Tíminn - 28.11.1982, Blaðsíða 26

26
SUNNUDAGUR 28. NÓVEMBER 1982
■ Guðmundur Magnússon prófessor.
■ Sigurður P. Sívertsen
■ Lárus H. Bjamason
■ Ágúst H. Bjamason prófessor
■ Guðmundur Finnbogason
Af þörfum íslenskra háskólakennara og lannnm 1918:
„GERT RAB FYRIR
EINNI VINNUKONU...”
Húsbóndi þarf „6 flibba, 3 handlín, 2 hálsbönd og 1 hatt”
■ Árbækur Háskóla íslands geyma
margt forvitnilegt lesefni. í Árbók
skólans frá 1918 er til dæmis að finna
„tillögur háskólaráðs um launakjör em-
bættismanna og starfsemi skólans sem er
merk söguleg heimild um bæjarlíf í
Reykjavík á öðrum áratug aldarinnar
þegar kröfur háskólakennara til lífsins
gæða voru svolítið frábrugðnar þeim
sem nú tíðkast.
Tillögur háskólaráðs fela í sér mála-
leitan um bætur á kjörum háskóla-
kennara, og segir þar að ráðsmenn hafi
safnað áreiðanlegum skýrslum um út-
gjöld háskólakennara, eða eins og það
er orðað „um megin allra gjaldagreina
og verðlagt þær allar samkvæmt skýrsl-
um Hagstofunnar, svo langt sem þær
skýrslur ná.“ Fárið er fram á annað
hvort bætur á lögmæltum launum eða þá
á lögmæltri dýrtíðaruppbót, enda þarfir
háskólakennara meiri en laun sem þeir
hljóta.
Háskólaráðsmenn segja að í tillögum
sínum gæti þeir „mikillar sparsemi og
ráðdeildar, svo sem athugull lesandi og
kunnugur Reykjavíkurlífi mun geta
sannfærst um, með því að bera skýrsl-
urnar saman við sitt heimilishald."
Á heimili því sem háskólakennarar
miða við eru sex manns: hjón, þrjú börn
(15, 10 og 7 ára) og að sjálfsögðu ein
vinnukona. Slíkt heimili hefur „brúkað
4355 kr. (4355 kr. og 6 aura) árið 1914
og getur ekki komist af með minna 1918
en 8230 (8229 kr. 99 aura)“ að mati
háskólaráðs. „Höfum vjer þó seinna
árið eigi óvíða dregið úr magni gjaida-
greina“ segir í tillögunum, og vísað til
niðurskurðar á eldiviði, ljósmeti o.fl.
Flestir með 4200 kr.
í árslaun
Fram kemur í bréfi háskólaráðs að
árið 1918 höfðu flestir prófessorar við
Háskólann 3400 kr. í bein árslaun og
dósentar 2800 kr. Þrír prófessorar höfðu
hærr: iáuii, ciiin haíðí 6000 kr. o« tyeir
4400, og svo varð einn að sætta sig við
að bera aðeins 3000 kr. úr býtum. En
ofan á launin bættust dýrtíðarbætur og
styrkir fyrir að framfleyta ómögum svo
samtals urðu laun flestra háskólaprófess-
ora 4200 kr. á ári, og dósenta 3654 kr.
Þegar tekið er mið af því að embættis-
mannaheimili í Reykjavík þarf 8230 kr.
til sómasamlegrar framfærslu þetta ár
sést að breitt bil er milli þarfa háskóla-
kennara og launa þeirra.
Þetta bil vilja háskólaráðsmenn að
verði jafnað, sem fyrr segir, og segja að
vitanlega eigi að taka mismuninn úr
landssjóði. „Starfsmaður almennings á
væntanlega ekki síður en starfsmaður
einstaklings heimtingu á viðunanlegum
launum fyrir viðunanlegt starf.“
kostar fjölskylduna 252 kr. enda þarf
„handa hvoru hjónanna 1 stígvjel, 2
sólanir og 1 skóhlífar. Handa hverju
bami 2 stígvél, 3 sólanir."
Heimilishjálp kostar líka sinn
skilding. „Gert er ráð fyrir einni vinnu-
konu og aukavinnu við vorhrcinsanir"
segir þar og kostnaður talinn 200 kr.
Menningarneysla
á 190 krónur
Eitt og annað fylgir síðan í kjölfarið.
Menningarneysla heimilisins, blöð (1
dagblað, 1 vikublað, 1 mánaðarblað og
1 myndablað), bækur, tímarit og
bókband, og skemmtanir, „leikhús,
samsöngvar o.fl.“ kostar álíka og hús-
hjálpin eða 190 krónur.
Að sjálfsögðu verður fjölskylda em-
bættismanns að hreyfa sig svolítið. Til
ferðalaga eru ætlaðar 25 kr. og „er þá
gert ráð fyrir alls einni ferð eina
dagstund í grenndinni, á vagni, öll
fjölskyldan“.
Síðasti útgjaldaliðurinn, „ýmislegt“,
en þar undir fellur sápa og annað til
þvotta, raksturs, klippingar, böð, sími,
burðargjald, skósverta o.fl. er 400 kr.
og hefur lítið hækkað frá 1914. Og
skýringin á því er: „Að upphæðin er ekki
talin hærri síðara árið þrátt fyrir verð-
hækkun kemur af því, að gert er ráð
fyrir, að tekist hafi að spara á sumum
þessum útgjaldaliðum, svo sem böð,
rakstur o.fl.“ Kannski það sé ástæðan
fyrir því að háskólakennarar voru hár-
prúðir og skeggvaxnir á þessum árum!
Kindakjöt, nýmjólk
og franskbrauð
Þegar litið er yfir skrána um matar-
■eyðslu embættismannafjölskyldunnar árið
1918 kemur í ljós að það er kindakjöt,
„nýtt, saltað og reykt“, mjög á boðstól-
um. Kostar það fjölskylduna 451 kr. og
8 aura á ári. Nýmjólk er næst stærsti
útgjaldaliður, 432 kr. í þriðja sæti er
franskbrauð en í það er eytt 306 kr. og
60 aurum. íslenskt smjör er í fjórða sæti
og kostar 381 kr. á ári. Krydd,
niðursoðnir ávextir, edik, kaffibrauð og
fleira af því tagi kostar 300 kr. Rúg-
brauðsneyslan á ári er 266 kr. Fiskur,
nýr, saltaður og trosinn kostar 180 kr.
Kartöflur eru líka ofarlega á skrá, svo
og smjörlíki og höggvinn melís. í
súkkulaði og kakó er eytt rúmum 50 kr.
Hvergi er gert ráð fyrir útgjöldum til
áfengiskaupa, enda ríkjandi vínbann á
þessum árum.
Líkur þar frásögn af útgjöldum em-
bættismannsfjölskyidu í Reykjavík og
kjarabaráttu heimilisfeðra.
- GM
„Getum ekki gert svo
lítið úr starfi voru“
í tillögunum er viðurkennt að kreppa
sé í efnahagslífi landsins og fjármálum
ríkisins um þessar mundir: „Að öllum
kreppir nú meira eða minna öðrum en
hlutfallslega fáum eignamönnum og
framleiðendum", segir þar, „og vjer
færumst eigi undan að bera vorn hlut af
óþægindunum. En hins vegar getum vjer
ekki gert svo lítið úr starfi voru, að oss
beri eigi nægileg borgun fyrir það til þess
að draga fram lífið, meðan eigi stendur
á oss að leggja krafta vora í það.“
Háskólaráðsmenn gera það síðan að
tillögu sinni að laun og dýrtíðaruppbætur
verði hvor tveggja hækkuð svo að
árslaun þeirra prófessora sem fá samtals
4200 kr. verði 5600 kr. og árslaun
dósenta verði 5000 kr. Reikna þeir út að
slík hækkun feli í sér 16320 kr. auka-
kostnað fyrir landssjóð. Sama ár voru
launagreiðslur til háskólans alls 41
þúsund kr. og framlag á fjárlögum fyrir
árið 1918 79 þúsund kr.
Undir tillögur háskólaráðs rita þeir
Ágúst H. Bjarnason rektor og prófessor-
arnir Sigurður P. Sívertsen, Lárus H.
Bjarnason, Guðmundur Magnússon og
Guðmundur Finnbogason (í umboði
Björns M. Ólsen).
„Gert rád fyrir
einni vinnukonu...“
Með tillögum háskólaráðs fylgja tvær
skýrslur. Önnur heitir „Áætlun um
árseyðslu embættismannsheimilis í
Reykjavík (6 heimilismenn) 1914 og
1918“. Hin er nánari útlistun á 11. lið
þeirrar skýrslu og heitir „Áætluð matar-
eyðsla á ári á embættismannsheimili í
Reykjavík, 6 manns, eftir verðlagi 1914
og 1918“. Við skulum glugga svolítið í
þessar skýrslur.
í fyrri skýrslunni eru samtals 20
útgjaldaliðir og fyrir árið 1918 er, sem
fyrr segir, gert ráð fyrir að embættis-
mannsheimili þurfi 8229 kr. og 99 aura
til að mæta þeim. Stærsti útgjaldaliður
er húshaldið eða fæðiskostnaður sem
nemur samtals 3654 kr. og 59 aurum.
Við víkjum nánar að þeim lið síðar.
Næst stærsti liðurinn er húsaleiga, 1000
kr., og er það miðað við 5 herbergi auk
eldhúss, þ.e. svefnherbergi hjóna, svefn-
herbergi barna, borðstofu, skrifstofu og
herbergi vinnukonu.
Fatnaður á heimilisfólk er talinn kosta
810 kr. á ári. Þeim lið er nánar tiltekið
lýst á svofelldan hátt: „Húsbóndi: 1
fatnaður+hluti yfirhafna (vetrar-, sumar
og regnfrakka), nærfatnaður, 2 pör
sokkar, vettlingar, 6 flibbar, 3 handlín,
2 hálsbönd, 1 hattur. Húsmóðir: 1
fatnaður, 1 yfirhöfn, hattur, nærföt,
sokkaplögg, vettlingar. Börn: fatnaður,
yfirhafnir og regnföt, sokkar, vettlingar
nærföt og höfuðföt." í athugasemdum
með þessum lið segir að áætlað sé að
vetrarfrakki endist 5 ár, sumarfrakki 5
og regnfrakki 3 ár.
Fjórði stærsti útgjaldaliður er eldivið-
ur, „kol, mór, uppkveikja og suðugas11,
samtals 720 kr. Tryggingargjöld eru á
fjórða hundrað krónur. Skófatnaður
■ Úr stássstofu íslensks embættismanns á öðrum áratugunum. -
Magnús Ólafsson, Ljósmyndasafnið.