Tíminn - 27.02.1983, Síða 18

SUNNJUDAGUR 27. FEBRÚAR 1983.
18
leigupennar í útlöndum
Antonieta
HvaAan ertu?
Ég veit það ekki.
Hvar áttu heima?
Ég veit þaft ekki.
Hvar eru fæddur?
I San Andreo held ég.
ÞannigSpyr frambjóðandinn en heim-
spekingurinn Vasconcelos á kosninga-
ferðalagi um Mexíkó. Þannig svarar
bóndadurgur og fær að launum Guð-
dómlega Gleðileikinn á bók. Þetta á sér
stað í nýrri mynd Carlos Saura: Anto-
nieta, sem nýlega voru hafnar sýningar
á í París. Vasconcelos tapaði kosningun-
um og tlúði land, til Parísar. Þar sviptj
sig lífi ástkona hasns og aðstoðarmaður,
■ Isabelle Adjani og Hanna Schygulla í Antonieta, nýrri kvikniynd eftir Carlos Saura,
Kvikmyndir í París
Antonieta (Isabelle Adjani), hún skaut
sig í dómkirkjunni Notre Dame; sagt var
frá í blöðum og gerð lögregluskýrsla, en
ekkert skráðá kirkjubækur. Það var árið
1931 og er hverfipunktur myndarinnar.
Myndin endar á því atriði, þaðan þarf að
sjá hana aftur.
Hanna Schygulla segir í viðtali við
blað að hún sé í myndinni aðeins tæki,
milliliður. Saura noti hana, hlutverkið
sé í sjálfu sér ekki neitt, það veiti
möguleika til að sýna annað. Hún leikur
(mjög vel stæða) menntakonu á Spáni,
sem vinnur að bók um sjálfsmorð kvenna
á þessari öld. Hún kynnist sjálfsmorði
Antonietu og fer til Parísar og Mexíkó
að athuga nteð líf hennar og dauða.
Myndin gerist mestan part í Mexíkó:
- Rannsóknin; ferðir konunnar um
landið og samtöl hennar viö safnvörð,
viö sagnfræðing og við skáldið Vargas
sem þekkti Antonictu vel.
- Svipmyndir úr lífi Antonietu; barn-
æska í vellauöugri fjölskyldu, listir og
menning á unga árum, hjónaband og
skilnaöur, tengsl við kynvilltan og giftan
málara, sambandið við Vasconcelos og
baráttan með honum (og Vargas sést þar
ungur með), flóttinn.
Myndin hefst í nútímanum, á sjálfs-
morði í beinni útsendingu í sjónvarpi. A
eftir leitar myndin afturávið, og skipt er
haganlega á milli nútíma og fortíðar:
sena hér og sena þar. Hún er rannsókn
á tímanurn, fortíðinni. Tíminn eraugna-
blikið Sem einstakli.ngar lifa. í þjóðfélagi
og heimi sem breytast sjálf, cn ekki fyrir
tilstilli neinna; orð og bækur fá engu
áorkað því vaídið cr annars’taðar. Það
liggur í líkömum og vopnum; dauðinn
og blóðið segir Vargas að séu samrunnin
jörð Mexíkó, lífið er bardagi og barátta.
Fortíðin út um allt
■ Michelangclo Antonioni gerir samskiptum kynjanna ágxt skil í nýjustu mynd sinni „Idenlilicazione di una donna“.
Og þar er fortíðin ávallt fyrir. Það er
hún sem ræður. Hún er út unt allt og í
öllu. Þú skilur hana aldrei, en þér er
engrar undankomu auðið: hún cr þarna.
Saura er upptekinn af fortíðinni, for -
tíðinni í nútímanum: mynd hans á undan
þessari, „Ljúfar stundir liðnar'' snerist
um hana og „Hrafninn". Því fortíðin er
líka lífið, alltof margir gleyma því.
I Antonieta er fortíðin mörg, margs-
konar. Þar er fyrst fortíðin útaffyrir sig,
þegar hún var nútími eins og andartakið
cr okkur hér nú: kvi-kmyndin getur vakið
upp og búið til atburði og andrúmsloft,
ómcngað því scm koma skyldi; skáld-
skapur er einn um það.
Önnur er fortíð sagnfræðinnar, sagn-
fræðingsins sem rannsakar skjöl og minj-
ar og reynir að komast að því hvað var
og hvað gerðist. Brugðið er upp frétta-
myndum frá árunum í kringum bylting-
una 1911, ogsýndarljósmyndirogblöð:
gögn. Sagnfræðingur miðlar þekkingu
sinni á Vasconcelos. Hofrústum bregður
fyrir sem verið er að grafa í.
Þriðja er minningin, endurminningar
þeirra sem tóku þátt og voru við; skáldið
rifjar upp þessi ár æsku sinnar og daga,
og talar um að ekkert af því verði lengur
skilið einsog það var þá. Dauðinn er
gleymska, og fortíðin varðveitist án þess
að við vitum af. Það þýðir ekki fyrir
konuna að taka upp raddir á tæki, því
sem lýkur er lokið, fortíðin er ekki til.
Fjórða er vitund alþýðunnar um fortíð '
sína, í tímaleysi daglegs lífs skapar hún
sér fortíð. Mann fram af manni geymist
minni aldanna; bækluð börn syngja um
byltinguna á torgi er skáldið og kotian
ganga hjá.
Schigulla er nútíminn sem lítur um
öxl. Sjálf leggur hún ckkert til málanna
fyrr en í lokin. að hún situr þögul við
ritvcl: hún reynir að hlusta.
Hver er möguleiki nútímans andspæ-
nis fortíðinni, livað er hægt? Ég veit það
ekki. Myndinni lýkur í Notre Dame,
konan sér Antonietu koma gangandi
innan um ferðalangana sem fylla kirkj-
una alla daga.
Antonieta sest. kirkjan ér tóm. Þær
horfast í augu en sjást aldrei báðar í
einu. Antonieta drcgur upp byssu úr
tösku sinni og beinir að hjarta sér, konan
segir „nei” í lágunt hljóðum. Skotið
ríður af, líkami Antonietu kippist við og
hallast riiðurá tágastólana. Dúfurstyggj-
ast og fljúga um ; núorðið veit ég er þeim
ekki hleypt inn í kirkjuna, voru þær þar
inni þá?
Kvikmyndir
Raunveruleikurinn er fallegt orð.
Leikur raunverunnar, verunnar í raun.
Raunveruleikinn er annað og öðruvísi,
en þó kannski svona næstum því það
sama . Leiki raunverunnar, svipmót eða
áferð frekar en hreyfing. Ef til vill mætti
gera eitthvað nteð þennan mun. Fransk-
an hefur orðin einnig tvö, en ekki þau
sömu. „La réalité" er í senn raunveru-
leikur og raunveruleiki, en „le réel"
myndi þýða „hið raunverulega”, sem er
ekki almennilega íslenska. Ef til vill
mætti athuga þetta betur; orð geta falið
í sér merkingu sína og mcrkingar, í
önnur þarf að leggja merkingu og merk-
ingar.
A frönsku er til orðið „spectacle",
sem íslenskan gleypir ekki í einum bita.
Skilgreining frönsku orðabókarinnar
minnar er: „hlutir og viðburðir sem
fallbjöða sig auglitinu og geta kallað
fram viðbrögð". Það er notað um hvers-
kyns menningarviðburði, skemmtanir
og afþreyingu. íslensk þýðing Gerard
Boots frá því fyrir þrjátíu árum hljóðar:
„sjón, sjónleikur", en þar vantar, það er
ekki nóg.
„Spectacle" felur í sér fjöldann allan
af íslenskum orðum; uppákoma, upp-
færsla, sýning og svo framvegis, og það
þannig að sérhvert þeirra þekur aðeins
hluta af merkingu þess. Islenskan og
franskan skipta raunverunni og heimin-
um upp á sinn hvorn háttinn.
Það er þetta með kvikmyndir og
raunveruleikann. Hver er raunveruleiki
kvikmyndar, annar en filma, spóla, véi
og tjald? Sköpun, hugsun, peningar,
vélar, leikúr, taka; atriði og atriði sett á
svið, endurtekin og uppa nýtt. Skeytt
saman, klippt, bútarnir verða að heild,
sem alltaf er önnur en sú sem áætluð var.
Sýning, áhorfendur sitja kyrru fyrir í
myrkum sal; hafa borgað. Kvikmynd er
samfelldur tími, henni lýkur. Áhorfend-
ur ganga út, fara heim til sín eða í
heimsókn, á kaffihús; ánægðir og eða
óánægðir. Kannski tala þeir sín á milli
urn myndina. en sjaldan ntikið eða mjög
lengi. Fáir sjá sömu mynd oftar en einu
sinni. Hvað verður unt upplifunina?
Hvað er kvikmynd þeim scm sjá hana,
hvað er kvikinyndin í lífi þeirra? Þessi
ræma sem rennur um vél, þessar hreyf-
ingar á vegg, þessi augu sem horfa og
eyru sem heyra.
í konuleit
Þegar ég sat á eftir og fékk mér pizzu,
fór maður úr frakka og peysu á gangstétt-
inni fyrir framan gluggann. Það var kalt.
Kona fór í peysuna utanyfir jakka og
PIVIPWI
Már Jónsson skrifar frá París
maðurinn aftur í frakkann og þau gengu
áfram. í myndinni spurði konan
manninn: Dieci me. che vuole dire
l’amore? - hvað er ástin. Hann vissi það
ekki - sem von er, og gat ekki sagt meira
en að honum þætti vænt um hana - ti
voglio bene. Hún varð fá við. honúm
stæði á sama um hana, hann hefði þörf
fyrir hana tiLað'lifa, til að lifa af. Rétt.
- Eilíft viðfangsefni og stöðugt umhugs-
unarefni, samskipti kynjanna, kynin;
samskipti fólks, fólk; lífið. Michelangeló
Antonioni gerir því efninu ágætleg skil í
nýjustu mynd sinni „Identificazione di
una donna", sem myndi þýða bæði „að
leita konu" og „að finna konu".
Kvikmyndaleikstjóri (því merinta-
menn og listamenn tala gjarnan um
sjálfa sig, og það jafnvel í vaxandi mæli)
á milli mynda, um fertugt, nýskilinn og
andlaus kemur heim í íbiið sína afar
glæsilega með útsýn yfir alla Róm:
Niccolo. Þá þegar þekki hann konu af
aðálsættum sem býr í miðborg Rómar og
hefur ekkert sérstakt fyrir stafni: Mavi.
Þau tala, ganga, sitja, elskást: hittast hér
og þar í Róm, fara í boð til fjölskyldu
hennar og aka saman eina nótt gegnum
þoku upp í sveit. Hún fer frá honum og
í felur til annarar konu. Hann leitar að
henni, og eignast á meðan vingott við
aðra konu - leikkonu, en hún er honum
ekki nóg. Hann finnur Mavi án þess þó
að þau hittist, og sér að það er ekki til
neins. Leikkonan reynist með barni
annars manns; hann vill hana þá ekki
lengur. Leystur leggur hann útí nýja
kvikmynd, um geimskip í átt til sólar.
En jedúmía, þvílík mynd, ómerkileg;
Sem er ekki rétt. Ég þykist í látleysi lýsa
söguþræði, en orð mín eru túlkun (jafn-
vel fals), ein möguleg af mörgum. Það
er alltaf meira, og þessi kvikmynd er
þrátt fyrir augljósa allskyns galla - eins
og svolítinn karlpungshátt og yfirmáta
auðlegð persónanna - ákaflega auðug og
segir margt:
- Það sem Frakkar nefna „l’incom-
municabilité" og var víst í tísku að tala
um fyrir nokkrum árum: vonleysi sam-
skipta og hversu óhugsandi það er að
nokkur einn skilji annan. Enginn fær
skilið nema sjálfan sig, og ekki einu sinni
það. Né heldur er nokkur einn sjálfum
sér nógur; mannskepnan ráfar um með
tóm í sálinni og reynir að fylla það: ást,
vinátta, sköpun, eignir, skemmtan, ó-
minni,guð.Niccolo hittir konur að elska
og væntir þeirrar einu og sönnu. Hann
reynir að komast fyrir hugmynd að
kvikmynd, og þar leitar hann að andliti
á konu í hlutverk: kaupir allskyns blöð
og tímarit og safnar að sér Ijósmyndum.
Það þarf að tala
Skilningurinn virðist nálægastur í
þögninni, en er það þó ekki; í hamsleysi
ástafunda sem þó aldrei ná algleymi því
augun hvarfla: hún horfir augnablik á
sjálfa sig í spegli og hann lítur útað
glugga; við skilnað þeirra endanlegan þar
sem Mavi horfir útunt gluggann í íbúð
ástkonu sinnar niður til Niccolo úti á
götu sent horfir upp, en það er aldrei
skilningur að snúa sér undan eða ganga
burt. Orða þarf með.
Niccolo dreymir um að vera með konu í
þögn, einsog þegar notið er náttúrunnar.
En það er ekki hægt, ekki til lengdar.
Þögnin íþyngir; við verðunt að ræða
okkar mál segir hann við Mavi. Samskipti
eru orð, ekki bara orð, en þó orð. Það
þarf að tala. Og allir tala einir, um sig og
fyrir sig: bulla í þokunni, bulla út í
þokuna. Misskilningurinn eykst og
magnast með hverri setningu, spurning-
arnar skiljast ekki og svörin svara ekki.
Orðaskipti eru eiginlega ógöngur einar,
því þaðan spretta og dafna grunur og
áhyggjur og tortryggni, afbrýðissemi og
deilur. Til hvers vera að þessu öllu
saman?
- Hversu ntannskepnan getur orðið
aum þegar henni gefst tóm til að hugsa
sig um, hún líkist helst ungabarni sem
liggur nakið eitt á stóru laki. Einsemd
hennar er átakanleg. í stóru marmara-
lögðu anddyri hótels í Feneyjum þegar
konan þjáist eftir að hafa sagt Niccolo af
barni sínu væntanlegu, starir hann fram-
fyrir sig og framhjá andliti hennar.
Stutta stund, og fer síðan að gluggum og
horfir út. Alltaf þessi fjarlægð, og það er
ekkert hægt að segja eða gera: í speglun
rúðanna virðist hún koma á eftir honum
yfir vatnið og gondólana, en hurðin
opnast og hún stendur á steini. Ekkert
er eins sorglegt og tvær manneskjur.
Hvergi öryggi: í stóru opnu lóni utanvið