Tíminn - 27.02.1983, Page 5

SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983.
5
sjúklingum að þeir hafi orðið fyrir tiltekinni
reynslu á dánarbeði. Athugun á dæmigerðum
lýsingum frá ólíkum stöðum gæti verið gagnlcg til
að setja fram tilgátur sem rannsaka mætti frekar,
en að öðru leyti eru gögn þeirra svo léttvæg að
fráleitt er að setja fram alvarlegar kenningar á
grundvelli þeirra. hvað þá staðhæfa að líf sé að
loknu þessu eins og höfundarnir gera.
Mismunandi reynsla í dauðadái
Athyglisvert er að bcra saman lýsingar Erlends
og Osis annars vegar og Moodys hins vegar á
revnslu fólks sem vaknað hefur úr dauðadái.
Moody leggur áherslu á ferð eftir göngunt, en þeir
minnast aldrei á neitt slíkt. Hvers vegna? Eins er
forvitnilegt hve fátt þeir láta sér unt finnast þegar
fólk rifjar upp reynslu sína í sjónhendingu.
Astæðan cr sú að slík upprifjun á sér einnig stað
við aðrar aðstæður: dr. W. Penfield hefur t.d.
getað kallað fram slíkar minningar með því að
erta tiltekin svæði í heilanum. Moody getur þess
að fólk segist eiga erfitt með að lýsa reynslu sinni
í orðum og kveður slíkt algengt. í bók Erlendar
og Osis eru aðeins þrjú dæmi slíks.
Elisabeth Kúbler-Ross, höfundur metsölubók-
ar um dauða og framhaldslíf On Death and Dying
(1969), er enn annar frægur formælandi þess
viðhorfs að líf sé að loknu þessu. Fyrir nokkrum
árum sagði hún í sjónvarpsviðtali í Kanada („Man
Alive“, CBC, 2. okt. 1978) að hún hefði sjálf
orðið fyrir reynslu utan líkama og hefði þá hitt
anda sem fullvissaði hana um að allar árásir sem
bækur hennar hefðu orðið fyrir væru gerðar í því
skyni að reyna á þolgæði hennar. Tími væri
kominn til að upplýsa mannkynið um ódauðleik-
ann og hún hefði verið valin til þess. Þegar
Kúbler-Ross var spurð hvar vísindalegra sannana
fyrir niðurstöðum hennar um framhaldslíf væri að
leita kvaðst hún ekki ltafa komið þeint á prent.
Pær eru enn óbirtar.
Kúbler-Ross er vinkona þeirra Erlendar Har-
aldssonar og Karlis Osis og höfundur formála að
ensku útgáfu bókar þeirra. Sjálfir kalla þeir hana
„hinn fræga dauðafræðing" og vitna til rita hennar.
Mystískri reynslu svipar til
reynslu í dauðadái
Sálfræðingar hafa veitt trúarlegri (mystískri)
reynslu fremur litla athygli. Efnishyggjumenn láta
sér í léttu rúmi liggja frásagnir fólks sem fundið
hefur fyrir návist guðs eða alviskunnar. Frá því á
sjöunda áratugnum hefur ungt fólk á Vestur-
löndum í vaxandi mæli leitað eftir slíkri reynslu
með hjálp eiturlyfja eða með því að stunda
hugleiðslu. nema hvort tveggja sé. Túlkun þessa
fólks á reynslu sinni byggir hins vcgar mjög á þeim
hugmyndum sem það kynntist eða aðhylltist áður.
Hafa ber í huga að slíkt „vitundarstig" geta allir
komist í ef þeir leggja sig í framkróka um það.
Reynslu eins og þeirri sem menn öðlast af
„innhverfri íhugun“ er unnt að öðlast með
einfaldri afslöppunaraðferð. Þaö þarf engin trúar-
leg tákn eða galdrastafi til þess. Fæstir vita þetta
hins vegar og halda að slík reynsla sé sönnun fyrir
tilveru yfirnáttúrlegra afla.
Tökum dæmi af stúlku scm alin cr upp í strangri
fjölskyldu og aldrei leidd neitt í Ijós um kynlíf.
Dag nokkurn þegar hún er að lcsa feykilega
áhrifamikið Ijóð fær hún kynferðislega fullnæg-
ingu. Hvað hefur komið fyrir? Hvernig túlkar hún
reynslu sína? Sem tengsl við alviskuna? Oft virðist
kynferðisleg útrás raunar tengd trúarlegri eða
mystískri reynslu.
Reynsla sem sjúklingar á dánarbeði eru sagðir
lýsa líkist um margt reynslu sent sálfræðingurinn
Maslow hefur eftir viðmælendum sínum um
trúarlega eða mystíska reynslu þeirra. Þeir hætta
að óttast dauðann, og finnst sem þcir hafi upplifað
heiminn sem „samþætta og sameinaða heild“,
hvað svo sem það nú er.
Er „reynsla utan Iíkama“
hugarburður?
Áður var þess getið að skiptar skoðanir væru
með dulsálfræðingum um framhaldslíf. Hvað sem
þeim ágreiningi líður er hitt víst að flestir þeirra
eru sannfærðir um greinarmun sálar og líkama, og
að sálin geti yfirgefið líkarna lifandi fólks.
Reynsla utan líkama (RUL) felst í því að fólk
sér sig frá öðrum sjónarhól. utan iíkamans. Til eru
dulsálfræðingar sem telja þetta sannað: sofandi
fólk hafi getað aflað vitneskju í svcfni sem
ógerlegt sé að verða sér út urn með venjulegum
hætti. Um þær kenningar er mikill ágreiningur,
einnig meðal dulsálfræðinga. John Palmcr. pró-
fessor í dulsálarfræði,segiraðsvefnhöfgur(höfgur
sem færir engan svefn) nægi til að skýra flest slík
tilvik. RUL sé ekki dulrænt fyrirbæri, hcldur
sálrænt og megi líkja við draum eða annað
vitundarstig. Dulsálfræðingarviðurkennaað RUL
eigi sér stað rétt áður en menn sofna eða þegar
þeir eru að vakna. Það er cinmitt þá sem
náttúrlegur svefnhöfgur er líklegastur.
Palmer hcfur bent á að það sc almenn skoðun.
jafnt í Austurlöndum sem á Vesturlöndum, að
dauðinn feli í sér aðs*lnað sálar og líkama. Óháð
því Itvað einstaklingar halda cr því scnnilcgt að
slíkt sé ofarlega í huga manna á dánarbeði. Sú
streita sem fylgi mögulcika á yfirvofandi dauða
gcti orsakað RUL.
Sálfræðingar og geðlæknar kannast vel við
frásagnir fólks af reynslu utan líkama, cn líta á
þær sem eina tegund af sálrænum viðbrögðum við
strcitu eða átökum. Jafnvel í daglcgu lífi cr
„rcynsla utan líkama" ekki svo fjarstæðukcnnd.
ímyndið ykkur aðstæður við kvöldverðinn í gær.
Hvað „sjáið" þið? Nær allir sjá fyrir scr mynd scnt
þeir hafa í rauninni aldrei getað séð með berum
auguni. aðeins ímyndað scr, og sú sýn er einmitt
af sama tagi og sjúklingarnir á banabeði sáu. Hér
er um að ræða minningu sem er búin til í
huganum, og er bókstaflega hugarburður.
Svefnhöfgi líkleg skýring
ímyndanir í svefnhöfga cru forvitnilcgar, og
líklcga verða allir fyrir þcim einhvcrn tíma og þá
milli vöku og svefns eða svefns og vöku. ímyndan-
ir þessar eru svipaðar draumi, en blandast oft því
sem raunverulega er að gerast í kringum fólk.
Öndvertlvið venjulega drauma finnst mönnum að
ímyndanir þcirra í svefnhöfgi séu veruleiki. Menn
eru stundum lengi að átta sig eftir að þeir hafa
vaknað hvort ímyndanirnar séu hugarburður eða
ekki. Einfalt dæmi er það þcgar menn „hálfvak-
andi" heyra síma eða bjöllu og hlaupa til að svara
enekkert hljóð reynist hafaheyrst í raun ogveru.
Hugsanlegt er að skýra megi sýnir á dánarbeði
sem svefnhöfga-ímyndanir. Fólk scm er upptekið
við að hugsa um vini og ættingja á dánarbeði gæti
átt til að „dreyma" þá í slíku ástandi.
Sömu sýnir í ofskynjunum
og við „dauðareynslu“
Margir halda að ofskynjanir (ímynðun sem er
svo stcrk að menn halda hana veruleik) séu af öllu
tagi, en það er ekki rétt. Þegar árið 1926 bentu
rannsóknir til fjögurra höfuðeinkenna. Menn sjá:
1. Grind. 2. Kóngulóavef. 3. Göng. 4. Gornt.
Þessar myndir einkennast af sterkum litum og
ljósuni (sem kannski stafar af bilun í sjónkerfj
heilans). Slíkar ofskynjunarmyndir sjást cinnig í
svefnhöfgi, delerium tremens, við svima o.fl.
Rannsóknir R.K. Siegels á áhrifum kannabis
benda til að ímyndanir nianna scm neytt hafa
eiturlyfja cinkennist af samskonar myndum og
einnig ímynda menn sér fólk og hluti sent þeir
þckkja áður. Fólkið sem rannsókn hans náði til
taldi skynvillur sínar raunveruleika og ímyndaði
sér líka að það færi hratt niður göng og sæi sig utan
líkama.
Siegel dró af þessu þá ályktun að í miðtauga-
kcrfinu sé búnaður sem konti af stað eða sé rótin
að almcnnunt misskynjunum manna. Það styrkir
þessa tilgátu að rannsóknir í ratlífcðlisfræði
staðfcsta að ofskynjanir eru beint tcngdar ertingu
i miðtaugakerfinu, sent aftur leiða til starfrænna
bilana í þcim hluta heilans scm ræður stjórn og
áreiti minnis.
Af þessu má álykta að venjulcgar ofskynjanir
geti skýrt nánast alla þá þætti sent Moody greinir
frá í bókum sínum um framhaldslífið. Þcgar þetta
er haft í Ituga hljóta menn að hneykslast á því hve
lítt „dauðafræðingar" og dulsálfræðingar hafa
kynnt sér vísindalegar rannsóknir á ofskynjunum;
í sumum bókum um sýnir á dánarbcði og fram-
haldslíf er ekki einu sinni vísað til rita um
ofskynjanir í bókaskrám.
Fjarstæðukennt að framhaldslíf
hafi verið sannað
Grein þessi er tekin saman í því skyni að benda
á að það er reginfirra að rannsóknir dulsálfræðinga
á sýnum fólks á dánarbeði ltafi sannað framhalds-
líf cftir líkamsdauða cða aukið líkur á slíku lífi.
Staðhæfingar í þá átt heyrast hins vegar oft í
fjölntiðlum, og þessa dagana er t.d. verið að sýna
kvikntynd í þá veru í Bíóbæ í Kópavogi sem fylgt
er úr hlaði með ávarpi cins helsta trúboða
sálarrannsókna og andatrúar hér á landi.
Við vitum ckki hvort líf cr að loknu þessu.
Afstaða manna til þess álitaefnis byggist á trú en
ekki þckkingu. Hér cr ekki ætlunin að vega að
trúarsanníæringu eins eða neins - aðeins að benda
á að staðhæfingar um að sannanir fyrir framhalds-
ltfi séu íyrir hcndi hafa ekki við rök að styðjast.
Þær cru staðlausir stafir.
GM
(Einkum stuðst við grem James Alcock: „Psycho-
logy and Near-Death Experiences" í The Skeptical
Inquirer Vol. III, No. 3, vor 1979. Einnig: Ronald
Siegel: „Life After Death“ i Science and the
Paranormal (1981); sami: „Hallucinations" í Scien-
tific American, okt. 1977; Hans J. Eysenck & Carl
Sargent: Explaining the Unexplained (1982).
Alvarlegir meinbaugir eru á rannsóknum
dulsálfræðinga á sýnum fólks á
dánarheði. Hafna verður tilgátum
um að slíkar sýnir sanni framhaldslíf
eða auki líkur á því.