Tíminn - 17.10.1982, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1982
9
menn og málefni
Á að efla ófrið eða
sættast um þjóðþrifamál?
■ Allt síðan bráðabirgðalögin voru
gefin út í ágústmánuði s.l. hefur mikið
verið um það rætt að bráða nauðsyn
bæri til að Alþingi kæmi saman til að
fjalla um lögin. Stjórnarandstaðan
gerði harða hríð að ríkisstjórninni
fyrir að gefa lögin út og krafðist þess
að þing yrði kallað saman. Ekki var
orðið við því enda alvanalegt að
ríkisstjórnir gefi út bráðabirgðalög á
þeim tíma sem þingmenn eru í
sumarfríi þegar um aðkallandi mál er
að ræða.
Bráðabirgðalögin fela í sér eðlilegar
ráðstafanir í efnahagsmálum og eru í
raun ekki sett til annars en að forða
frá efnahagslegum áföllum, sem
fyrirsjáanleg eru ef ekki er gripið í
taumana í tæka tíð.
Það er kunnara en frá þurfi að segja
hverjar eru orsakir þess að grípa varð
í skyndi til allróttækra aðgerða vegna
fyrirsjáanlegrar óðaverðbólgu og
samdráttar í atvinnulífi. Stjórnarand-
staðan hefur að vísu hamrað á því að
flest okkar vandamál séu heimatilbúin
og til komin vegna slaklegrar
stjórnar og rangra ákvarðana. En
sannleikurinn er sá, að ytri aðstæður
og samdráttur í afla veldur því að
þjóðartekjur minnka verulega. Við
þær aðstæður kom ekkert annað til
greina en að gera ráðstafanir fljótt og
vel, því ella yrðu afleiðingarnar mun
geigvænlegri en ef ekkert yrði að gert.
í ár er engin loðna veidd, en sú veiði
og loðnuafurðir hafa verið umtalsverð-
ur hluti þjóðartekna og útflutnings-
tekna mörg undanfarin ár.
Undirstaðan
Stærð togaraflotans er af mörgum
talið hið mesta efnahagsböl. En þrátt
fyrir stærð flotans hefur ekki tekist að
afla upp í þann kvóta af þorski sem
fiskifræðingar lögðu til í byrjun ársins,
og mjög er vafasamt að í árslok verði
búið að fiska eins mikið og
vísindamennirnir töldu óhætt að taka
úr stofninum. Samt hefur skrapdögum
togaranna verið fækkað verulega og
hluti loðnuflotans hefur fengið leyfi til
þorskveiða. Dæmið er einfalt. Þorsk-
urinn er ekki eins mikill á miðunum
og færustum enn töldu í ársbyrjun. Og
það hafa engin óyggjandi rök verið
færð að því að sama magn af þorski
hefði verið skipað á land, þótt færri
skip hafi brennt rándýrri olíu við að
draga hann úr sjó.
Og ef Islendingar ekki veiða fisk, og
það mikið af honum, er hætt við að
aðrar atvinnugreinar lognist út af með
fyrirsjáanlegum afleiðingum. Það er
sama frá hvaða sjónarhorni málið er
skoðað, það verður að neyta allra
ráða, þótt dýr séu, til að veiða fisk. Að
fiskiskipin séu alltof mörg og
sjómannastéttin of stór er þversögn, ef
litið er til þess hve miklu fé er varið til
margs konar framkvæmda og þjónustu
í landi og hve starfsstéttum sem ekki
vinna að framleiðslu fjölgar óðfluga.
Að skipastóllinn og sjómannastéttin
séu einhver dragbítur á efnahagslífi
þjóðarinnar stenst hreinlega ekki.
Dæmið um erfiðleika útgerðar og
samanburð við annað atvinnulíf og
þjónustustarfsemi margs konar verður
að reikna upp á ný. Ef íslendingar hafa
ekki lengur efni á að gera út er eðlilegt
að spyrja, á hverju höfum við þá efni
yfirleitt?
Hitt er annáð mál, að minnkandi
veiði hefur komið sér mjög illa fyrir
alla útgerð og stefnt fjárhagslegri
afkomu hennar í voða. En þau
fyrirtæki sem flytja inn varning, sem
keyptur er fyrir fisk, blómstra, og
einkaneyslan og samneyslan er að
mestu leyti greidd með fiski ef grannt
er skoðað.
Víða steðjar vandi að
En það er fleira sem veldur
versnandi efnahag en minnkandi
föstudögum eru ekki haldnir þingfund-
ir. Fyrsta vika þingsins var því róleg
og notaleg, að minnsta kosti fyrir
þingverði. Skjalaverðir höfðu meira
að gera því Alþýðuflokksmenn ruddu
fram hverju frumvarpinu af öðru og
var þetta orðinn mikill bunki eftir
vikuna. En flest eru þetta gamlar
lummur sem dagað hafa uppi á fyrri
þingum.
Ný viðhorf
En þar með er ekki sagt að
þingmenn hafi verið iðjulausir, því
haldnir voru tíðir og strangir
þingflokksfundir. Þar voru rædd þau
imál sem brenna á allra vörum, en
ekkert fór fyrir í þingsölum. Það sem
fyrst og fremst hefur gert þessa viku
svo rólega á yfirborðinu er sú
uppástunga Steingríms Hermanns-
sonar, formanns Framsóknarflokks-
ins, að ríkisstjórn og stjórnarand-
stæðingar setjist saman á rökstóla og
athugi hvort ekki geti orðið samkomu-
lag um að nauðsynlegum þjóðþrifa-
málum verði komið áfallalaust gegnum
þingið, sem sagl að menn slíðri sverðin
og hyggi fremur að þjóðarhag á
viðsjárverðum tímum, en láti ekki
stífni og persónulega óvild leiða sig í
gönur. Þingflokkur Framsóknarmanna
hnykkti á og gerði samþykkt um að
slíkar viðræður færu fram.
Þetta hefur breytt andrúmsloftinu
og ný viðhorf komið upp. Satt best að
segja var baráttugleði stjórnmála-
mannánna orðin slík, að engu var lt'k-
ara en að allt yrði undan að láta til þess
eins að þeir bardagafúsustu mættu
þjóna lund sinni. Tækifæri bauðst til
að koma stjórninni frá ef svo vildi
verkast, efna til skammdegiskosninga,
ónýta efnahagsaðgerðir og stefna þar
með efnahagsmálunum í hreinan
voða. Þegar þetta er skrifað hefur
ríkisstjórnin samþykkt að boða til
viðræðna við stjórnarandstöðuna um
að nauðsynlegustu frumvörp nái fram
að ganga. Það er ekki trúlegt að þessu
boði verði neitað, en næstu dagar
munu skera úr um hvort þingmenn
meta meira þjóðarhag eða þá
skemmtun eina að ná sér niðri á
pólitískum andstæðingum, jafnvel
skoðanabræðrum og flokksfélögum.
En því verður að treysta að
ábyrgðartilfinning þingmanna sé svo
rík, þótt í stjórnarandstöðu séu, að
þeir muni ekki velja þann kostinn að
efla upp ófrið þegar völ er á
samkomulagi um mikilsháttar mál.
1. desember er sá örlagadagur á
almanakinu sem málið snýst að miklu
leyti um. Þá á að koma til framkvæmda
verulegur niðurskurður á verðbótum
samkvæmt bráðabirgðalögunum. Ef
það ákvæði nær ekki fram að ganga
mun verðbólgan herða verulega á sér
og verða illviðráðanleg. Það verður
ekki fýsilegt að taka við stjórnartaum-
um eftir að hafa stuðlað að slíku
ástandi. Hér er því ekki um að ræða
að gera núverandi ríkisstjórn einhvern
sérstakan greiða með því að tefja ekki
framgang laganna, heldur verið aðbúa
í haginn fyrir þá næstu, hvernig sem
hún kann að verða skipuð. Og umfram
allt að forða þjóðinni frá afleiðingum
slíks háttarlags.
En það eru ekki einvörðungu
bráðabirgðalögin sjálf sem þurfa á
eðlilegri afgreiðslu að halda. Brátt
munu koma fram fylgifrumvörp, svo
sem um láglaunabætur, orlofslög og
um breytingu á vísitölugrundvellinum
scm nauðsynlegt er að fái eðlilega
afgreiðslu í þinginu. Þetta eru allt
mikilsverð mál sem erfitt verður að
standa á móti, því verði það gert sýnir
það aðeins að þeir menn sem þannig
haga sér bera eitthvað annað fyrir
brjósti en velferð þeirra manna sem
kjósa þá til setu á Alþingi.
sjávarafli. Samdráttur á sér stað um “
allan heim. Markaður fyrir iðnaðar-
vörur hefur þrengst verulega. Á1 og
málmblendi er ekki jafn eftirspurð
vara og áður var og verðið hefur farið
lækkandi. Ullar- og skinnavörur eru
illseljanlegar og svona má lengi telja.
í útlöndum er kreppa og atvinnu-
leysi. Það ástand hefur mikil áhrif hér
á landi, þótt tekist hafi að bægja
atvinnuleysi frá til þessa.
Fram hjá þessum atriðum og
mörgum fleiri er ekki hægt að horfa
þegar fjallað er um efnahagsráðstafan-
ir. Vöruskiptajöfnuður það sem af er
árinu er afskaplega óhagstæður.
Innflutningur er miklu meiri en sem
nemur verðmæti útflutningsins. Það er
ástand sem ekki gengur til lengdar og
horfði í slíkt óefni, að gengisfelling og
hækkun vörugjalds er eðlileg og
sjálfsögð ráðstöfun. Skerðing á
kaupgjaldsvísitölu er sömulelðis
minnka. Ef hugsað væri um það eitt
að halda verðbólgunni í skefjum án
tillits til afleiðinga, væri það tiltölulega
auðvelt með stjórnunaraðgerðum.
Þetta hefur verið gert í Bretlandi og
Bandaríkjunum. Þar hæla ráðamenn
sér af því að hafa snúið verðbólguþró-
uninni við. En hvað kostar það. Fjöldi
fyrirtækja kominn á vonarvöl og
milljónir manna eru án atvinnu,
framleiðsla minnkar og vonleysi
grípur um sig. Ef velja þarf milli þess
að halda framleiðslu og atvinnufyrir-
tækjunum gangandi og þar með fullri .
atvinnu, eða að hyggja einvörðungu
að verðbólguþróun, er fyrri kosturinn
betri.
Enn skal minnt á, að sú leiðsögn
sem spádómar Þjóðhagsstofnunar
veita um framvindu efnahagsmála,
hafa ekki staðist þegar til lengri tíma
er litið og hefur verðbólguþróunin
orðið önnur og verri þegar kom fram
■ Rólegt hefur verið í þlngsölum fyrstu viku þingsins en þeim mun meira starfað í flokksherbergjum.
nauðsynleg ráðstöfun, því samræmis
verður að gæta í launagreiðslum og
minnkandi þjóðartekjum.
Síðast en ekki síst verður að koma
í veg fyrir að verðbólgan æði óheft upp
á við, nóg er samt.
Efnahagsspár
Það hefur vakið furðu margra sem
með málum fylgjast hve spádómar,
sem gerðir voru undir lok síðasta árs
og fram á þetta ár, hafa staðist illa.
Gert var ráð fyrir meiri sjávarafla en
raun ber vitni og verðbólguspár voru
mun mildari en síðar varð raunin á. Ef
til vill hafa hóflegir kjarasamningar
villt eitthvað um fyrir lærðum
spámönnum, en hvað sem valda kann
er það staðreynd, að eftir því sem liðið
hefur fram á þetta ár hafa allar spár
snúist til verri vegar. Verðbólgu-
spádómar Þjóðhagstofunnar voru allt
aðrir fram eftir árinu en þegar kom
fram á sumar. Það er ástæðan til að
ekki voru gerðar róttækar efnahagsað-
gerðir fyrr en í ágústmánuði. Að
margra áliti var þá of seint í rassinn
gripið og er nokkuð til í því.
Framsóknarmönnum hefur verið
legið á hálsi fyrir að hafa staðið illa við
stefnu sína varðandi niðurtalningu
verðbólgu, en þar hefur verið við
ramman reip að draga, því að í
góðærinu í fyrra þótti sumum
samstarfsaðilum þeirra ekki ástæða tíl
að draga saman seglin þegar byr var
góður. Þetta hefnir sín nú þegar
mótbyr er skollinn á og þjóðartekjur
á þetta ár en álitið var í upphafi þess.
En ekki dugir að láta deigan síga og
nú er enn meiri ástæða til en áður að
standa fast við markmið niðurtalning-
arinnar, þótt prósentutölurnar séu því
miður hærri en spáð var og æskilegt
væri.
Staðfesting nauðsynleg
Þær efnahagsráðstafanir sem bráða-
birgðalögin fela í sér eru til komnar
vegna þeirra aðstaðna sem hér hefur
verið lýst með stuttaralegum hætti.
Þær eru nauðsynlegar, ekki aðeins
fyrir ríkisstjórnina sem setti lögin,
heldur fyrir þjóðfélagið allt, því án
þeirra mundi stefna í 80-100%
verðbólgu, eða guð má vita hvaða
tölu, og skapa öngþveiti í atvinnulífi
og efnahagsmálum.
Það var því næsta undarleg stefna,
sem forystulið stjórnarandslöðunnar
tók, er hún hótaði því blákalt að fella
lögin á Alþingi, án þess að leggja fram
nokkrar hugmyndir um hvernig leysa
ætti málin, með öðrum hætti.
Þegar ekki varð orðið við þeirri
kröfu að kalla þing saman til að fjalla
Tímamynd GE.
fastanefndir þingsins. Ekki reyndist
það unnt, því að þeir sem bráðastir
voru að kalla saman þing, voru í
einhverjum vandræðum með að
raða sínu fólki í nefnd. Á miðvikudegi
var kosið í nefndir og gekk það fljótt
og vel. Þann dag færðist fyrst líf í
þingheim er Vilmundur Gylfason tók
að sér aðalhlutverkið og tókst að
sprengja smábombu vegna ágreinings
við forseta um fyrirspurn, en Vilmund
langaði til að vita hvernig dómsmála-
ráðherra félli í geð frásögn sýslumanns
utn tiltekið mál. ■ Þetta tókst með
ágætum. Fyrirspyrjandi komst að
minnsta kosti tvisvar í pontu og fór á
kostum í yfirlýsingum um forseta og
aðra þingmenn og úr varð ágætt
fjölmiðlafóður. Að vísu úrskurðaði
þingið að ráðherranum bæri ekki að
láta uppi álit sitt á orðalagi
sýslumanns. En þetta hressti upp á
heldur dauflegan dag. Á miðvikudag,
sem var fjórði dagur 105. löggjafar-
þingsins stóð fundur yfir í tvær
mínútur og þrettán sekúndur, sam-
kvæmt mælingu sjónvarpsmanns, en
slíkir eru miklir tímamælingamenn. Á
Oddur Ólafsson
ritstjórnarfulltrúi
skrifar
um lögin voru höfð mörg og stór orð
um að sverfa mundi til stáls þegar
Alþingi kæmi saman, efnahagsráðstaf-
anirnar gerðar að engu og þar með
mundu lífdagar ríkisstjómarinnar
vera taldir. Því var þess beðið. með
mikilli eftirvæntingu að þing kæmi
saman og þóttust menn vita að þá
drægi til tíðinda, en krafan um að kalla
saman þing í sumar byggðist á því, að
einn af fylgismönnum ríkisstjórnarinn-
ar lýsti yfir að hann hefði hætt
stuðningi sínum og væri genginn í lið
með stjórnarandstöðunni. Þar með
kom upp sá möguleiki að hægt væri að
fella stjórnarfrumvörp á jöfnum
atkvæðum í neðri deild.
Alþingi
Alþingi var sett með hefðbundinni
viðhöfn s.l. mánudag. Það var virðuleg
athöfn. Á þriðjudag átti að kjósa í