anda-
trúar ekki orðið veigamikið rannsókn-
arefni íslenskra fræðimanna, svo
okkur sé kunnugt, en til er ágæt
samantekt Helgu Þórarinsdóttur um
upphafsár andatruar hér á landi sem
birt var í Kirkjuritinu 1978 (3. og 4.
hefti) og er við hana stuðst.
Andatrúarhreyfingin festi hér rætur
á árunum upp úr 1905 og var helsti
hvatamaður hennar Einar H. Kvaran
rithöfundur og ritstjóri Fjallkonunnar.
Hann hafðhiesið sér til um sálarrann-
sóknir erlendis og varð djúpt snortinn
af frásögnum um að unnt væri að ná
sambandi við framliðið fólk. í hóp
andatrúarmanna slógust snemma
margir af frammámönnum í mennta-
lífi, kirkju og stjórnmálum: Björn
Jónsson ritstjóri ísafoldar, Björn
Kristjánsson kaupmaður, séra Harald-
ur Níelsson prestaskólakennari, Indr-
iði Einársson skrifstofustjóri, Skúli
■ Guðmundur Jónsson Kambanskáld.
Séra Haraldur Níelsson.
■ Einar Hjörleifsson Kvaran rilhöf-
undur.
isktp a vmöí í ðltuui imntlum,., (WsVlll.
ItgKla. Kn aÖnlllbtt þeirm v.u :l
Buöurlelð íré Tlortu-Ttrng, ev
Ivétttot (19. þ. m.).
r um spíritismann
•» Hjnrlt'f»s<in á Þriiju-
daginn ». ryririestunmi tar pryðildjfn
fluUnr «K tót vet t njrum mmvtmmeð*.
<m *ð eíni hantu mjög l.ágboritin,
Ræðumnðurinu komst IStið »mii ellnnt
inu &.ht „ilularfullu fyrirbrigði” »j>iríti»m-
»n»,' ’<!U Mtiíði fru tveimur vitmnum fnnn-
liiKnna vftir bók Angers um „l’érsámi-
Inik m*nn»ii» «); ðflaitSieika hain.‘i Af
anuari aögunni var jjkki hiégt aá itragu
neina áljktun um ó'iauðUakami ng hin
augan var mm aömuiiiargagn mjög vafa-
siírit. liún var uui mann, cr Síti að hafa
»éð svstur BÍna lálna hirtaat sár. Jjú pkki
i likklœðunum ni eína og iiðið lik. heWur
eios ug tiúit var i fullu fjðrí, eu með.htntt.
risjm (tða skrina bnrgrn wgin * hriinu.
er hún fðkk af niðður »inni, cr lián var
kiatuiögð.eg enginn átti að hafa vitað uut
nema móðirin. Þetta er aönnuuargagnið
«em á að vera. Stúlkan birtiat ekki eina
og hún lá í kistumii, nerna að þri er þi-sna
riapu auertir. Og rispu þeasu ncfnir aBgu-
maður og faðir hans ug Rinar i fyrirlc»tr,
intnn riapu', hlatt t-ða sbeintt, avo ekki er
tin tnerkið ákveðið. Kaðír og bríiðir «ögu-
marin* votta að hann jafnbarðan haíi
snáið hrtnt, þvi maðuritm var á ferð, og
ssgt frá þesanni fvrirhurði. Þaðkom tnjng
í, móður ban». cr bium *agði frú rj»punni.
og lÉt huti i ljá», a» enginn hefði gotað
vitað 11», hwm m'um bán. K» *“»•
„„ groiiiír alia vkki fri. að hún. han wr.ð
ntn utn »ð kiatoU'ggja <>g að i-ugum anuar
lto.fi g„«ð *íð hlettmn oða ....... ««
ttióðirin akyrði ritki frá þ*i und.r e.ð.l.l-
huð i.ó hehlur aifgtiinaðumtii, uð haira
Uefði tikki gitað Uutgið rnúua vttn,.«kjn
um rtnpuna- Svm.a „r »«mmnargagmði a
hnrsii ttttlnðt rittðujjinður að laybhtgt *»•>*
að byggja trf<l» 4 M»“*l"ik“
Sðr er bver .Uarn.Vygu.n.
KvrírIo»tunf.H «‘» 4,
ki'ifftHfboð, »»><'0 *'■>’ ■
p ínu mfíftiH*. li>; l,..... ••
h*Itif
,„»> s't íf>
kouist *Ak: • í,;“ ” .»v.» áujfuír. hvttö
ÍfUfáT-
0tt44l» «' 7'
• l.óíV. /
Gagnrýni Jóns Ólafssonar alþingis-
anns og ritstjóra í bæjarblaöinu
EYKJAVÍK á andalrúarmenn 29.
iríl 1905.

1
li
m
m
m-
Ml
*rd
„DrftUfl » f é t O ’ *
»¥ok#llaðs hén i b»num cr' nii tcktð
a<1 tlítmua lök og viyium
dagsr, en scnnUegt nokkuð <ír»gf »«r
jjjvi R|Xtur, rr d-»íí#rn»r tsika að
og hfckkö á lopti. Sú hcld«f ícÍÁg-
ið *Hft»komur sínar *ð »«gn rcglulcg# á
hvvrju kvekli t hú»í ú Lauguvegí og
kvað megá hcyra þuðun sdng og ýtm I*t»
á ffðkvoidum. í #v*rta myrkri sitja faar
i bnvpp kurlar og konnr og Icúa vlrdiU
aí frumhðnumv. En Iftið heyrist ntis, að
jpeir vcrðt míkjJs vísan, Að nmmU
kostt heíur hvnrki »lvá.roSd«. né *Fjalik.*
ehn birt nemar áopíi.hcrar«>r« frú {ícssuíu
»v*dtal«fuoduoH víð hlna fr«mhönut pott
báðir rttsfjorar þcs&áta falaða *aeki þá aö
atáðaldn og súu (að tmnmta kosti E« H,}
{FPttur og panna t þeasum hávlsimialcgaíH)
Og ftyiaamluga te*ag»ak#p( *ctu þjóðífttn
horfir til avo miksha þrsfs»(!!j. /Ettí pað
þó vel víd, að þessír einketmííegn ieið*
togar J>jóö»*rimi;<t fiítddu hana um
við og v»3, hver* þesr verða vístr t, d.
om framtiðarpöiitíkir.a hér á iandh hve-
mer dataröir haus Y&'úfs kon.íst hcr til
vaida o. *. frv„ jþvi »3 vitanlcga cr ekki
sþarað ud spyrja andan« #pjt*run«m úr
wm shkn hhítí, mcð því aö aUt petta
andatniarhð er huedvahýskt l‘að uiundí
trnða athOfníná, cf einhvcr heimastj«>m-
armaðnr vsert pat viðstaddm, enda cr
o«t ekki kunnugt «m, aö uokkur tnaður
úr þeim ftokki hafr Oákað inntOku f
*drattgs,fölí»gíð<, Valtýingar hafa einír
hcíðurinn af peaamn »#ndaní* félagsakap,
þeaxu nýja »»nd»ns* pjððrttjðtjí), seu» ef-
lauat á að leggja undír »ig landið undír
foruatu ándana mannannn. míklu Bjðrnx
JOnasonar og .Einars HjOrlc»fsso«»ar, Ihi
yrði Ísiandí liorgid, pegar megínporri
þjóðarinnar^ v#er» orðtnn Káifstttrlaður og
ringlaðttr af pmari '»ný«»óð»«s* draugu-
trú, En ?n-(n Ixtur fcr murt pess kngt
að hlða, «ð pjoðm verði lekíd svo langt
sfvega frá heilbrtgðrí bugsun og ðóm-
gr«»nd, að hún (»rí aimemtt að gcfn sig
við hl*gil*g« og hégomiega anda*
trúarrugii, laiyndardOmar tflveruftnár ept-
»r dauðann vcrðn cannurlega eki» op»n*
■ Gagnrýni á andatrúarmenn í Þjóð
ólfi 8. des. 1905.
Thoroddsen alþingismaður, Þórður
Sveinsson Iæknir á Kleppi o.fl.
Það var fyrir tilstilli þessa fólks að
athuganir voru gerðar á meintum
miðilshæfileikum sveitapilts nokkurs í
prentjæri í Reykjavík, Indriða Indriða-
sonar að nafni. Hann þótti skýrleiks-
piltur, og orð fór af gáfum hans á sviði
eftirhermu og sjónhverfinga. Á fund-
um með andatrúarfólki féll Indriði í
einhvers konar leiðslu, skrifaði ósjálf-
rátt, talaði í nafni látins fólks og kvaðst
sjá sýnir.
Hæfileikar þeir sem andatrúarmenn
þóttust verða varir við að byggju í
Indriða urðu til þess að þeir stofnuðu
með sér Tilraunafélag haustið 1905, og
var markmið þess að afla vísindalegra
sannana fyrir lífi eftir líkamsdauðann.
Stofnendur voru sennilega um eitt
hundrað. Indriða sem nú var farið að
kalla Indriða miðil voru tryggð föst
laun, húsnæði o.fl. á vegum félagsins,
enda héldi hann ekki miðilsfundi án
samráðs við félagsmenn.
Þeir sem sóttu fundi þar sem Indriði
l«Ui kökur sinar hcinta.
inni EDINB0RG
í
5
»
u
r
ð
n
u
a)
’l?
I)
«í ;
■íi.
i,
ti

hr
4.
:»(
•n,
iii
ús
<í
»m
itf
*jk
‘iti,
ar-
“K'
*Y-
fra
h*r
rfo
tíi
¥<
fih
j«r
«a,
Ub-
r»»-
»»»# .
Viðtal við frtttiiliðna.
nindumtna akrat »r uiikiú bir I
bötuðataðnum um þe»»»r mnndir, um
það eera kaitað er a n d a t r ú, efia
epirítiemua * útlondum tuusmn,
en er rúttnofndara avo aetu húr er
gert i tyrireögn greínar þesaarar, rae5
jivi að hér er um að teita fyrirbnrði,
aem eiga ekkert 8kylt við neina trá,
né bjátrú oða vantrí, beldur orn eio»
áþreifantegir og geraet eine augljúdeg&
fyrir allra ejón og heyrn »ð kalla raá
eín» og atgenguetu nittúruvtðburðir,
evo aem t. d. aðtall ejávar og útlall,
troet og bití, d&gur og nðtt o. a. trv.
það eitt ekortir að evo atðddu á,
að fyrirburöum þeira megi ekipa að
úllu við hiið ároiuetra nittúruviðburðá,
áð u ti vitum vór oreðk þeirrá og upp-
tök, nitturuviðburðftnna evo uefodrft,
en hiue ekki. En eú var tíðíu, evo
eera aliir vita, að tuftnnkyntð kunni
ekki »ð ger* eúr rétt* grein fyrir því,
bvftð Vfttda raundi Bóði og fjóru, eðá
umefeifturo dage og nætor ra. Ö., og
akap&ði þi t hug» eó; bin og þeaei
yfirekilvittog órt, er þeim fttburóum
rauodu riða.
Alveg eine er áud&-tré»r hjftlið
uudir komið í máli rn&nna mn fyrir-
burði þi, eera hér um ræðír. 8 j á I f i r
eíga þeír ekkert akylt við neína trú.
það nd jftíurangt áð keuna þi hvort
lietdur er við trú eða hjítrtt, eiua og
að kotnft upp með þeð, að flðð og fjara
sú ckki annað un hjitrú — »6 peir
einír verðí vsrir við átfali eða aðfall,
sem trúaðir aéu (uða hjátrúaðir) i
þftotug vaxuar hreyfiugar á lagartleti
jarðariinattariua.
það or aaiuftnrugliugnr i f y r i r-
li u r ð u n u m Bjilfuin og orsðkura
þeirra, aem vcldur ðllu bjatiuu ttra
trú eða hjitrú i þoaautu eínuni og
því hkum.
Þetta, 8«uj itiiínatu bít-junikraíi vetdur,
ur ekkí anuað en þ&ð, a ð hér er í»rið
nvlega að íiat við aama konnr tilrairair
tíl að haía tat &í ftaraliðnum, aera at«
tiðkaðar eru orðnar fyrir löngu aunara
*iaðar tmt heim, og a ð þicr takaat
víöiika vel (eða illa, eí i þaft ejn|
og þftr geriat víðaat. j>að er. með oðruni
orðutn engin fyrirstaðii á eiiku víðtali
fremur bír en þar — eða réttera eagt
því sem eugíuu tnaður imr betnr ekynjað
on að eé eliki viðtal,..ef þo«» er leitað
rocð tiitekitiui, rojög einfaldri o| hiódur
vitualauerí aðferð, f.:n greiu lyrir þvi
ftð ttðru leyU getum vút tinga gert o«e.
Iromur heidur en (brfeður vorir fyrir
ttt' rgoni tugum etita gitu gert aer rútta
gteiii fyrir þtf, tiyað valda mundi fiðði
oi! fjðrti. Vir þðkkjum *8 evo .tíiddu
ctikert fégmil tyrir þy/.
■ Úr ÍSAFOLD 1. apríl 1905 þar sem
andatrú er kynnt og haldið uppi vórnum
fyrir hana.
(K»
Nýstárleg skemturi.
Æflntir oj tjáii, njaamin af framliðnum
rlthðfundum,
Fjttluie-ftkemtun liðr i gmrkveldi i
ItarubÚM aðttu Ueylvfkjngar #Y u, a fi t
faúsið truí&i faclifur iuuiftt v.u i\ rír komst
Kvlsfeiat hrtí*N», »3 |»ítr vröi n»»t.L »t»v'
xtmin Ijóú og ttjfmtfrt ufiir fn*»alíð>»»
stÓf*k«Mð og frwgít mhöfuntJíi,
8ú varð <»g r»MU »í.
Húr hafði fyrir f4i»i flúgmu ÍT mtu
piitur riUð úsjúlfrált, eiv í v»»ku Jui,
«ffiut/r» «g ifokkur ijoó uftir Uirwp\
Jó»»»xftr Hailgrímnirtúuur »,«g B|árr»rt
Thtmmmw'u, og Ijoðin af Jurim kveiúu.
Cú »yf»ut/rí»» títixuu «>»f ||, (*.
A.»t!cr«‘f!íi!.Yj,i',krt;<!inii
og tvo þeirm UrtHJ í*U'né»xt Mpíng
nf J. H, <»g Umnu Sturlusvnl (rtnnað),
m faið þriííja » (lúttskti máii effír fjj. r.
A. »jálfíitt> ESu 8Ví. cr uþ[u látffa, Vfur.
þvi sicrtt \kít tjáð s»g ««» (-jáUtr
með mmn fairttí <»g *»»»»»» ntfaúnd #«?ú
jiéktri )i<»kUrir,
ÍS'yiimdíi or atttuið <»g
v/suekk» }>ei»it i nuiu»í»)iuu, j»úu ókumtngt
m (iCðftutu fa<;r, fariíM ».vf rtkíiut hfu út j
veröldimi r»5rtt v»ní »•»» nfa »»eija upp
áður döusk glcmtigu. <»ft ag - trðum'
meö hí*rtftt»ú5ri. .rwöð« :»t 'þuirra Jjjððítr
fajíiiní O)? faifttittrviíiuuUj v»»itt».fkrc»afafa»gí
og gruuttfíontt.
píið er fartigt siöítii a5 &Jveg «»<<ut-
unarlttus vvrknmðttr r Ncsv Vork ritnöi í
óttjfilfrátt efíír forsögu Cfa: frk-kcns,
fraruJiðintt J»á í/rir' lörrgtt) Jatigt möur-
lag á rtk»Jd*agu, er haun fav.t ír>i wlok-
íunt< : og hc»*ir cuginn fagurfræSingur
enn gc.tiiö bcut á noíli <|Jikí»xlí « J>e.>>átt»n
viðlrtcíi frá rílhætti ú iyni faluta n«:>g*
nnuar cða atjnarru rita fao’Of }»cim>*f«ög#
«káfalf»agttrt?miUittgtt.
Fleiri ffacttji cru til |»c?»«u hk.
En J),iá cr (úV ttogjtt n«»( ajfi»»t/ri |wíi
og Jjóft, cr lu*r íicgir fra og Kri»ar
Hjörlcifjjson fítttti i gærk v:c!d» i Ikírw-
húni, ttð áogitin, mmu Jirtu facyrir, ritúni
trcYriU Húr tíl uá Jfiiut.t fyrir, *S }»nu
rivfjrji K»g afdrilttarlttuat i »v(.tu»a lii
þvirrrt, cr |>aw cru cigtiriö,
K »»> r J »* i k -»»«) «v r !< i ft Jö t ívrsta 'icf:>i-
tyrisS. iiln litia htúlkti, >< »h var lUJ«/*t
og VíitÖ vUi i farí<\*rby1.
>»BúHi» híI l.I».in xiAjlkuna <>í? kcudí sv<» ;
iMidiurnikið i hrji>>ití utn !».•»«)** Sv<>
!K-iUÍi lutt) Jicittli f.Vo ;(< trii;i, KÍtUi íi favuri
«>«»»:«j.og k'viniftrmr |»<<rrttftu »;<!»»».'<
* l*tíi tn < ,> ( Aktir c<f itrröiti Kfeiilt«» !(.•<•!«
iiifU *•;r.< 'UikJu \t«»(MU toiu «»>; {»*«
lurutti fan'Ö>»> !*«♦(»>« tfi »-4im. I»á uröu
fayUmrtjiu, v «»•• 1« i«»jx Í4 !»••«»»»» K;»-,H»n< >
hK » fcfuu «?> y»«l»xj« gun* falúiuum,
faúu ur kunún <»i
fw» !>«*«« i vf* l>.<' >?**''« »>i >*■'
fan'MÖa on aifao- <> ifafö;u« ÍJy<»‘
■ Frásógn ísafoldar 21. mars 1906 af
.fundinum í Bárabúð þar sem „ósjálf-
ráður skáldskapur“ Guðmundar Jóns-
sonar var helsta skemmtiatriði.