Tíminn - 27.02.1983, Qupperneq 8

8
WMm*.
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Olafsson. Fréttastjórar: Kristinn Hallgrímsson og Atli Magnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Guðmundur Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel ðrn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson, Kristin Þorbjarnardóttir,
María Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúla 15, Reykjavík. Simi: 86300. Auglýsingasími 18300. Kvöldsímar:8E387 og 86392.
Verð í lausasölu 11.00, en 15.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 150.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Leiðrétta varð
kjör sjómanna
■ Ýmsir Alþýðubandalagsmenn beina nú spjótum sínum
daglega að Steingrími Hermannssyni, formanni Fram-
sóknarflokksins, og grípa þar til hinna furðulegustu
aðferða. Sennilega hefur fátt í þeim efnum þó komið jafn
mikið á óvart og þegar formaður þingflokks Alþýðubanda-
lagsins gagnrýndi Steingrím Hermannsson fyrir það á
Alþingi að hafa bætt kjör sjómanna of mikið um áramótin!
Steingrímur Hermannsson vísaði þessum ásökunum að
sjálfsögðu á bug og undirstrikaði, að hann hefði ekki og’
gæti ekki staðið að því að sjómenn bæru mun meiri
launaskerðingu en menn í landi.
„Fað var auðvitað öllum ljóst, að fyrir útgerðina mundi
aldrei nægja 7.72% hækkun, eins og varð á verðbótum 1.
desember“, sagði Steingrímur í viðtali við Tímann um
málið. „Það var þess vegna sem Verðlagsráð sjávarútvegs-
ins ákvað eingöngu þá fiskverðshækkun í einn mánuð, frá
1. desember til áramóta. Þessu var ríkisstjórninni að
sjálfsögðu gerð grein fyrir. Ástæðan fyrir þessu er sú,að
ýmsir kostnaðarliðir útgerðarinnar, olía, veiðarfæri og
fleira, hafði hækkað langtum meira. Ég vakti athygli á því,
að t.d. iðnaðurinn fékk hækkun á sinni framleiðslu talsvert
framyfir 7.72%, eða eitthvað nálægt 15-17%, sömuleiðis
bændur á sínum rekstarvörum, því það var eingöngu
launaliður bóndans sem var skertur. Hins vegar var ekki
talið fært að greina þannig í sundur í útgerðinni, því að þá
væri með lögum verið að taka framhjá skiptum, og það
hefur þessi ríkisstjórn ekki viljað gera.
Tekjur sjómanna höfðu skerst miklu meira á síðasta ári
heldur en manna í landi vegna aflabrestsins. Þeirra tekjur
eru háðar aflamagni. Á liðnum árum hefur fiskverð verið
hækkað minna þegar afli hefur aukist. Menn hafa sagt að
útgerðin og sjómenn fái auknar tekjur í auknum afla og
vitanlega virkar þetta gagnkvæmt þegar afli minnkar.
Þessi mál voru athuguð í desember og þá komst
Þjóðhagsstofnun, og þeir þrír menn frá aðilum að
ríkisstjórninni sem til voru kvaddir, að þeirri niðurstöðu,
að ef það ætti að koma útgerðinni á núll þá þyrfti 28%
fiskverðshækkun til viðbótar. En slík hækkun hefði aukið
tekjur sjómanna töluvert umfram það, sem er í landi, og
þá var athugað hvað auka þyrfti þeirra tekjur svo að þær
yrðu sambærilegar við tekjuaukningu í landi. Með saman-
burði á fiskverði og kauptaxta var það talið allt að 10%.
Hins vegar, þegar tekið var einnig tillit til aflasamsetningar i
og fleira, taldi ég að það mætti verða nokkuð meira oe
niðurstaðan varð 14% fiskveröshækkun.
Samanburðartölur Þjóðhagsstofnunar á tekjum sjó-
manna sýna að með 14% hækkuninni hafa þær verið
leiðréttar á þann veg, að þær ná sama hlutfalh og var á
milli tekna sjómanna og þeirra, sem í landi unnu, árið
1977.“
Það er furðulegt þegar talsmenn Alþýðubandalagsins
halda því nú fram, að þessi leiðrétting á kjörum sjómanna
hafi verið of dýru verði keypt.
Frumvarp um
fæðingarorlof
Alexander Stefánsson er fyrsti flutningsmaður að frum-
varpi um fæðingarorlof, sem lagt hefur verið fram á
Alþingi. Samkvæmt því er gert ráð fyrir að allar konur
eigi rétt til fæðingarorlofs, hvort sem þær taka laun á
vinnumarkaði eða ekki, en eins og þessum málum er
háttað nú er upphæð fæðingarstyrks ekki hin sama til allra
vinnandi kvenna og er hrópandi óréttlæti gagnvart heima
vinnandi konum.
Þetta frumvarp, sem Alexander flytur ásamt Olafi Þ.
Þórðarsyni og Stefáni Valgeirssyni, er mjög tímabært.
Með samþykkt þess á Alþingi yrði alvarleguf ágalli á
núgildandi lagaákvæðum um fæðingarorlof felldur burtu
og öllum konum tryggður sami réttur til þriggja mánaða
fæðingarorlofs. - ESJ
mmm
horft f strauminn
SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983.
■ Formenn stjórnmálaflokkanna á Alþingi virðast nú hafa
fullkomnað verk sitt að beita þingræðinu til þess að kæfa
lýðræðið í kosningaréttarmálinu, en það er hættulegasti
annmarki þess valds sem þingmönnum er fengið í hendur og
kallar á mestan drengskap þeirra og lýðræðistrúnað við
kjósendur. Þegar búið er að kjósa er enginn vandi að beita
þingræði gegn lýðræði, eins og nú hefur verið gert einu sinni
enn. Það gerist þegar þingmenn gleyma annarri helft umboðs-
skyldu sinnar við kjósendur, greiða aðeins atkvæði með
annarri hendinni - þeirri sem ákveður og drottnar - en gleyma
hinni sem á að sjá um að málin komist til kjósenda þegar það
á við.
Þegar mál kemur fyrir fulltrúaþing í lýðræðisríki, á
þingmaður um tvo kosti að velja - að taka ákvörðun til úrslita
eða senda málið til þjóðarinnar ef hann telur að það hafi ekki
hlotið næga skoðun þar eða sé þess eðlis að úrskurður
þjóðarinnar sjálfrar eigi þar við fremur en þingsins. Og þá á
þingið auðvitað að senda þjóðinni það, áður en það er reyrt í
tillöguviðjar, sem jafngilda ákvörðun.
Hér færist skörin upp í
bekk.
Nú horfir svo að þingið muni samþykkja ákveðna tillögu í
Brú á fjórum stólpum
milli þinga yfir
skaðræðisfljótið Lýðræði
flýti og senda hana síðan þjóðinni til umfjöllunar í almennum
þingkosningum. En þjóðin á heldur örðugt um það vik eins
og nú er búið í pottinn. Allir stjórnmálaflokkarnir hafa með
löngum þrásetum og harmkvælum barið saman eina tillögu,
sem þeir standa allir að. Þjóðin getur því ekki valið og hafnað
í kosningaréttarmálinu í þessum kosningum á vegum flokk-
anna. Það breytir engu í því máli hver þeirra kosinn er, og
auk þess verður að kjósa milli þeirra um allt önnur mál,
þjóðmál líðandi stundar. Með þvinguðu hrossakaupasam-
komulagi sínu í þessu máli á Alþingi hafa formenn flokkanna
og aðrir þingmenn, sem fallist hafa á þessa málsmeðferð, reyrt
málið í viðjar sem þjóðin getur ekki leyst þótt hún vildi.
Þannig hafa þeir beitt þingræðinu gegn lýðræðinu og bundið
hendur kjósenda þegar þær eiga að vera frjálsar.
Kosningar í lýðræðisríki eru tímabundið framsal lýðræðis-
valds í hendur þingræðis sem á að vera þjónn hins fyrrnefnda
í einu og öllu. Þegar tímabundið þingræðisvaid bindur
hendur þjóðarinnar með þessum hætti út yfir þingrof er það
lýðræðisafbrot. Með þeim samtryggingarsamningum stjórn-
málaflokkanna, sem nú hafa orðið, er þjóðinni í raun
fyrirmunað að neyta frjáls kosningaréttar í stjórnskipunar-
máli, sem að minnsta kosti andi stjórnarskrárinnar ætlast til
að hún hafi alveg frjálst úrskurðarvald um. Með því hafa flokk-
amir sameinast um að skjóta slagbrandi fyrir þær dyr sem
stjórnarskráin opnar lýðræðinu með ákvæðunum um tvennar
kosningar. Þeir ógilda kosningar í þessu máli og byggja brú
fyrir þingræðisvald sitt yfir þær. Slíkt samtryggingarkerfi
andstæðra stjórnmálaflokka hefur um alllangt skeið verið
mesti lýðræðisbrestur í störfum Alþingis og stjórnkerfi
landsins.
Það sem nú hefur gerst með samningum flokkanna á bak
við þjóðina er meðal augljósustu og verstu dæma um
samtrygginguna sem oft og einatt eins og nú er einskonar
samsæri gegn lýðræði. Halrammlegast og mestur háðstregi er þó
að það skuli gerast í kosningaréttarmáli, þar sem á að leita
réttlætis, að flokkarnir sem eiga að þjóna lýðræðinu með því
að hafa andstæðar skoðanir sem þjóðin geti valið um í frjálsum
kosningum, skuli í raun svipta þjóðina atkvæðisréttinum í
þessu máli með samtryggingarsamningnum, jafnframt því
sem steinn við stein er lagður í götu þeirra sem vilja kjósa um
þjóðmál utan ramma flokkanna. Þeir einoka í fullri samstöðu
sem mest þeir mega áhrifaleiðir lýðræðisins í kosningum til
þingræðisins á Alþingi og beita síðan þingræðisvaldinu í
flokkaeiningu til þess að byggja brú yfir lýðræðið til næsta
þings eins og það væri skaðræðisfljót.
Getur nokkurn furðað þótt gengi flokka fari dvínandi með
þjóðinni þegar svona er unnið? Sætir það utidrun þótt íslensk
stjórnmál séu að verða leikvangur lukkuriddara með árangri?
Vonarglæta í kófínu.
Irafár og hráskinnaleikur prófkjaranna er talandi tákn uni
þessa upplausn. Þau eru í eðli sínu tilraun kjósenda til
mótvægis við flokksræði en eru í raun á góðum vegi með að
sundra félagslegu samlyndi í landinu. Ekkert er heldur
áhrifaríkara - nema kannski sjálfsniðurlægingin sem fram fer á
Alþingi núna - til þess að slíta og tæta sundur flokksbönd en
prófkjör þar sem barist er um menn en ekki mál, og fólk venst
á að vera á sífelldum þönum milli flokka. Það er varla hægt
að búast við því að það auki staðfestu í flokki að hafa skotist
inn í tvö eða þrjú prófkjör hjá öðrum flokkum rétt fyrir
kosningar. Eins og prófkjör eru núna eru þau bráð hætta fyrir
lýðræði og þingræði í landinu - og þó fyrst og fremst flokkana.
Um tvennt er að velja í þessum efnum: Annað hvort er að
gera ráð fyrir prófkjörum sem éðlilegum lið í ákvörðun um
framboðslista og setja þá um þau eðlilegar lagareglur, til að
mynda ákvæði um að þau skuli öll fara fram á sama tíma í
hverju kjördæmi, eða þá að gera ráð fyrir óröðuðum
framboðslistum, þar sem kjósendur geta sjálfir raðað
mönnum með raðtölum á listanum eða kosið menn af fleiri en
einum lista. Og það er satt að segja helsta vonarglætan í þessu
moldviðri, að loks hefur verið borið fram á Alþingi frumvarp
í þessa átt. Það frumvarp er ef til vill ekki fullsköpuð aðferð,
en hugmyndin er þó komin fram, og það væri óneitanlega
ofurlítil yfirbót, ef Alþingi vildi leyfa þjóðinni að ráða þessu
máli og fjalla um það, áður en fokksforingjar gleypa það og
semja um það að bera það út eða hagræða því sér í vil í krafti
samtryggingarinnar. Óraðaður framboðslisti án þröngra fjölda-
takmarkana er auðvitað mikil úrbót og það er fráleit viðbára
að fólk geti ekki lært að kjósa með þeim hætti svo vit sé í, og
þá yrðu prófkjör óþörf og mundu hverfa af sjálfu sér eða
breytast í meinlausarskoðanakannanir, ef þeirra þætti þá einu
sinni þurfa við. Ég vona að flokkarnir verði ekki svo
skammsýnir að setja slagbrand fþessar dyr líka.
Vægi atkvæða og vald-
dreifing.
Samkvæmt tillögum flokksforingja á vægi atkvæða að
jafnast töluvert, og er það spor í rétta átt. Þó mun fullt
jafnvægi ekki fást og vart við því að búast í fyrstu atrennu. Ég
held að ekki sé fært annað en gera ráð fyrir jöfnu, eða því sem
næst jöfnu atkvæðavægi, hvar sem er á landinu sem framtíðar-
markmiði, þótt auðvitað verði ekki að því komist nema í
nokkrum áföngum, og oft verði að færa til lóð á vogarskálum
eftir því sem vægið raskast vegna tilflutninga fólks.
Þau rök hafa verið hpfð á lofti að réttmætt væri að ýmis
dreifbýliskjördæmi hefðu meira atkvæðavægi vegna þess að
áhrifavaldi stjórnsýslunnar væri þjappað saman á mesta
þéttbýlissvæðinu. Þetta á við nokkur rök að styðjast eins og
stjórnsýslunni er nú háttað, en það er eigi að síður hættulegt
lýðræðinu að blanda saman áhrifavaldi í stjórnsýslu og
atkvæðavægi til löggjafarþingsins og láta það jafna hvort
annað upp. Nógu óljós eru nú skilin milli löggjafarvalds og
framkvæmdavalds samt.
Vöntun á stjórnsýslustofnunum í sumum kjördæmum má
ekki reyna að bæta upp með meira vægi atkvæða til Alþingis.
Slíku stjórnsýslujafnvægi á vitaskuld að reyna að ná með
dreifingu stjórnsýslustofnana um landið, og dreifbýliskjör-
dæmi eiga að leggja allt kapp á það áhrifavægi en ekki að
einblína á sterkari atkvæðarétt til mótvægis. Þessi vald- og
áhrifadreifing hefur líka verið stefnuskrármál ýmissa flokka,
til að'mynda Framsóknarflokksins, og eitt sinn var ágæt nefnd
sett á stokka til tillögugerðar um slíka dreifingu. Hún skilaði
miklu og ýtarlegu áliti, en ekki er að sjá að Alþingi hafi haft
það að neinu. Væri nú ekki ráð að hrista af því rykið og hefja
þá baráttu á ný? Einnig er engan veginn út í hött að færa
úrslitarétt yfir ýmsum sérmálum landshluta til þeirra. Með
slíkum ráðum á að jafna aðstöðu landsfólksins en ekki
stórfelldu misvægi atkvæða.
A.K.
w
Andrés Kristjánsson
skrifar 1